Валачобныя песні
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 560с.
Мінск 1980
Слаўнаму пану пакланіцеся. Патом таго, слаўны пане, Слаўны пане, [пане] Аркадзі, Адпраўляй жняёк у чыстае поле, Чэсную жану во папераду, 3 белым сырам, з малым сынам. Што раз разнець, то сноп нажнець, На ступень пражнець—капу кладзець. Часты-густы ў небе звёзды, Часцей-гусцей у полі копы Слаўнага пана, [пана] Аркадзі. Вялік-шырок у небе месяц, Шырэй-вышэй у гумне стагі Слаўнага пана, [пана] Аркадзі. Перанясі, божа, во гэту пашэнку, Во гэту пашэнку чэраз асетку. Вот дай, божа, умалоціста, А ў закроме во насыпіста, А з закрому невыборыста, У мельніцы намеліста, У дзяжы падыходзіста, У печы набуханіста, У столічку укроіста,
У сямействе — міравая сыць. Патом таго, слаўны пане, Слаўны пане, [пане] Аркадзі, Да ўжо ж госці даўно пяюць, Слаўнаму пану весці даюць. Ах, мы госці недакучныя, Год у год раз пабываем, Вашага здароўя спытаем, Вот у той жа дзень, у вялікдэень. Ой, чым жа нас дарыць будзеш, Чы золатам, чы серабром, Чы краснымі яечкамі, Чы харошымі славечкамі? Нашы дары не вялікія, He вялікія і не малыя: Пачынальнічку — чырвон злоты, Падхватнічку — паўзалатога. Асвістаму хоць нямнога, Хоць нямнога—каня варанога, Каня варанога гулі вазіць.
Нашай скрыпца — мерка жытца, Наш механош—кашэль насіць, Кашэль насіць, сала прасіць, Поўсць сланіны з самай серадзіны. А на нашу браццю—па капе яец, Па капе яец негдзе ўзяці, Па дзесятачку можна даці. А музыкава горкая доля, Горкая доля — кварта гарэўкі, Кварта гарэўкі, сыр на тарэўкі, Пірог мяккі на закуску. Кварта гарэўкі для смеласці, Пірог мяккі для крэпасці, Сыр бяленькі для голасу.
А што не вып’ець—мы дапаможам, Як уп’ецца—спацькі паложым, Як праспіцца, працверазіцца, Пойдзець з намі развесяліцца. Патом таго, слаўны пане, Слаўны пане, [пане] Аркадзі, Да ўжо ж вам песня спета, Песня спета проціў лета, Проціў лета, лета краснага, У добрай ласцы, ў добрай згодзе, У добрай згодзе, нам пець годзе.
45
Ідуць, гудуць валачоўнічкі, Віном, віном зялёным!* Спяваючы, гукаючы, Слаўнага сяла пытаючы, Вялікага двара Гаўрылава. Чы ўдаму, даму пане гаспадару? Хоць і ўдаму, не акажацца — Сядзіць на куце, абуваецца. Надзяе боты казловыя, Кладзе шапку бабровую, Надзяе шубу мядзведжую, Сядлае каня ворана,
Едзе ў поле жыта глядзець.
Спатыкае яго Юр’е з Міколай: — He едзь, пане гаспадару, Тваё жыта даўно агледжана, Пры дарозе удалося, За гарою ў трубы павілося. А ў даліне жнейкі жалі, Жнейкі жалі маладзенькі, Іх сярпочкі залаценькі. Часты-густы зоры на небе, Часцей-гусцей на зямлі копы. Шырок-вялік месяц на небе, Шырэй таго гумно яго.
Дай жа божа пану гаспадару Жыці-быці, жыта вазіці, Жыта вазіці, у тарпу злажыці. У торпах укладна, на таку ўмалотна, На таку ўмалотна, ў арудзе прысыпна. У арудзе прысыпна, у печы прысушна, У печы прысушна, у млыне прымолна, У млыне прымолна, ў дзяжы падыходна, У дзяжы падыходна, у печы румяна, У печы румяна, на стале сытна, На стале сытна, у сям’і змірна!
Песня спета проці лета, He кажы барыць, а кажы дарыць. Сыр на талерку, будзем піць гарэлку. Пірог пшонны на закуску, Чарку гарэлкі дзеля голасу, Пірог пшонны дзеля коласу. Вобад вісіць — калясо будзе, Пазавеш у хату—добра будзе! Песня спета проці лета, Проці лета, проці цёплага.
46
Добры вечар, пане гаспадару! Віно ж, віно ж зялёнае!” А ці дома пан гаспадар?
* Рэфрэн паўтараецца пасля кожнага радка.
