Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
Пасіёны і акты хрысціянскіх пакутнікаў з’яўляюцца складаным відам першакрыніц. Галоўны іх змест допыты хрысціян прадстаўнікамі рымскіх улад, дэманстрацыя хрысціянскімі героямі сваёй стойкасці ў веры і пакаранне іх смерцю. Акты і асабліва пасіёны патрабуюць пільнага і карпатлівага аналізу, тут вельмі востра стаяць праблемы аўтэнтычнасці, дакладнасш падзей і нават саміх персанажаў. Пераважная большасць пасіёнаў і актаў распавядае аб часах антыхрысціянскіх рэпрэсій у ІІІ-пачатку IV ет.ст., але ў асноунай сваёй масе яны былі створаны ў паслянікейскі перыяд хрысціянства. Шэрагам сучасных даследчыкаў (X Музурыла, Дж. Рыччоці, У. Фрэндам, Ю. Каласоускай і інш.) зроблена істотная ра~ бота па крыніцазнаўскаму аналізу гэтых першакрыніц, выяўлены тыя з іх, якія былі створаны ў данікейскі час (хаця, вядома, і гзта не выключае больш позняе рэдагаванне тэкстаў).
У савецкім хрысціяназнаўстве існавала стойкая прадузятасць да гэтага гераічнага жанру хрысціянскай літаратуры. Між тым. уяўляецца, што ігнараванне пасіёнаў і актаў хрысціянскіх па кутнікаў значна збядняе не толькі базу першакрыніц пры даследаванні антычнага хрысціянства, але і саму праблематыку хрысціяназнаўства. Акты і пасіёны даюць нам вельмі каштоўны ма тэрыял для вывучэння сацыяльна-псіхалагічнай праблематыкі ў пры мяненні да антоічнага хрысціянства. Па гэтых першакрыніцах можна даследаваць адметныя рысы хрысціянскага менталітэту антычнага часу, а таксама іх успрыманне носьбітамі афіцыйнай шкалы каштоўнасцей, якімі ў актах і пасіёнах выступаюць прадстаўнікі рымскай адміністрацыі. У пасіёнах і актах (за рэдкім выключэннем) галоў ная сюжэтная лінія разгортваецца вакол адмовы хрысціян прынесйі ахвяры рымскім багам. I гэта адлюстроўвае хрысціянскае ўспрыман-
не тых антыхрысціянскіх акцый, якія былі здзейснены пры Дэцыі, Валерыяне, Дыяклетыяне. Ужо з самых пачаткаў хрысціянства адметнай рысай хрысціянскай ментальнаеці стала ўсведамленне і практычная ўстаноука, што адзінай сапраўднай ахвярай была збавіцельная смерць Ісуса Хрыста, а ўсе астатнія ахвярапрынашэнні гэта ахвяра ідалам. Такая рыса фарміравалася як праз хрысціянскую керыгму, так і праз культ (. прычашчэнне, потым літургія). Менавіта гэтая рыса хрысціянскай ментальнасці ў многім вызначала адносіны хрысціян да шэрагу істотных з’яў грамадскага жыцця. У пасіёнах і актах мы сустракаемся з экстрэмальнай сітуацыяй вострым сутыкненнем паміж шэрагам адметных рысаў хрьюціянскай і традыцыйнай антычнай ментальнасці, і на першы план тут выступаюць адносіны да ахвярапрынашэнняў. Героі актаў і пасіёнаў вядуць размовы в прадстаўнікамі рымскай адміністрацыі быццам на роэных мовах: хрысціяне тлумачаць, што яны не могуць прынесці ахвяры рымскім багам, таму што яны хрысціяне, а прадстаўнікі улады настойліва прапануюць ім зрабіць ахвярапрынашэнне, таму што гэтага патрабуюць імператарскія эдыкты, і адмова ад гэтага лічыцца здрадай. Першыя не разумеюць сэнсу такой здрады, падкрэсліваючы, што яны моляцца за імператараў, другія не разумеюць упартасці такога адмаулення ад звычнага і нават фармальнага акту. Спецыфічнай рысай хрысціянскай ментальнасці ў пакутнікаў выступаюць і іх адносіны да смерці успрыманне смяротнага пакарання з радасцю альбо нават прага яго (пасіёны Карпа, Папіла, Агафонікі, Еўпла). Гэта вынікала з першахрысціянскіх адносін да свету (адмаўленне ад свету), якія вельмі рэльефна прасочваюцца ў многіх пасіёнах. Адсюль і асаблівыя адносіны пакутнікаў да іх сямей (бог паклапоціцца аб дзецях, бацькі-язычнікі ворагі і г. д.)
