Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
Структурна, антдапалагічныя пошукі Афанасія Александрыйскага працягвалі агульны кірунак развіцця познеантычнай -думкі, з пэўнай хрысціянскамй афарбоўкай (наяўнасць прынцыпова новых элементау: грэхападзенне, благадаць, эбавленне):
"Залатыя вершы" неапіфагарзйцаў: антычная аскеза -бог пасля смерці "Энеады" неаплатонікаў:
медытацыя — зліццё з Адзіным
Афанасій Александрыйскі: хрысціянская аскеэа -сузіранне бога
Пры распауеюджванні сваіх атрапалагічных поглядаў Афанасій абапіраўся ў першую чаргу на інтэлектуальную эліту антычнага грамадства, каб праз яе ўплываць на шырокія слаі насельніцтва: Максіма Філосафа, біскупаў, якія ў большай частцы выбіраліся з манахаў (у "Пасланні да Лраконтыя " ёсць значны спіс манахаў-біскупау). Але гэты ўплыў быу не вельмі моцны, асабліва калі параўнаць яго з распаўсюджванням "Таліі", якая была напісана добра зразумелымі народу вершамі, і прамовамі арыянскіх прапаведнікаў, якія выступалі галоўным чынам на рынках.
Прапаганда хрысціянскай аскезы не стварала спрыяльныя ўмовы для ўплыву старанікейскай канцэпцыі чалавека на больш шырокую аудыторыю, пра што сведчыць, у прыватнасці канфлікт Афанасія і Лраконтыя, манаха, які адмовіўся заняць біскупскую кафедру, каб не страціць сузіральнае жыццё.
У выніку дамінуючае становішча ў грамадстве занялі болып зразумелыя насельніцтву арыянская антрапалогія і традыцыйная ан тычная аскеза. Старан1кейская ж канцэпцыя чалавека стала глебай, на якой у 2 й палове IV ст. внрасла нованікейская антрапалогія.
A. M. C y p т a (Мінск)
Хрысціянская царква ў Рымскай Галіі
Хрысціянетва з 'явілася ў Галіі пасля пачатку П стагоддзя. Прынамсі, творы новазапаветнага цыклу і іншыя першакрыніцы I пачатку II ст. не даюць ніякіх звестак аб хрысціянстве ў Галіі. Больш познія паданні аб дзейнасці там новазапаветных персанажаў выклікаюць сур’ёзныя сумненні.
Першакрыніцы паведамляюць аб хрысціянстве ў Галіі пачынаючы з другой паловы II ст. Першыя звесткі датычацца поўдня Галіі, яны звязаны галоўным чынам з Лугдунам (Ліёнам). Найбольш значныя з іх гісторыя аб ліёнскіх пакутніках, дзейнасць і творчасць епіскапа Ліёна Ірынія.
Слушнай уяўляецца думка шэрагу даследчыкаў (Дж. Браўэра, Ю. Келера) аб усходніх (малаазійскіх) каранях хрысціянства ў Галіі і аб даволі цесных сувязях хрысціян Галіі з аднаверцамі з Малой Азіі. На карысць гэтай думкі сведчаць і падабенства ў царкоўнай архітэктуры, і асаблівасці культавай практыкі (напрыклад, у рытуале прычашчэння і літургіі, дзе маецца шэраг асаблівасцей, якія характэрныя менавіта для ўсходніх цэрквау, і якія адсутнічаюць у рымскай літургіі).
Але гэта не дае падстаў адмаўляць уплыў на гальскую царкву рымскай царквы. Асаблівае значэнне апошняй у хрысціянстве падкрэслівау ужо Ірыней Ліёнскі (менавіта яму належыць першы вядомы нам спіс рымскіх епіскапаў). Вельмі каштоўны матэрыял аб адносінах паміж царквамі Галіі і Рыма можна знайсці ў эпісталярнай спадчыне Кіпрыяна, якая дае падставу меркаваць, што гальская царква знаходзілася ў сферы ўплыву рымскай царквы, так як іспанская пад уплывам паўночнаафрыканскай.
Можна меркаваць, што асноунымі цзнтрамі царкоўнага жыцця ў Галіі у III стагоддзі сталі Ліён і Арль. Кампетэнцыя іх епіскапау відавочна абмяжоўвалася рамкамі адпаведных правінцый (Луг дунскай 1 Нарбонскай Галіі). Тут не ўтварылася адзіная мітраполія накшталт паўночнаафрыканскай на чале з карфагенскім епіскапам.
