Валачобныя песні
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 560с.
Мінск 1980
Як пан звозіў да сваё жытцо У цёмныя гумны да з светлага поля, Яно ў тарпе прылежыста, А на таку прымалоціста, А ў арудзі прысыпіста, А у млыне прымеліста, А ў дзяжы падыходзіста, А у печы румяніста, А на стале, як сыр белы. Сыр бяленькі для коласа, Кварту гарэлкі для голаса.
Мы свае боты патапталі, Пакуль пана дапыталі.
64
А ў нядзелю да параначку, [Вясна красна на ўвесь свет!] * Ходзіць паніч да па ганачку, Ходзіць, ходзіць да пахаджае, Чалядзеньку пабуджае: — Ой, устань мая чалядзенька, Сядлай каня варанога, Я ж паеду ў роўнае поле Нівы свае аглядаці.
Як выехаў за варота, Сустрачае госпада бога. — Куды едзеш, слічны панічу? — Еду, божа, ў роўнае поле Нівы свае аглядаці.
— Ой, вярніся, слічны панічу, Ніва твая урадлівая, I на сцябло сцяблістая,
* Рэфрэн паўтараецца пасля кожнагэ радка.
I пад колас каласістая. 3 каласочка — жыта мерачка, А з снапочка — жыта бочка. Ото ж табе, слічны панічу, Песня спета проці лета, Проці лета ўрадлівага, Проці года шчаслівага.
65
Добры вечар, пане гаспадару! Да віно ж, віно зялёнае! * А ці ўдому пане гаспадару? Хоць і ўдому, не акажацца — У каморы адзяваецца, Кладзе порткі сігналёвы, Абувае боты шаўровыя, Кладзе шубу мядзведжую, Вядзе каня варанога, Кладзе сядло залатое, Едзе ў поле жыта аглядаць. Спатыкае яго Юр'я ў варотах: — Куды едзеш, пане гаспадару? — Еду ў поле жыта аглядаці. — Хоць едзь, хоць не едзь, Хоць вярніся, Тваё жыта аб'язджона, Аб’язджона, агляджона.
Тваё жыта пара жаці. Там жнуць жнейкі маладыя, У іх сярпочкі залатыя.
Серп заложа — сноп паложа, Шаг надбавя — копы ставя, Копы ліча, гаспадара кліча.
Дай жа божа, пане гаспадару, На полі капамі, У гумнах тарпамі, На таку ўмалотам, У кішэні злотам.
* Рэфрэн паўтараецца пасля кожнага радка.
66
У нядзельку ранюсенька, Да віно ж, віно зялёнае!* Узышло сонца яснюсенька, Асвяціла лясы, бары, Лясы, бары, роўнае поле, Роўнае поле, жыта ядраное. У коласе, як у золаце, У корані, як у чыстым срэбры. — Пане гаспадару, выпраў жану, Выпраў жану жыта жаці Із сярпочкам залаценькім, Із сыночкам маладзенькім. Разок чыкне — снапок нажне, Ступень пражне — капу нажне. Пане гаспадару, твае копы, Твае копы незлічоныя.
Сам бог ходзе, копы ліча, Копы ліча, гаспадара кліча. Дай жа божа пану гаспадару, Каб на полі ўсё й капамі, А ў гумне ўсё й тарпамі, А на таку прымалотнае, А ў млыне прымельнае, А ў дзяжы падходнае, А ў печы прыпечнае, А на стале прыкройнае.
Дай жа божа пану гаспадару Сыра на талерку закусіць гарэлку, Скварку ў печ, па яечкі ў клець, Піва варыці, сына жаніці, Гарэлку гнаці, дачку аддаваці. Дай жа божа, каб рок ад року Гаспадыня была пры боку.
67
А ці дома, дома пане гаспадару? Віно ж, віно зел^но! *
Рэфрэн паутараепца пасля кожнага радка.
А няма дома, паехаў у поле, Поле аб’язджаці, жыта аглядаці, Юр’я з Міколай сустракаці. — Святое Юр’я, якаво жыта? — Пане гаспадару, каля твайго жыта Сам бог ходзя, жыта родзя.
Пры дарозе жыта удалося, А ў даліне ў трубы павілося, А на гарэ пахілілася.
Едзь дадому, пане гаспадару, Наймай жнейкі маладзенькія, У іх сярпочкі залаценькія. Жменьку нажне — снапок звяжа, Снапок звяжа, у капу ставя, У капу ставя, на воз бярэ, На воз бярэ, у гумно вязе, У гумно вязе, у тарпу кладзе. Дай жа божа, пане гаспадару, [Пане гаспадару], у тарпе прыкладам, У тарпе прыкладам, на таку ўмалотам, На таку ўмалотам, у свірне прысыпна, У свірне прысыпна, у млыне прымольна, У млыне прымольна, у дзяжы падходна, У дзяжы падходна, у печы румяна, У печы румяна, на стале прыкройна, На стале прыкройна, у сям’і давольна. Дай жа божа, пане гаспадару, За год прыждаці,
Гэтай парой панам назваці, Жыці-быці, а нас надарыці: Капу яек нялічаных, А сыр на талерку, Чырвонцы ў паперку I два літры нам запіці.
