Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
радскммй н зарубннецкнмн отложеннямн. Такям образом, лсчезновенне МК практлческй на всей террмторнй пройсходят в блнзкое время н было связано с появленяем носнтелей зарубянецкой культуры.
Э. М. Загорульскяй
(Мннск)
Летопмсь я славянское расселеяяе
1. Древнейшая концепцня славянского расселенйя мзложена в Повестн временных лет. Летопясец четко намечает несколько этапов мйграцнй. Взяв за основу бнблейскую легенду о вавмлонском столпотворенмм й разделенйй народов на 72 яэыка, летопнсец начннает нсторню славян с зтого событяя, подчеркнвая тем самым такую № древность славян, как й другнх народов. йз Месопотамйй славяне под мменем норцев переселнлнсь в Паннонню, где теперь "угорская вемля н болгарская”. Эдесь славяне пребываля длмтельное время , пока под давленлем ’’волохов" онй не вынуждены былн начать свое шмрокое расселенме, в реэультате которого часть йх оказалаеь в Восточной Европе. Летопнсец не только наметнл ход славянского расселення, но н обрнсовал основные этапы зтногенеза славян. По летопйсцу, все славяне пронсходят йз одного корня й на начальном этапе онн представлялн собой одйн народ с еднным славянскнм языком. Пссле расселення многне йх группы получнлн особые названня, чаше всего по особенностям местностн, где онй оказалнсь в результате расселеняя. Нссмотря па настойчнвые уснлня ученых опровергнуть нлм поставнть под сомненне эту концепцню, мк снова вынуждены возвраіцаться к ней, хотя н на новой основе.
2. йзученме древнерусского летопясання показало, что нанбольшмм нскаженням м неудачным редактйрованяям подверглнсь начальные страняцы летопнсй, где была мзложена ранняя нсторяя славян. К этому следует добавять, что летопмсцы не былм современннкамя опнсанных событнй, связанных с славянскмм расселенмем. В йх распоряженйй скорей всего былй устные сказання о том далеком прошлом, которые всегда отлнчалнсь своей способностью к трансформацням подобно ягре в нспорченный телефон.
Вызывает уднвленйе то обстоятельство, что в йзложеннн летопясца славянское расселенме как бы не затрагйвало другяе народы. В летопйсн фактнческй отсутствуют сведенмя о взаймоотношеннм славян с местным предшествовавшйм нм населенмем. Совдается впечатленне, что славяне заннмалй места свободные, что йм ннкто не предшествовал п ннкто не прожнвал с нймй чересполосно. Меад тем, в летопмсн достаточно много внмманйя уделенс зтногеографіік Европы, особенно соседям Русм. Однако й лмнгвйстйка, й археологня, н антропологня дают аналогнчные матерналы, йз которых следует, что славяне расселйлнсь на местах давно обнтаемых, й что йх предшественннкамй балм разлячные народы: балты, угро-фйнны, остаткн яраноязычных народов й др. , что этй народы не былк нй йстреблены славянамм, нй вытеснены, что мевду нймй установшшсь тесные этнмческйе взаймодействня ассйМйляцйонного й мйксацнонного характера, завершйвшмеся в целом победой славянского этноса. На террнтормй Посожья, по мненню лйнгвйстов, еіце в XII в , вероятно, суіцествовалй балтнйскне поселенйя. Отсутствйв подобнык сведеннй в летопйсн нудцается в обьясненйй. Очевадно, процессы смешенйя протекалн быстро. К XI-XII вв. , когда составлялнсь летопнсные своды, неславянское населенме внутря Русской вемлй уже было в основном ассймйлмровано. Думается, поэтому археологня noKa не смогла обнаружнть здесь достоверные кеславянскме памятннкй ХІ-ХІІ вв.
3. Включенме в славянскнй этнос разлнчных групп неславянского населенмя не могло, однако, пройтн совершенно бесследно. Влмянйе субстрата проявяло себя уже во времена, когда пясалась Повесть временных лет. Есть основаняя полагать, что летопясец, следуя прннцйпам народной этймологйй, дал неправмльное йстолкованме названням восточнославянскнх группяровок. Вйдймо, похоже называлй себя разные группы неславянского населення й этй названня в несколько йзмененной форме перешлй на жмтелей соответствуюпінх областей древней Русй.
