Вершы, балады, прытчы
Янка Сіпакоў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 399с.
Мінск 2010
I хоць ён нічога не зразумеў з таго, што гаварылі яму Валадаровы рукі, усё ж адчуваў, што Белабог задаволены размоваю. Яшчэ пабыўшы крыху каля Спадарожнага, ён зноў годна накіраваўся наперад, лёгка і вольна размінаючыся з людзьмі, ні з кім з іх не сутыкаючыся, усіх абыходзячы.
Гэтак жа лёгка знайшоў у натоўпе Прыгажуню, і тая даверліва сустрэла ягоную руку. Яны ішлі поплеч і пра нешта доўга і эмацыянальна гаварылі.
. Спадарожны злавіў сябе на думцы, што гэта яму непрыемна, што ён раўнуе яе, гневаецца на яе, і раздражнёна адвярнуўся. Разглядаў іншых людзей, вывучаў іншых жанчын і мужчын, змушаў сябе непрымусна думаць таксама пра нешта іншае, стараўся не глядзець у іхні бок, але бачыў толькі іх, цікавіўся толькі імі.
Дзіўна ён кахаў яе! Кахаў гэты прывід, гэтую відму!
Калі Спадарожны, на хвіліну адвёўшы позірк, зноў зірнуў туды, дзе яны ішлі, ён не паверыў сваім вачам: Барадзень ішоў адзін! Пачаў вачыма шукаць яе, але Прыгажуні нідзе не было відаць. Ён захваляваўся, нецярпліва, выцягваючы шыю, круціў галавою, каб нарэшце ўбачыць яе, але ўсё дарэмна: Прыгажуня як скрозь зямлю правалілася.
I калі ўжо Спадарожны зусім страціў надзею адшукаць яе ў натоўпе, нейчая пяшчотная далонька даверліва ўторкнулася ў яго далонь і, як напалоханае птушанятка, сцішылася ў ёй.
Нават не паварочваючы галавы, ён ведаў, што гэта была Яна.
Прыгажуня ўсім целам прыціснулася да яго. Ён павярнуў яе твар да сябе і зірнуў ёй у вочы. I здрыгануўся: яму здалося, што вочы былі жывыя, яны, ці чуеце, бачылі! Але разглядзець іх уважлівей Спадарожны не паспеў: апошні, нейкі дужа яркі прамень закотнага сонца ўкалоўся яму ў зрэнкі і адразу пагас, знік, той жа час стала цёмна-цёмна — і зараз як усё роўна нехта выключыў святло...
Цела яе было гарачае, а вусны — халодныя.
Ён грэў іх усё настойлівей і настойлівей і адчуваў, як яны ўвачавідкі цяплеюць, робяцца такімі ж гарачымі, як і цела,— неўзабаве ўжо ягоныя вусны былі халаднейшыя і самі грэліся аб дзявочыя.
У яго было толькі дзве рукі, яму ж самому здавалася, што іх сотні, але і соцень не хапала — хацелася мець яшчэ болей. He памятае, як і калі ўсё на свеце знікла, а сам ён нібы праваліўся ў якое прадонне — памятае толькі, што падаць яму было радасна, прыемна, насалодна і крышачку боязна...
Назаўтра Прыгажуня ішла, як заўсёды. Гаварыла рукамі з усімі, падыходзіла да Белабога, і яны, нібы нічога і не здарылася, дружна і ласкава некаторы час крочылі побач, зацікаўлена, як і раней, размаўлялі.
Падыходзіла яна і да Спадарожнага, ласкава дакраналася да яго рук, нешта гаварыла яму, але ён, хоць і прабыў з ёю ўсю ноч, не зразумеў ніводнага слова.
Ішоў — сярод такой грамады і ў такой адзіноце! — і ўсё разважаў, думаў пра тое, што ўчора адбылося.
Чаму Валадар прыслаў да незнаёмага чалавека Прыгажуню? Чаму яна, да гэтага абыходзячы, грэбліва абмінаючы яго руку, падышла сама і сама ўторкнула ў далонь свае пальчыкі? Чаму?
Яны з Белабогам адчулі, што пачуццё Спадарожнага шчырае і моцнае, што жаданні яго светлыя і цнатлівыя? I вырашылі не абражаць каханне, не здзекавацца з яго? У яе таксама нешта нейкае нарадзілася да Выпадковага ці яна проста выканала загад мудраца? Ды і ўвогуле навошта Валадар ахвяраваў Прыгажуняю?