Антычную хрысціянскую ментальнасць можна лічыць менталітэтам канфесійнай групы альбо арганізацыі (царквы). Гэтая ментальнасць у многім разыходзілася з традыцыйным рымскім менталітэтам, супярэчыла яму. Але ж канфесійная ментальнасць у экстрэмальных сітуацыях не заўсёды брала верх нават у пасіёнах ёсць сведчанні аб тым, што былі не толькі героі, але і адступнікі, якія пад пагрозай страты жыцця або дабрабыту выконвалі ахвярапрынашэнні (такіх адступнікау было мноства пры ганеннях на хрысціян).
JL B. Харнчкова (Брест)
Релнгнозная полнтнка Дноклетмана м Галермя
Отлйчнтельной чертой развятяя Рнмской нмпернн 111 века был крнэнс рабовладельческях отношеннй, затронувшмй все сферы жйзнй обіцества. Пытаясь вывестй государство йз сложмвшейся сйтуацйй, Дяоклетйан проводят ряд реформ, направленных на реорганмзацйю зкономйкй, полйтйкй, государственного устройства. К концу' века ему удается временно стабйлйзмровать внутрнполятнческое положенме.
Однйм йз основных йтогов преобразовательной деятельностн Дйоклетмана является созданяе новой государственной сйстемы домнната, нанболее харатерной чертой которого становятся неогранмченная власть нмператора. Новая сйстема требовала нового мдеологнческого обоснованяя. Нй рямская релнгмя, нн распространенные в то время разлмчные фнлософскйе й релйГйозно-фйлософскме школы, нй ймператорскмй культ не подходйлй для решеняя этой проблемы.
Едйнственной релмгмей, которая более всего отвечала поставленой целн, было хрйстяанство. Следует отметнть, что к этому временн оно претерпело серьёзные йзменення. В UJ веке хрйстнанство распространялось по'всей террнторйй Рймской ймпернй. Прнверженцам его становятся представмтелн разлячных соцйальннх слоев обвдества. Пря этом значмтельно увелнчйвается чйсло людей состоятельных.занймавшйх высокое положенне в ободестве. Следствмем этого становятся взмененйе соцмальной доктрмны хрйстйанства: оправдываются богатсво й соцйальное неравенство, рабство. проповедуется непротявленйе злу й беспрекословное повнновенне властям. Едйной ймііерйй хрнетйанство предложнло едвного бога, a власть ямператора об'ьявяло свяіценной, богоданной. Хрйстнанская верхушка в лнце епнскопов пытается найтм путн сблйження с нмпе раторской властью. Такям образом, назрелм условня для того, чтобы хрйстнанство было прязнано офйцнальной релнгмей Рймской нмпеРйй.
Однако нмператор Дйоклетман не сумел правмльно оценнть воз-
ннкшую снтуацйю. В помске йдеологнческого обоснованяя сйстемы доммната он мзбрал неверный путы была предпрмнята попытка опереться на старую рймскую релнгйю. Но хрйстйанство, с уже сложйвшейся церковной органмзацней, явйлось серьёзным препятствнем на путн ее возрожденйя. На этой основе промсходйт столкновеняе ймператорской властн с новой релмгйей. Пытаясь уннчтожмть в лмце хрйстнанства йдеологйческого протввнйка Дйоклетяан осуіцествляет самое крупное й жестокое преследованме хрйстяан (303 г.). Однако достйгнуть намеченной целя не удалось. Стало очевндным, что та позйцйя, которую занял Дйоклетйан по отношенйю к хрнстйанству, не соответствует обгектнвным условяям. В more релйгнозная полмтмка Дмоклетйана потерпела провал.
Возможно, это послужяло одной йз прнчмн того, что в мае 305 г. Дйоклетнан отрёкся от престола. В ходе разгоревшейся после этого борьбы за власть релнгнозная полнтйка калдого нз претендентов йсходяла йз очределённого полйтнческого расчёта.