4. Этйм же следует обгяенйть прнроду йзвестного протнворечяя в летоіійсном оннсанйй нравов русского населенйя разлячных террмторйй. С одной стороны, летопнсец не устает повторять, что все славяне, хотя й получмлм разные найменованяя после расселенйя, представлялн собой одан народ с едяным языком. С другой, он протнвопоставляет "мудрых полян" другям славянскям группам.
жмвшнм в беззаконнн н "зверянскнм" образом. Быт последннх резко контрастнровал по сравненню с бытом м жнзнью полян. Поскольку здесь речь мдет о событнях, предшествовавшмх образованню у славян государства, й опнсанные обычан касалнсь далекого прошлого, можно предположнть, что в нх основе лежалн ймевшмеся й достаточ но заметные в первые времена разлмчня между прйшедшммн в Восточ ную Европу славянамн н местнымн племенамн. После того, как местные названня позже былн перекесены на отдельные славянскне землм н соответственно на славян этнх областей, этн разлмчня былм прнпнсаны славяяам. Кстатн, археологня может подтвердмть сушест венные разлнчмя в уровнях культуры у славянского н неславянского населення пернода расселення славян.
В. С. В я р г е й
(Мінск)
Славянскія паселішчы V V11 ст. на Беларускім Палессі
На сучасны момант на тэрыторыі Беларускага Палееся адкрыта звыш 100 помнікаў другой паловы I тыс. н, э. Сярод іх вылучаецца група паселішчаў, якія адносяцца да пражекай культуры, распаўсюджанай у трэцяй чвэрці I тыс. н. э. ад Эльбы да Дняпра і ад Дуная да ўзбярэлока Балтыйскага мора. Гэтыя старажытнасці яшчэ не былі аб’ектам спецыяльнага разгляду ў беларускай гістарыяграфіі.
Матэрыялы пралюкага тыпу выяўлены на паселішчах Блювінічаны (р. Лясная), Горбаў-Здзітава (р. Ясельда), Вострау (р. Стыр), Хотамель, Струга I (р. Гарынь), Ліпляны (р. Убарць), Петрыкау, Калан-Гарадоке, Снядзін, Шастовічы (р. Прыпяць) 1 ініп. Найболь шая колькасць раннеславянскіх паселішчау V-VII ст. зафіксавана па берагах р. Прыпяць ад Пінска да Петрыкава. Яны размяшчаліся на краях надпоплаўных тэрас, ці на узвышшах паміж паплавоу і ба лот у месцах прыдатных для земляробства і жывёлагадоўлі. Займалі плошчу крыху болып ці меньш гектара.
На палескіх паселішчах V-VII ст. выяулена звыіп 10 жнтлау. Усе яны аднакамерныя, прамавугольныя. набліжаныя ла квадрату пабудовы. Лаўжыня іх спенаў вагаеіша ў межах 2,5 4,4, м. Ніж
няя частка жытлаў паглыблена ў мацярык на 0,1 0,7 м. Сцены хутчэй за ўсё мелі зрубную канструкцыю, аб чым сведчыць адсутнасть слупавых ям і пэўная адлегласць паміж сценкамі катлавана і агменямі або печамі. Абпаленыя дубовыя бярвенні ад ніжняга вянца зруба часткова захаваліся толвкі ў лытле, даследаванным на паселішчы Какан-Гарадок. У Востраве пасярэдзіне ўсходняй сцянн аднаго з .шглау прасочана сляды слупа, які на думку даследчыка A. А. Егарэйчанка, падтрыыліваў двусхільны дах. Катлаваны жытлаў даволі неглыбокія 1 трэба меркаваць, што асноўная частка драуляных сцен узвывіалася над зямлёй. Дахі хат магчыма былі драўляна-землянымі, таму што верхняя частка аапаўнення катлаванаў нярэдка мае чорны колер в яскрава заметнымі ўключэннямі попелу і вуголля. Наібольш раннія жытлы (V-VI ст.) ацяпляліся агменямі, складвенымі з невялікіх камяяёў 1 кавалкаў балотнай руды Петрыкаў, Кажан-Гарадок) камянёў 1 жалезнага шлаку ці бітага посуду (Востраў), з адных невялікіх камянёу (Камень). На паселішчах малодшай фазы пражекай кут-уры на Беларускім Палессі адкрыты печы, збудаваныя з ыелкіх нчмянеў і гліны, круглай (Ліпляны) ці памавугольнай (Струга I) у плаяе форый. На селішчн ў Бшовінічанах выяўлена печ-камедка, але прасачыць яе сувязь в паўнш Ж№лом не ўдалося. Агмені ці печн размяшчаліся ў адным а куткоў жыгла ( часцей у яго паунсчнай чагтцы'! ці каля сцяны. Харакгар шных пабудоў, прынамсі іх ацяпляльнай сістэмы, сведчнць аб nayaux асабліваецях будаўнічных традыцый насельніцтва папрыпяцкага рэгіена Найболын тыповым жытлам для паселішч асноўнага арэала культуры Прага-Корчак у гэтй час з'яўляліся паўзямлянкі co слупавай канструкцыяй сценаў і печчу-каменкай у адным з кутоў.