ПРАЦОУНЫ КАЛЯНДАР СЕЛЯНІНА
і
68
Ай, ішлі, прайшлі удалы малойцы, [Вясна красна на ўвесь свет!] * Па вулушцы па шырокай, Па мураўцы па зялёнай,
А прышлі к двару, к слаўнаму мужу, К слаўнаму мужу к пану Петрычку. Пачом жа знацен яго двор?
Вакола згароду ўсё жалезны тын, А шулачкі мураваныя, Вярэюшкі ўсё тачоныя, Вароцікі пазлачоныя, Падваротніца — бела рыббя косць, А клямачкі пазлачоныя, А замочкі сярэбраныя.
Прышлі [яны] к слаўнаму мужу, К слаўнаму мужу к пану Петрычку. У яго вакошачкі ды ўсё красныя, [Ля] вакошачка вісіць залато кальцо. Шаскё-бразкё залатым кальцом, Залатым кальцом па вакошачку: — Ці абачнешся, ці ачнешся, Добры слаўны муж пан Петрык?
А што ж табе не чуць, што не адклікнешся? Часу не маець: умываецца, прыбіраецца, Да храму божага сабіраецца, Надзяець сподні саятовыя, Надзяець панчошкі ды бялёвыя, Надзеў боцікі ўсё казловыя, Надзеў шубаньку енатовую, Надзеў шапачку ды пуховую, Завязаў хусту ды шаўковую,
Пашоў жа ён у храм божы Богу памаліцца, Хрысту пакланіцца. Прышоў жа ён ды з храму божага, А сеў жа сабе ды на покуце, На покуце ды ў золаце.
Перад ім стаяць а ўсе столікі, А ўсе столікі ды дубовыя, Абрусы на іх ды бялёвыя, Перад ім стаяць ды тры кубачкі, Тры кубачкі залоценькія, Налітыя і поўненькія:
А ў первым кубку — зелена віно, А ў другім кубку — салодкі мядок, А ў трэцім кубку — пшанічнае піва. Зелена віно ён сам п’ець, Ен сам п’ець і жане даець, Пшанічна піва чэлядзі даець, Саладок мядок — сваім дзетачкам. Пане гаспадару, добры муж! Адчыні вакно сваё краснае, Паглядзі на двор на свой шырокі, На тваім двару, як лістом сцелецца, Увесь твой двор цёсам вымашчан, Пасярод двара праявачка праявілася: Нова цэркаўка састанавілася.
У тэй цэркаўцы ды стаіць шацёр, Стаіць шацёр шырок, распрасцёр, А пад тым шатром сам бог з Пятром, Сам бог з Пятром ашахуюцца ды рахуюцца, Катораму святому напярод быць? Святое ражство напярод прышло, Святое васілле на новы рок, А на новы рок паздраўляецца, Святое крышчэнне на ярдань ходзіць, На ярдань ходзіць, ваду свенціць, Святыя грамніцы свечы сукаюць, Свечы сукаюць, на прыстаў стаўляюць, Святы збор ляды разбіваець, Ляды разбіваець, ваду пушчаець, Свята вербніца вербу свяціла, Благавешчанне лемяшы йстрыла, Вараным канём, залатой сахой, Залатой сахой ды правай рукой.
Свята вялічка з красным яечкам, Старым і малым яечкі качаць, Яечкі качаць, святцаў праважаць. А гэта святца адзін разочак у гадочак. Святы Юры па лугу ходзіць, Па лугу ходзіць, коні пасець, Каб былі добры ды пабрыківалі. Святы Мікола па межах ходзіць, Па межах ходзіць, жыта родзіць. Святое ўшэсце поле вымятаець, Поле вымятаець, колас высыпаець. Святая тройца жыта красуець, Святы дзевятнік краску здымаець, Краску здымаець, пятку становіць. Святы Іван ды памагаець, А святы Ілля зажынаець Залатым сярпом, правай ручкай, А Іллёва жонка слаўная жнейка: Гдзе раз разнець, там сноп кладзець, Гдзе гарушачкі, там капушачкі, Гдзе лажочак, там снапочак.