Першакрыніцы не даюць дакладных звестак аб ахвярах антыхрысціянскіх рэпрэсій у Галіі сярэдзіны III ст. Але і ранейшыя факты, якія паведамляюць аб рэпрэсіях супраць хрысціян у Галіі сведчаць аб тым, што, як правіла, гэта была ініцыятыва мясцовых улад, асабліва язычніцкага жрэчаства, незадаволенага змяньшэннем свайго ўплыву на паству і адначасова ўсё павялічваўшайся колькасцю прыхільнікаў Хрыста. "Вялікае ганенне" Дыяклетыяна таксама абышло хрысціян Галі^ (амаль што ні адна з першакрыніц таго часу не упамінае аб якіх-небудэь больш-менш значных падзеях такого характару на гальскай зямлі) Канстанцый Хлор фактычна не выканаў ні водзін з антыхрысціянскіх эдыктаў Дыяклетыяна. Надзвычай каштоўны матэрыял змяшчаюць першакрыніцы з V ст. Галь скія правінцыі аднымі з першых падвергліся ўварванням варвараў, якія хутка стварылі тут сваю дзяржаву. Перапіска Сідонія Апалінарыя дазваляе прасачыць адносіны паміж гала-раманскай царквой 1 арыянскай (у вестготаў).
Матэрыял гэтай перапіскі дазваляе скласці дакладнае ўяўленне аб царкоўнай" іерархіі гальскай царквы, аб яе ролі ў сацыяльным і палітычным жыцці Галіі. Тыповым , напрыклад, было тытулаванне гальскіх епіскапаў "папамі", ужо ў V ст. міране ў Галіі былі пазбаўлены права ўдэельнічаць у выбарах епіскапаў, існавалі дзве буйныя самастойныя мітраполіі (арльская і ліенская), лідэрам якіх падпарадкоўваліся хрысціяне некалькіх правінцый. Царква адыграла вялікую ролю ў ліквідацыі вынікау варварскіх нашэсцяу (напрыклад, ліенскі епіскап Патыент раздаў бясплатна вялікую колькасць збожжа насельніцтву гальскіх правінцый, спустошаных готамі). Вышэйшае духавенетва Галіі прыцягвалася 1 да выканання дыпламатычных місій пры перагаворах з варварамі. Усё гэта прывя ло да падняцця прыстыжу і ролі царквы ў жыіші гальскага грамадства. 3 прыходам у Галію франкаў (якія прынялі артадаксальнае хрысціянства) гальскае духавенства стала даволі ўплывовай апорай франкскіх каралёў. У далейшым саюз каралеўскай улады з рымскім папствам прывёў да ліквідацыі самастойнасці гальскай царквы і падпарадкаванню яе рымскім папам.
0. й. Малюгнн
( Мйнск)
Борьба рпмско-католмческой я нро-йютландской
церквей за преобладаюцее влмянне в Брнтаніш до собора в Умтбй
Данная проблема, мало йзученная в отечественной чсторйческой науке, ймеет важное значенйе для поняманйя процесса распространеняя хрйстманства на Брнтанскйх островах й параллельного процесса формчрованйя раннефеодального государства у англосак сов.
Процесс хрястйанйзацйй Брйтанйй был явленмем длятельным м нмел ряд отлйчйй от подобного процесса на контмненте. Основнымй особенностямй распространенмя хрнстнанства в Брятанйй былм следуютме:
- ранняя хрнстманйзацня Брнтанйй, начатая еіцё в III в. , была вскоре прервана нашествнем англо-саксов в середнне V в. В то время как на контмненте (в Галлйй, Йталнй) германцы-язычннкй воспрмнялн веру побеадённых, в Брмтанйй проязошёл возврат к явыческнм верованяям;
- вторая волна хрйстяанйзацйй острова начйнается только че рез 100 лет после англо-саксонского завоеваняя Брнтанйй. Её осо бенностью было то, что обраіценйе англо-саксов в хрнстйанство проводялось двумя разлячнымй хрйстнанскймй церквамм нро-шотландской й рймско-католйческой;
- йро-шотландская хрйстнанская церковь ведёт своё пронсхожденне от кельтов-хрйстнан, покйнувшмх завоеванные англо-саксамн террнторйй й осевшйх в Брйтанйй, Уэльсе й Йрландйй. В условнях Йрландйй хрйстяанство кельтов прйняло мнссйонерскйй характер, характер страннйчества, а яро-шотландская церковь сложнлась прн меннтельно к родовому укладу жйзнй йрланодев;
- к концу VI в. н. э. благодаря актнвной мйссйонерской дея тельностя яро-шотландской церквм почтй половяна населеніія Бря танскйх островов была хрнстйанйзйрована;
- это вызвало озабоченность папы рнмского Грйгоряя I, который в 597 году отправнл в Брйтаняю мйссйю Августмна. Авгус-
Тйну была лоручена органлзацйя церковной жмзнй на юге Брмтанйй по рнмскому образцу, прм этом речь шла также об огранмченйй влйянйя мро-шотландского хрнстнанства;
- быстрые успехм мйссйй Августнна й нх последователей (за 40 лет правнтелй четырёх йз семн крупнейшлх королевств англо-саксов прннялй хрйстйанство рнмского образца) можно в определённой степенн обгяснйть гнбкой полйтйкой рммско-католйческой церквй, которая не н^стайвала на немедленном унячтоженйй языческнх пережнтков, а в теченне определённого временя допускала йх суіцествованме;
- к середмне VII в. борьба между рммско-католйческой церковью, которая ямела влнянне в южных районах Брмтанйй, й мро шотландской церковыо, центр которой располагался на севере, в Нортумбрйй, обострнлась. Лля разрешенйя разногласнй между двумя хрйстяанскймй церквамй в 664 году в Умтбй был соэван церковный собор. Основным вопросом, который надо было решнть на собо ре, был какое йз теченнй хрнстйанства будет преобладаюіцйм в Врмтанйй. Мненме прйсутствовавшей на соборе англо-саксонской знатм склонялась в пользу рямско-католйческой церквн, хотя её борьба с йро-шотландскйм хрйстманством на этом далеко не закончмлась;
- основной прнчмной победы рймско-католйческой церквн на соборе в Унтбй бьіла болывая централмзованность й арйстократтг ность рямско-католйческой церквн, яерархм которой моглй быть йспользованы англосаксонскймй королямя в свойх полйТйческнх целях.