Речавы матэрыял, знойдзены на раннеславянскіх помніках Беларускага Палесся, вельмі небагаты і екладаецца з кераыікі, нешматлікіх вырабаў з металу, адзінкавых падерак. Пераважываюць знаходкі абломкаў ляпнога посуду, які выэначае спецыфіку славянскіх культур і садзейнічае адноснаму датаванню помнікаў. Посуд прадстаўлены гарпікамі, міскамі, патэльнямі 1 ыініятурньйн сасудзікамі. Аснову керамічнага комплекса складаюць гаракі, сярод якіх вылучаюцца дзве вядучыя формы: гаршкі з конусападобкым пашыраным у верхняй частцы тулавам і акруглымі больш ці меньш азначанымі плечыкамі і гаршкі з пакатымі слабавылучаннымі плечыкамі і наібольшым пашырэннем крыху вышэй ш на сярэдэіне іх вы-
шыні. Сустракаювда таксама нівкія прысадзістыя гаршкі і сасуды тульпанападобных і біканічных формаў. Донцы сасудаў плоскія, зрздку маюць выступ пры пераходзе да сценак. У гліняным цесце наэіраюцца дамешкі жарствы, йрэдку слюды і шамота. Паверхня посуду добра эагладжана, часта бугрыетая або шурпатая ад выпіраючых дамеяіак. Колер сценак чырвона-карычневы, карычневы, шэры і амаль чорны. Арнаментацыя адсутнічае, толькі ў адзінкавых выпадках у Хотамелі і Какан-Гарадку гаршкі пад венцам упрыгожаны налепным валікам з вертыкальнаю нарззкаю на ім.
Датаванне паселішчаў Веларускага Палесся, як помнікаў астатняй тэрыторыі пражскай культуры, вельмі ўскладаецца адсутнасцю вадзейных храналагічных індыкатараў. Таму галоўную ролю ў гэтым сэнсе адыгрывае тыпалагічны аналіз ляпнога посуду, адносная храналогія якога распрацавана перш за ўсе ў працах I. IL Русанавай (1976) і М. Парчэўскага (1988).
У археалагічнай літаратуры ўсталявалася думка, што помнікі пражзкай культуры з’яўляюцца ў Беларускім Палессі не раней VI ст. Аднак даследванні апопініх гадоў даюць падставу аднесці гэту падэею да V ст. , а можа і на рубеж IV-V стст. ІІры раскопках паселішча Вострау у Пінскім раёне ў комплексе жытла 3 A. А. Егарэйчанка (1991) побач з керамікай старзйшай фазы пражскай культуры выявіу 14-граную шкляную пацерку, характэрную для старажыт насцяу III-IV стст. чэрняхоўскай, вельбарскай, пшэворскай і захаднебалтыйскай культур, жалезны утульчаты наканечнік дроціка падобны да дроцікау поэднепшэворскіх помнікау. Грунтуючыся на аналагах з закрыгых комлексау Абалоні ў Кіеве, І.А. Гартухін (1991) прапанаваў датаваць селішча ў Петрыкаве V-VI стст., а не VI-VIII етст., як лічылася раней. На падставе аналізу керамічнага комплексу да малодшай фазы пралюкай культуры можна аднееці паселішчы ў Кажан-Гарадку, Ламні, Блювінічанах, Ліплянах, матэ рыялы жытлаў 1 і 2 у Струзе, ніжні гарызонт Хотамельскага га радзішча, прадатаваны наканечнікам страпы аварскага тыпу.
КНІГІ ОНЛАЙН