Чакай, чакай... А можа, тут нейкі іншы клопат? А можа, і ім самім захацелася пачуць, убачыць, загаварыць? А што ты думаеш! Белабог жа, канечне, разабраўся і зразумеў, што Спадарожны бачыць, чуе і гаворыць... I якая надзея з’яўляецца ў грамады — хай хоць, можа, дзеці шчаслівейшыя будуць... Хаця, хто яго ведае, ці шчасцем усё гэта скончыцца? А што, калі дзеці, якія ўбачаць, пачуюць і загавораць, пачнуць саромецца сваіх бацькоў, a то і смяяцца з іх? I замест таго, каб умацаваць грамаду, разбураць яе?
— I ўвогуле, куды яны ўсе ідуць? — роспачна і нечакана для самога сябе закрычаў Спадарожны і здзівіўся, калі нехта вельмі выразна адразу ж адказаў яму:
— А хіба ты не бачыш — куды? Яны ідуць наперад.
Выпадковы агледзеўся па баках, але нічога падазронага не заўважыў: нікога чужога побач не было, а свае, звыклыя ўжо спадарожнікі, як заўсёды, ішлі задумлівыя, маўклівыя.
Аднак жа нейчы голас ён і напраўду чуў! Хто ён і дзе хаваецца? Яму спадабалася, што нехта загаварыў з ім, і ён спытаўся зноў:
— А што яны шукаюць?
— Сябе.
— А навошта сеюць збожжа і рубяць хаты?
— Магчыма, яны вернуцца...
— Дык ты ж казаў, што ідуць толькі наперад.
— А хіба нельга, ідучы наперад, вяртацца назад? А можа, яны ідуць па крузе, падымаючыся па спіралі ўсё вышэй і вышэй.
— Раз у сто год вяртаючыся на свае сляды?
— А што ты гарэзуеш? Канечне, вяртаючыся. Праз сто ці, можа, праз дзвесце гадоў. А ты ведаеш, што і ты ўжо ішоў з імі.
— Ну, гэта ты мне кінь. Hi з кім я ніколі не ішоў.
— Ішоў. Проста забыўся. Успомні. I ў хаце, якую яны некалі пабудавалі, жыў.
— Я ў бацькавай хаце жыў.
— А бацьку хто зруб паставіў? Яны!
— Глупства!
— Можа, скажаш, глупства і тое, што прайшло ўжо сто гадоў, як ты і гэты раз ідзеш з імі?
— Сто гадоў?!
— I вы вярнуліся ў тыя мясціны, дзе ты сустрэў іх і адкуль пайшоў. Глядзі ж, нявернік!
Спадарожны зразумеў, што ён зноў гаворыць сам з сабою, але ўсё ж азірнуўся.
Нібы з нейкага засцілу, з пылу і смугі паступова выплывала знаёмая дарога, абрысы яе рабіліся ўсё больш і больш выразнымі.
Дарога гэтая вяла на яго дачу. Значыць, грамада вярнула Спадарожнага якраз туды, дзе і забрала.
Вунь ужо на лузе хтосьці стаіць з аброццю — сочыць каня. Вунь нехта вяртаецца з лесу, з ягад, трымаючы ў руках поўнае вядро аж сініх дурніц. Вунь нейкі гаспадар косіць траву.
Наперадзе, на дарозе, прыгледзеўшыся, ён убачыў чалавека з пехцяром за плячыма, які, не спяшаючыся, ішоў адзін. Вернуты прыгледзеўся, пазнаў у чалавеку суседа па дачы, які быў, як заўсёды, у тым самым спартыўным касцюме,— тут
час, мусіць, спыніўся — міжволі ступіў на цупкую сцяжынку і пайшоў даганяць яго...
— Здароў быў! — яшчэ з-за спіны павітаўся ён.— На дачу тэпаеш?
— Ага,— сусед павярнуўся на яго словы, узрадаваўся, кіўнуў галавою і пайшоў яшчэ павольней — А дзе гэта ты столькі прападаў. Я ж цябе даўно нешта не бачыў.
— Гарэлку піў. Разумееш, запой,— зманіў Вернуты і нават не пачырванеў ад сораму, што маніць: а хіба можна каму ўсур’ёз растлумачыць, дзе ён быў?!
Было ціха, свяціла ранішняе сонца, спявалі птушкі.
