Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў
Часткa II
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 266с.
Мінск 1993
Крайняя цярпімасць (моўная, рэлігійная) характэрывавала кіраване ўсіх кушанскіх уладароў. Гэта пацвярджае 1 традыцыйны 61лінгвізм кушанскіх надпюаў, 1 выключная разнастайнасць выяўленняў багоў у манетнай іканаграфіі (эліністычныя, іранскія, будыйскія).
Раўнапраў’е і ўраўнаважанасць усіх складаемых кушанскай культуры дае права лічыць, што пры разумным падыходзе да вырашэння этнакультурных праблем з боку дзяржавы магчыма не толькі працяглае існаванне народаў носьбітаў культур разнастайнага паходжання ў межах адзінай дзяржавы, але 1 натуральнае нараджзнне новай культуры, самабытнай і высакаразвітай, якая не з’яўляецца вынікам штучнага мадулявання.
Але неабходна наяўнасць шэрагу умоў, якія яадаюць гэтаму працэсу характар усеагульнасці:
1) працяглае мірнае суіснаванне народаў носьбітаў кампанентаў новай культуры на агульнай тэрыторыі;
2) існаванне на гэтай тэрыторыі адэінай дзяржаўнасці, здольнай абараніць расткі фарміраваўшайся культуры ад дэстртуктыўнага, а часам 1 смяротнага ўплыву звонку;
3) аднолькава раўнапраўнае становішча ўсіх народаў у дзяржаве, 1х аб’яднаушай;
4) разрыў паміж "цывілізацыяй" адных народаў 1 "варварствам" іншых не павінен быць вялікім, каб не выклікаць у апошніх
рэакцыі адарвання;
5) працэс фарміравання новай культуры павінен ісці разам е працэсам развіцця сацыяльных арганіэмаў;
6) нельга лічыць адмоунай з’явай у працэсе фарміравання новай культуры тое, што адна з раўнапрауных. суіснуючых і узаемадзеючых зыходных культур стане натуральным шляхам выконваць ролю структурнаўтваральнага элемента.
. A. А. Прохараў
(Мінск)
Аб значэнні конскіх спаборніцтваў у быліве "Іван
Гасціны сын" з улікам індаеўрапейскіх параллеляу
Выліна Іван Гасціны сын з’яўляецца адной з найменьш даследаваных. Акрамя сюжэтных цяжкасцей гэтаму садзейнічае рэліктавае супольніцтва сакралізаваных постацяу 1 дзействаў. 3 усяго відаць, каЛі быліна складалася ў сваім дайшоўшым да нас варыянце, яе сюжэт ужо быу архаічным для ўсходніх славян.
У цзнтры быліны лятоць канфлікт паміж Уладзімірам-князем 1 Іванам Гасціным сынам. Князь выклікае жадаючых скакаць ад Кіева да Чаргнігава "трндевяноста мерных верст меж заутреней п обедней". Рагааецца на гэта толькі Іван. Ягоны конь, Буруіпка, абяцае яму пасаромець князя і ягоных коней. Да скачкі у быліне даходзіць зрэдку, бо коні Уладзіміра палохаюцца іржання Вурушкі. Ад гэтага іржання вылятае шкло у вокнах, падае дах у цераме, сам князь, напелоханы, поўзае пад сталом.
Большасць даследавальнікау (Ор. Міллер, А. Пацебня, Вс. Міллер, Б. А. Рыбакоу, Р. С. Ліпец) інтэрпрэтавалі сюжэт быліны проста як адлюстраванне спаборніцтваў пры двары кіеўскіх князёў, а перамогу Івана над князем тлумачылі як барацьбу багатырства 1 княскай улады. Але трэба адзначыць, што практычна усе спаборніцтвы, якія існавалі ў паганскіх грамадствах, мелі ту ці іншую сакральную афарбоўку. Тым больш у выпадку такога старажытнага індаеурапейскага звычая, як конскія скачкі.
У 70-я гяды Ю. І.Смірноу і Б. ЕПуцілау парауналі гэту быліну з пауднёваславянскімі песьнямі аб юнаку, які перагнаў сонца на
кані. Ю. І.Смірноу залічыу сюжэт бшііны да казачных.
Але, растлумачыўшы матыў скачкі, нельга не улічваць, што часцей за усё справа ў быліне вырашаецца магутным іржаннем каня героя. Яшчз А. Пацебня ўказваў на цвёрдае суаднясенне у народнай лірыке такіх з’яу як "святло" і "гук". Са з’яўленнем аднаго узнікае і іншае. Напрыклад балгары лічылі, што сонейка на увыходзе выклікаецца конскім іржаннем.