Константйн й Максенцяй, стремясь заручяться поддержкой хрнстманского населенмя, проводнлй полмтйку терпнмостй. Что касается Галеряя, Максямйана й Лйцйнйя, to онй не отлйчалнсь определённой последовательностью в данном вопросе, а менялн свою позйцйю в завйсямостй от обстоятельств.
Так, Галернй, следуя прммеру Дмоклетнана, на подвластных ему террйторяях осуцествлял антйхрмстйанскне репресснй. Но нх неудача еіцё раз продемонстрйровала бессмысленность такой полйтйкй. й в 311 г. Галеряй йздал эдйкт о прекрашеннй гоненмй й веротерпммостй по отношеняю к хрмстйанской релйгйй.
Константйн же понял, что только лояльного отношення к хрйстяанству уже недостаточно й назрела обі>ектйвная необходямость союза государственной властя с хрястйанской церковью. Эгот союз должен был обеспечять нмператорской властя йдеологнческую поддержку-
I. А. E ў т y x o ў (Мінск)
Старашкейская канцэпцыя чалавека
(Афанасій Александрыйскі)
Міланскі эдыкт 313 г. істотна змяніу становішча хрысціянскай царквы ў Рымскай Імперыі. Надзённым пытанням стала ўзмацненне легалізаванных царкоўных структур, прапаганда хрысціянскага веравыдд^ння сярод шырокіх мас насельніцтва 1 адпаведны пераклад яго на зразумелую для іх мову штодзённа-бытавой' свядомасці. Пад час рэалізацыі вышэйназванных кірункаў вызначыліся наступныя царкоўныя групоўкі: 1) арыяне, якія зрабілі галоўны націск на прапаганду, арыетуючыся пры гэтым на падпарадкаванне царквы дзяржаве; 2) старанікейцы, якія перанеслі акцэнт на фарміраванне стабільнай царкоўнай структуры, якая б карысталася аўтарытэтам і мела б пэўную аўтаномію ад свецкай улады. Кожная групоўка актыўна фарміравала ўласную антрапалагічную сістэму. Мэта даклада прааналіэаваць галоўныя аспекты старанікейскай канцэпцыі чалаве ка на матэрыяле ранніх тзарытычных твораў александрыйскага біскупа Афанасія: "Слова супраць язычнікаў", "Слова пра ўвасабленне Бога-Слова ... ",
Афанасій Александрыйскі лічыў, што чалавек быў створаны дзеля вечнага жыцця і сузірання бога, аднак ён зрабіў свабодны выбар і ўхіліўся ад прызначанага лёсу. У выніку ён згубіў дапаможную благадаць і ператварыўся ў звычайную смяротную істоту, якая ў сваю чаргу паступова павялічвала ўладу смерці над сабою да смерці прыроднай людзі дадалі смерць гвалтоўную.
Душа чалавека разглядаецца Афанасіем як дзейная і бессмя ротная па прыродзе. Гэта значыць, што чалавек неабходна працягваў грашыць, таму што душа не асэнсавала свой памылковы выбар і дзейнічала, а грэх адводзіў яе ад вечнага жыцця, да якога яна імкнулася па прыродзе. У выніку апошняга імкнення яна стварала ідалаў і тым самым узмацняла ўладу граху. Адзіны выхад з гэтага складанага становішча быў у пераарыентацыі чалавека, што і рэалізавала ахвяра Езуса Хрыста на крыжы. Тыя, хто далучы ўся праз хрэшчэнне да яго місіі,■перамаглі разам з ім смерць.
.Пёрамога над смерцю на думку Афанасія Александрыйскага был;:
81 першым этапам новага жыцця чалавека (сувязь з царквою праз катэхуменат), другі этап -хрыстапераймальнае жыццё (пад кірауніцтвам царкоунай іерархіі), трэці — супольнае жыццё святых (адмова ад дзейнаснага жыцця і імкненне да суэіральнага жыцця). Найбольш выдатным прыкладам сапраўднага жыцця Афанасій лічыў лёс святога Антонія, які ён і апісаў у адпаведным жыцці. Гэты твор Афанасія ў сваю чаргу стаў узорам для наступных агіяграфічных твораў.
КНІГІ ОНЛАЙН