С. Я. Р а с с. а д з і н (Мінск)
46 [aHHix Германцах у землях Беларусі
Еывучэннё германскіх старажытнасняў паміж Балтыйскім і Чорным морам маа ў айчыннай навуцы даўняю традыцыю (гл.: Ераун ф. Раэысканмя в областя гото-славянскмх отношеннй. СПб. 1899). Нажаль, гэтыя даследаванні, чк>м і раней шкодзіў псеўдапатрыятызм часткі нарлтаўцау, у савецкі час надоўга былі спынены. У разу-
менні сталіністскіх-неасталіністскіх наглядальнікаў за навукай, сам інтарэс да старажытнагерманскага гістарычнага пласта ў СССР быу нечым шкодным. Між тым крыніцы ўтрымоўвалі надзейныя факты, зварот да каторых проста разбурау афіцыйнаю ўстаноўку. На ваколіцы Брэста Ю. У. Кухарэнкам быў даследаваны могільнік вельбарскай археалагічнай культуры, належнасць якой Іарданавым готам (ці гепідам) бясспрэчна. Нажаль, "готскаю тэму" ў нашай гісторыяграфіі апошнім часам дыскрэдытуюць аматарскія публікацыі, дзе робяцца безпадстауныя спробы звязаць з готамі вядомыя на Беларусі балтскія назвы тыпу "Готвезь", і т. п.
Увогуле ж, Іарданавы германцы, "вельбарцы", мусіць, былі зусім не першымі прадстаунікамі гэтай супольнасці ў цяперашніх Беларускіх землях. Мяркуем, што іх папярэднікам трэба лічыць ... носьбітау зарубінецкай культуры. Напэўна, ужо цэлаю бібліятэку складаюць публікацыі, аутары якіх імкнуліся даказаць славянетва "зарубінцау". Спробы відавочна аказаліся марнымі, роўна як і альтэрнатыуныя ім, на карысць балтыйства. Адзіным надзейным шляхам этнічнай інтэрпрытацыі археалагічных аб’ектаў слушна лічыцца выяуленне іх тоеснасці этнічным адзінкам старажытных пісьмовых крыніц. Дзякуй Богу, для зарубінецкага часу мы маем шэраг такіх першаклассных прац, у тым ліку твор самога "бацькі геаграфіі" Страбона. Страбонавы звесткі аб этнічнай сітуацыі ў глыбіні краіны на поунач ад прычарнаморскага стэпу, паміж Істрам-Дунаем і Барысфенам-Дняпром -паміж цірэгетамі і роксаланамі прыпадаюць на мяжу II — I стст. да н. э. , г. зн. ,якраз на час роскві ту зарубенецкай культуры. Там ён лакалізуе германцаў-бастар наў, і называе нават імёны асобных плямёнаў, пеўкінаў, атмонаў, сідонаў (VII: I11,17). Зразумела, нельга меркаваць аб адпавед насці Страбонавым бастарнам тагачасных гета-фракійскіх ці скіфа -сарматскіх старажытнасцяў Малдовы і Украіны. Тым больш, што то еснасць бастарнам культуры Паянэшты-Лукашэўка практычна даказана. А гэта культура, як бы то сказаць, родная сястра нашай зарубінецкай, увогуле, на думку М. А. Ціханавай, в’яўляецца проста малдаўскім лакальнам варыянтам апошняй. 3 паянэшты-лукашэўскай, здаецца, варта суадносіць менавіта бастарнаў-пеўкінау. Пталемей ведау іх "вышэй Дакіі", а "Пэуку-гару" ў Карпатах; усходнія ж Карпаты, па Пеуцінге'равым табліцам -"Альпы бастарнау". Мярку ем, шФо іншым часткам бастарнаў, атмонам і сідонам, належылі
КНІГІ ОНЛАЙН