У гэтай сувязі, на наш погляд, неабходна прыгадаць вафіксаваны яшчэ Герадотам іранскі міф аб узыходзе на трон Персіі Дарыя (Ш, 84-87). Сямёра прэтэндэнтаў умовіліся, што царом персаў будзе той, чый конь першы заіржэ пры ўзыходве сонца. Двякуючы хітрыкам канюшага Дарыя, ён зрабіўся ўладальнікам дзяржавы Ахеменідаў. • 1
У індаіранскім міфе мы сустракаем тыя ж структурныя адэінкі, што і ў славянскай быліне:
1) усход сонца суадносіцца з іржаннем каня,
2) перамога каня ў спаборніцтвах шчыльна ввявана в царскай або княскай уладай.
Г. й. Довгяло
Белорусы Востоковеды XIX в.
/Древннй Восток/
В это время востоковеднымн нсследованлямн в юсновном началн заняматься образованные людн, получмвпме хорошую подготовку в класснческнх н современных языках н окончмвшнх такне нзвестные учебные заведення, как напрнмер, Вяленскмй уннверснтет н Полоцкяй коллегнум. В последнях постоянно преподавалнсь древнееврейсклй н арабскнй языкн, а временамм церсндскнй н турецкмй. Некоторые воспнтаннмкя такнх спецналйвацнй по своему желанню прнступмлн к нзученню языков н пнсьменных нсточннков древннх восточных народов.
К прнмеру, нзвестный арабнст йгнатнй Балтазаровнч Петрашевскнй /1796 1869/, выпускнлк Внленекого уннверснтета, впоследствлн профессор Петербургского н Берлмнского уннверснтетов, члек
Германского Востоковедного обцества, нздал ряд работ об Авесте л ее языке на немецком л французском языках Другой арабнст л впоследствня лзвестный лятератор Оснп Мвановяч Сенковсклй /1800 1858/, после уняверснтета нескблько лет путешествовал по странам Блнжнего Востока н Егмпту, некоторое время заннмался егнптологяей я даже напнсал несколько художественных пролзведеннй о древней нлльской цлвлллзацлл.
К XIX в. лзвестные магнаты Радвлвлллы л Тышкевлчл собралл богатые коллекцнн памятнлков матерлальной культуры л лскусства Древнего Востока. Время лх в значлтельной частл сохранлло, л в настояцее время этл древнле рарлтеты хранятся л экспоннруются в музеях н бнблнотеках Ллтовской республнкя.
Настояіцлм поллглотом в востоковеденнн проявлл себя Каэтан Андреевлч Коссовлч (1814 1883) выпускнлк Полоцкого коллегнума л Влтебской глмназлл, а с 1832 по 1837 гг. студент Московского уняверслтета. Уже в ученлческле годы самостоятельно лзучлл древнееврейсклй язык, в студенческне годы занялся санскрнтскям, авестяйсклм, арабсклм.
К. А. Коссовнч, как не дворяннн, пря лсключнтельных способностях л учебных успехах, все же был ляшен возможностл научной сталмровкл ва граннцей н последуюіцего преподаваняя в Московском унлверслтете. Несмотря на это он стал генлальным самоучкой, обіцепрнзнанным авторнтетом в востоковедных науках.
Начяная с 40-х годов он сястематячскя лздает комментярованные переводы с санскрнта, в основном яз "Махабхараты" (1840, 1844, 1856, 1858, 1860, 1868). Параллельно подготовнл санскрлтско-русскяй словарь, 'который только отчастя (3 выпуска) был лздан Росснйской Академяей.
Ііа высоком научном уровне осуцествлены его переводы "Авесты". Онл лздаваллсь отдельнымл выпускамл, но преямуіцественно на латлнском языке. Особо следует выделлть паряжское лзданле 10 гат "Авесты" в 1867 г.
Многле годы К. А. Коссовяч лзучал кллноплсь я стал первым в Россяйской ямперля ее знатоком. Его научный перевод клннопясных текстов длнастял Ахеменлдов появнлся в 1972 г. , к сожаленлю, только на латннском языке. Это первое лзданле кляноплсных текстов в Россяя,а перевод пространной надпясл древнеперсядского царя Дарня на Бехлстунской скале является одням нз самых первых
в мнре.