Прыйшлі ж мы да пана, Да пана, як да гетмана, Заспяваць прыкладна, Заімшаваць ладна. Панскае падворка брукавана, Жоўтым пясочкам пасыпана. У панскім ганку, як у вянку. Мы не пойдзем у хату, Проста ў поле, Проста ў поле на панскую ніву, Каб панская ніва была ўрадліва. Дай жа божа, пане гаспадару, Як пан араў, валы бушавалі, Як баранаваў, коні іржалі.
Каб у панскай торпе было прыкла^ненька, А на таку было прымалатненька, А ў арудзе было прысыпненька, А ў млыне было прымяльненька, А ў дзежцы было прыхадненька, А на стале кварта гарэлкі.
47
Радзі, божа, жыта На новае лета. Серпачком жата, Жменькаю брата, У снапкі вязана, У сцірты кладзена, На воз кладзена, Жэрдкаю ўсціснена, У гумно ўвезена, У старану зложана, На таку змалочана, У печы прысушана, У жорнах прымолана, У дзяжы прыкіснена, У пячы прыпечана. На стале акроена, Дружыне прысытна.
48
А ў нядзелю паранечку, [Вясна красна на ўвесь свет!] * Ходзіць наш хазяін па ганачку. А ён ходзіць, пахаджае, Сынкі свае паклікае: — Сынкі мае вярненькія, Асядлайце каня варанога, Каня варанога, сядла залатога, Я паеду на роўнае поле, На роўнае поле нівы аглядаці. Як выехаў за вароцечка, Сустрачае госпада бога.
— Куды едзеш, добры гаспадару?
— А я еду на роўнае поле, На роўнае поле нівы аглядаці. — He едзь, не едзь, добры гаспадару, Твая ніва ўся ўрадліва, А што горка, то жыта копка, А што лужок—сена стажок, Будзе на праданне і для сябе стане. Гэта табе, пане гаспадару, Песня спета проціў лета, Проціў лета ўрадлівага, Проціў года шчаслівага, Проціў Юр’я на здароўе.
Яйкі фарбаваны, мы людзі каханы, Мы жычым праўдзіва, дай божа шчасліва.
49
А ці ўдому пане гаспадару? Да віно ж маё зеляное!* Ой, ці ўдому, ці акажацца? Хоць і ўдому, не акажацца, He акажацца—прыбіраецца, Абувае боты шаўровыя, Адзявае шубу бабровую. Паедзе у поле жыта аглядаці.
Жыта і пшаніцу, ўсяляку пашніцу.
У даліне жыта удалося, А на грудзе ў трубы павілося. Там жнуць жнейкі маладзенькі, У іх сярпочкі залаценькі. Снапок звяжа—копка ляжа, Копка ляжа—на воз кладуць, Яе на воз кладуць да у гумно вязуць. У гумне укладна, на таку ўмалотна, У таку ўмалотна, у млыне прымольна, У млыне прымольна, ў дзяжы падыходна, У печы румяна, да стала падана, За сталом сытна, ўсёй сямейцы змірна.
Віншаванне:
Нашым братцам сорак яек, Сорак не сорак, пяцьдзесят да мала, Пяцьдзесят да мала, каб усім стала. Бутэльку гарэлкі, сыр на тарэлкі, Палажы кладку, зазаві ў хатку.
50
Ішлі хлопцы, удалыя малойцы, [Вясна красна на ўвесь свет!]* Ішлі ж яны гукаючы, Багатага двору шукаючы, Багатага двору да чэснага пана. — Ці спіш, ляжыіп, пане гаспадару? Калі не спіш, адзавіся, Адзавіся, бела умыйся, Бела умыйся, гладка прычашыся, У казловыя боты да ўсё прыбярыся. Потым таго, пане гаспадару, Глянь у аконца, глянь у другое. На тваім дварышчы сіні туманішча, Сіні туманішча, зялёнае жыта.
Потым таго, пане гаспадару, Рабі сярпы сталёвыя, Сталёвыя да ўсё вострыя.
Твае жнейкі да ўсё маладыя, Разок махнуць — снапок нажнуць, Другі махнуць — капу нажнуць. Потым таго, пане гаспадару, Твая жонка барзда гжэчна, Дасць нам гарэлкі і сыр на тарэлку, Сорак яек на паўміску.
Тыя яйкі мы палічым, Тваю жонку павялічым.
51
А ці ўдома, ўдома пане гаспадару? Віном, віном зялёным!* Хоць і ўдома, не акажацца — Сядзіць на крэсле абуваецца, Абувае боты шаўровыя, Адзяе шубу бабровую, Бярэ ключы залаценькія.
Пойдзе адмыкаці каня варанога I паедзе поле аб’язджаці, Поле аб’язджаці, жыта аглядаці, Жыта аглядаці, ці пара жаці, Ці пара жаці, жнеек наймаці. Урадзіла жыта пры дарозе, А ў даліне ў трубы павілося. Што жнеечка, то жменечка, Што сярпочак, то снапочак.