Часты-густы на небе звёзды, Часцей-гусцей у слаўнага мужа, У слаўнага мужа ды ў полі снапы, У слаўнага мужа пана Петрычка. Шырок-высок на небе месяц, Шырэй-вышэй у слаўнага мужа сцягі. Святы пакроў ў гумно звозіць, Кузьма з Дзям'янам на васець содзіць, На васець содзіць ды бога просіць: — Дай, божа, ды слаўнаму мужу На васець пасадзіці, на таку намалаціці, А ў свірні ўсё насыпіста, У млыне ўсё намеліста, А ў дзяжы ўсё падходзіста, А ў пячы ўсё падросціста, А на століку сыць хрысціянская.
За гэтым, слаўны муж, пане Петрычку, Любіш гасцей — прасі ў хату, А не любіш — адпраўляй барджэй. He адзін ты ў нас — многа вас, Адпраўляй барджэй і дары скарэй. Нашы дары не малыя, не вялікія:
Пачынальнічку — па палтыннічку, Падхватнічкам — па дзесяць яец, Музычынку — чырвоны злоты, [Чырвоны злоты] яму на боты. Яшчэ к таму полсць саланіны, Полсць саланіны — смычок падмазаць, Штоб скрыпачка ды йграла, Штоб яна не залягала.
За гэтым, добры муж, бывай здароў, Бывай здароў, жыві весела і багата, I сам сабой, і з маладой жаной, I з дзеткамі дробненькімі!
А за гэтым знімайце пуховы шапачкі I кланяйцесь нізкім уклонам, Нізкім уклонам, а ўсё боскім словам. А жыві здароў век да веку, Век да веку, рок да року, Гэта святца праважаці, [Гэта святца] ўзвелічаці, А другі год другога дажыдаці.
69
Дзень добры таму, хто ў г^тым даму, [Зялёны сад вішнёвы!] * А на першы дзень на вялічачку Валачобнікі валачыліся, Прышлі, узышлі на багаты й двор. Па Чаму значон гэты й багатыр? Па таму значон, па вароціках.
Яго варотцы [да] цясовыя, А замёцікі пазлачоныя, А хвілярачкі ўсе тачоныя. Дзень добры таму, хто ў гэтым даму! Гаспадарочак, ласкавы паночак, Адчыні вакно, паглядзі на двор, На вашым дварэ усё добрае, Усё добрае, ўсё дабрусенька, Стаіць касцёлак ўсё навюсенькі, 3 медзі выліты, срэбрам накрыты.
* Рэфрэн паўтараецца пасля кожнага радка.
А ў тым касцёлку ўсё прастолічкі, Кала прастолаў усё крэслічкі, А на крэслічках — па святочачку. Усе шыхуюцца, парадкуюцца, А катораму старшым, большым быць, Наперад ступіць, перад павадзіць. Святое ражство наперад пашло, А потым таго новы й гадочак, Новы й гадочак павёў радочак. А потым таго святое кшчэнне, Святое кшчэнне рана ўставала, Рана ўставала, ў царкву хадзіла, У царкву хадзіла, ваду свянціла. А потым таго святыя грамніцы, Святыя грамніцы і не ляніцы Рана ўставалі, свечкі сучылі.
А потым таго святы й ізбор, Святы й ізбор — пагнала снег з гор, Снягі зганяець, воды пускаець. А потым таго святы й Аўдакей, Святы й Аўдакей сохі скіпаець. А потым таго святы й Аляксей Лемяшы істрыць і сохі путрыць. Благавешчанне заорываець Вараным канём, залатой сахой, Пяньковы гужы, божа памажы.
А потым таго святая вярбніца Рана ўставала, у садок хадзіла, У садок хадзіла, вярбу ламала, Пучкі вязала, ў цэркву насіла, У цэркву насіла і пасвянцала.
А потым таго святы й Юр’я, Святы й Юр’я едзець на кані На сівенькім, на пляснівенькім, 3 неба з’язджаець, з богам гукаець: — Божачка мой, падай жа ключы Усё зямляныя, пазлачаныя Атамкнуць зямлю, выпусціць расу, Выпусціць расу на красну вясну. А потым таго святое вялічка, Святое вялічка з красным яечкам. Тое яечка на пасвянцанне, Старым, малым на разгаўлянне,
Малым дзетачкам на пагулянне. А потым таго святы й жа Барыс, Ен коні пасець у зялёных лугах, У зялёных лугах, у шаўковых травах. Коні напасець, дамоў прывядзець, Прывёўшы дамоў, закладываець, Закладываець і барануець, Барануець, поле раўнуець.
А потым таго Міколін бацька Із сявалачкай яр засяваець. Первая сяўба — белы й гарошак, Втарая сяўба — яра пшаніца, Яра пшаніца, ўсякая пашніца, Авёс вяцісты й, ячмень пляцісты й, Ячмень пляцісты й, a гарох стручысты й, Пшаніца бела удала была.
КНІГІ ОНЛАЙН