В последнне годы жйзнн он нздал русскмй перевод древнееврейской грамматмкн Гезеннуса н хрестоматню нзвлеченяй яз Ветхого Завета.
Научные успехм К А. Коссовнча высоко оценены, он был членом Ііарнжского м Германского Востоковедных обіцеств, кавалером нранского ордена Льва н Солнца I ранга.
Его труды замечены представнтелямм белорусской культуры. Его перевод йз Махабхараты "Охотннк н пара голубей" несомненно стймулнровал появленне одонменной поэмы Я Купалы.
1. А. Л і с а в ы (Чэшска Будзёвіца) К А. Рэвяка (Мінск)
Вывучэнне антычнасці беларускімі вучонымі
да XX стагоддзя ■
Да нядауняга часу у гістарычнай навуцы Беларусі панавала думка, што толькі з усталяваннем савецкай улады пачаліся сапраўдныя даследаванні антычнай гісторыі і культуры. На самай жа справе збор антычных помнікаў, іх даследаванне і выданне пачаліся значна раней, а менавіта ў часы сярэднявечча. Вядома, што Полацкая Акадэмія (з 1581 г. мела статус універсітэта) спрыяла не толькі распаўсюджанню граматнасці, але была 1 навуковым цэнтрам антычнасці. Знакамітыя далёка за межамі Беларусі Любчанская, Нясвіжская і іншыя друкарні выпусцілі ў свет шэраг выданняў твораў антычных аўтараў.
Значныя поспехі у XVI-XVIII ст.ст. у вывучэнні антычнай гісторыі і культуры былі зроблены вучонымі Віленскага універсітэта.
Найбольш плённым па вывучэнні антычнасці беларускімі вучонымі стала XIX стагоддзе. Так на фундаменце антычнай міфалогіі з’явіліся ананімныя помнікі беларускай літаратуры паэмы "Энэіда навыварат" і "Тарас на Парнасе". Дзве паэмы радняцца вы-
карыстаннем вобразау, узятых з антчнай міфалогіі. "Энэіда навыварат" гэта вострая пародыя на паэму "Энэіда" старажытнарымскага паэта Вергілія. У паэме "Тарас на Парнасе" невядомы аутар, выкарыстаўшы міфы старажытных’грэкаў і рымлян, апавядае пра жыццё антычных багоў на чале а Зеўсам, выказваючы свае думкі на конт уласнага жыцця.
XIX стагоддзе дало гістарычнай навуцы сусветна знакамітага вучонага-антычніка, члена карэспандэнта Расійскай AH М. С. Кутаргу (1809-1886 гг.), які нарадзіўся ў г. Чэрыкаве Магілёускай губерніі, выкладаў антычную гісторыю і культуру ў Пецярбургскім і Маскоускім універсітэтах. Выдатная падрыхтоўка, веданне антычных моў садвейнічалі дасканаламу вывучзнню крыніц па антычнай гісторыі. Для М. 0. Кутаргі характэрны крытычныя адносіны да старалытных крыніц і ў той жа час ён выступае як палымяны абаронца вера годнасці антычнай традыцыі. Яго даследаванне "Аб верагоднасці етаражытнейшай грэчаекай гісторыі" і еёння для антычнікау з’яў ляецца актуальнейшай працай. Каштоўнасць высноў вучонага ў тым, што ён даследаваў становішча рабоў у Грэцыі і іх адносіны з рабаўладальнікамі.
Неэакончаная праца "Аб навуцы і яе значэнні ў дзяржаве" і сёння заслутоўвае ўвагі. Вучоны гаворыць, што навука павінна мець нацыянальнае аблічча 1 пры тым быць самастойнай і яшчэ раз нацыянальнай, пры ўмове развіцця свабоднай думкі.
йдэалістычыя павіцыі М. С. Кутаргі аб прадмеце гісторыі.
Аналіз прац гісторыка, прысвечаных вывучэнню даклаеічнай Грэцыі: самастойнасць вучонага, у процілегласць заходняму крытыцызму (Нібур) 1 гіперкрытыцызму, на аснове гістарычнай традыцыі пры даследаванні калектыўных форм старажытнейшай уласнасці, фарміраванні класау і іх адносін, а таксама пры шэрагу іншых пытанняў. Асаблівая увага М. 0. Нутаргі да мерапрыемстваў Салона. Яго тэзіс аб з’яўленні тыраніі. Прызнанне ім рашучай ролі рэформаў Клісфена ў перамозе над арь.стакратыяй.
КНІГІ ОНЛАЙН