Песня спета проці лета.
52
На першы дзень на вялікдзень, Зялён явар, зялёны!* Валачобнікі сабіраліся, Сабіраліся, рахаваліся: — А куды пойдзем, а куды зайдзем? Пойдзем, пойдзем ўсё дарогаю, Усё дарогаю, ўсё шырокаю.
Зайдзем, зайдзем к пану Івану. А ці дома, дома пане Іване? Хоць ён жа дома, не акажацца — У новай каморы прыбіраецца, Адзяе майтачкі гарнатовыя, Адзяе боцікі ўсё казловыя, Адзяе шубачку сабалёвую, Адзяе шапачку ўсё бабровую, Выводзіць каня вараненькага, А кладзе сядло залаценькае. Садзіцца, едзе ў роўнае поле, У роўнае поле ды к свайму жыту. А яго жыта ядраністае, Ядраністае, каласістае.
К адной мяжы нахілілася, Свайму гаспадару пакланілася. Песенька спета напроці лета, А будзь жа весел, як вясна красна, А будзь жа ціхі, як ціха лета, А будзь жа багаты, як багата восень. А ты, гаспадынька, ўсё дагадайся: Скавародку—ў печ, па яечкі—ў клець, Кусок сала пакрышыці, А каўбаскаю абгарадзіці, Кварту гарэлкі і сыр на талеркі.
53
А што ў полі рана гукала? Рана гукала жыта густое. Яно гукала чэснага мужа: — Ой, чэсны муж, сам пан Якаў, He магу стаяць, коласа дзяржаць, Колас клоніць, сукалена ломіць, [Сукалена ломіць], саломіну трасціць. — Пастой, пастой, жыта густое! А з панядзелку на ўсю нядзельку Сабяру на цябе я жней маладых, Жнеі маладыя, сярпы залатыя. Часты-ясны зоркі на небе, А часцей таго копы на зямлі.
Во шырок-высок месяц на небе,
Шырэй-вышэй стагі на гумне, А на тым гумне на Якавіным. А патом таго сам пан Якаў Па гумну ходзіць ды бога хваліць: — Слава табе, вышняму богу, Што ёсць з чаго піва варыць, Піва варыць, сыту сыціць, Во сыту сыціць, во гасцей паіць, Ой, тых гасцей, валачобнікаў. Валачобныя — людзі добрыя, Яны год у год павалочацца, Яны год у год на вялікадня.
54
Ці ўдому, ўдому пане гаспадару? Да віно ж, віно зялёнае!* Ой, хоць дома, не акажацца — У панскія боты абуваецца, Абуваецца, прыбіраецца.
Каня сядлае, у поле выязджае, Поле аб’язджае, жыта аглядае. Спаткалася Юр'я ў вароцечках: — Куды едзеш, пане гаспадару? — Еду ў поле жыта аглядаці. — Вярніся ж дамоў, пане гаспадару, Ужо тваё поле абгледжана.
На адной ніўцы ў трубу звілося, А на другой там жнейкі жнуць, Да жнуць жнейкі маладзенькія, Іх сярпочкі залаценькія. Густа-густа зор на небе, Гусцей таго снапоў у яго. Высок-высок месяц на небе, Вышэй таго гумно яго.
Дай жа божа, пане гаспадару, 3 поля звесці і ў торпы злажыці. У торпах укладна, на таку ўмалотна, У арудах прысыпна, у печы прысушна,
* Рэфрэн паўтарасцца пасля кожнага радка.
А ў млыне прымольна, а ў дзяжы падходна, А ў печы румяна, на стале сытна, А ў сям’і змірна.
55
Ідзём, пайдзём па вуліцы, Зялёны сад, вішнёвы сад!* Спяём песню сяму-таму.
Гаспадару, слічны пане, Ці спіш, ляжыш, адпачываеш Ды жоначку абымаеш?
Устань рана, не спі позна, Сядзь пад акном на ўсход сонца, Глянь, на дварэ што дзеецца, Што дзеецца, лялеецца!
Сады цвітуць, расцвітаюць, Птушкі пяюць, распяваюць!
Бяры сядло залатое, Сядлай каня варанога, Язджай ў поле шырокае: Тваё жыта прыдалося, Колас точыць — выплываць хоча!
56
Добры вечар, слаўны пане! Віно ж, віно зялёнае!* Слаўны пане гаспадару, Сярод двара стаіць вярба, На той вярбе салавей пяе. Салавей пяе, пана будзіць. Устань, пане, абуй боты, Абуй боты, адчыні акенца. Адчыні акенца, паглядзі ў гуменца, Адчыні другое, паглядзі у поле, Што там у полі вырабляецца: У тры лубкі збожжа сеецца, У сто коней барануецца.
КНІГІ ОНЛАЙН