— А ты бачыў, тут толькі што нейкі натоўп людзей праходзіў? — спытаўся Вернуты.
— Ты і сёння, відаць, яшчэ, галубок, не адаспаўся. Які натоўп, якія людзі?! Адзін я, акі перст, на гэтай дарозе. А цяпер во ўдвух будзем...
Вернуты зразумеў, што сусед не бачыў грамады, якая прывяла вандроўніка дадому.
Яму было прыемна чуць гэтую балбатню звычайнага чалавека, прыемна гаварыць і разумець, што цябе чуюць і заўсёды могуць адгукнуцца на твае пытанні, прыемна было пытацца самому і адказваць суседу. Толькі зараз ён адчуў, як засумаваў па звыклых чалавечых адносінах, па слову, якое і гаворыцца, і чуецца. Засумаваў па размове.
— Ну расказвай хутчэй, што тут у нас?
— А нічога асаблівага. Усё як было, так і ёсць.
— I нічога за мой запой не здарылася?
— Здаецца, не. Хаця... Вунь у мяне ўжо трускалкі чырванець пачынаюць. А памідораў будзе сёлета! Усе кусты ў яблыках.
— А бульбу не капаеш яшчэ?
— He. Памацаў пад адным кустом — дробная пакуль. Але хутка ўжо можна будзе і ласавацца скараспелкаю.
— А маю дачу ніхто не разбурыў, не спаліў?
— He, здаецца, стаіць. Толькі хтосьці як разварочваўся ля твае хаты на машыне, дык на граду з цыбуляю ўз’ехаў.
— Бог з ёй, з той цыбуляю. Перажывём.
— Глядзі ты, які абыякавы да сваіх градаў. А вунь Апанасік з Міхалкаю нават пабіліся. Міхалка таксама колам пярэднім нейкую морквіну прымяў, дык Апанасік як наскочыў на яго... Цэлага паўдня парожнімі вёдрамі біліся. Адзін — бух! А тады другі — бух! Во звон стаяў на ўвесь дачны пасёлак — невядома толькі, што гэта так звінела: ці то вёдры, ці то, можа, галовы.
Вандроўнік засмяяўся — і гэтая балбатня яму была даспадобы. Раней, калі выпадала ісці на дачу разам з суседам, ён рабіў усё, каб астацца на дарозе аднаму,— чалавек быў дужа гаваркі, і кожны, хто праходзіў з ім хоць кіламетр, клаўся на дачы з тупым галаўным болем ад бесперастанных размоў.
Зараз яму ўсё гэта падабалася, і ён сам распытваў суседа:
— Ну, а як нашы футбалісты? Выйграюць?
— Дзе там! I апошнюю гульню збаёдалі. Вахлакі! Казлы! Hi нападзення, ні абароны няма...
Зноў вярнуліся да сваіх дач.
— Слухай,— загаварыў сусед,— шкада, што цябе не было: тут добры гной прадавалі. Я сабе купіў.
— А што ты сёння на дачы рабіць збіраешся?
— Ведаеш, хачу згарбузаваць адну інтымную прыбудоўку. Камянёў назбіраў. A то ўсё да суседзяў прашуся. Надакучыла ўжо.
Незаўважна яны прыйшлі да дачы — дарога зусім не здоўжылася, і галава надзіва зусім не забалела: была свежая і ясная.
Калі ён убачыў свой зялёны лапік у чатыры соткі, сваю цесненькую хацінку, збітую з пашаляваных дошак, зашчымела ад хвалявання сэрца, перасела ў роце: ён так даўно тут не быў, а ўсё без яго цвіло і буяла.
Хоць прайшло ўжо столькі часу, агурочнік крыху пажоўкнуў, але не завяў: усё роўна быў крамяны і ядраны.
Вандроўнік яшчэ крыху пастаяў, палюбаваўся градамі, a пасля ўзяў вядро, набраў вады і паставіў на сонцы — няхай грэецца, бо халоднаю вадою агуркі паліваць нельга: загінуць.
Паправіў граду, якую прымяла машына, прапалоў клубніцы, падвязаў памідоры.
Пасля паліў агуркі. Фізічна адчуваў, як прагна ўбірае ваду зямля, як радуецца ёй агурочнік. Потым узяў шланг, адзеў яго на кранік і паліў усе грады.
А што далей?
I раптам зразумеў, што тут ужо яму зрабілася сумна і нецікава.
Сусед на сваім падворку грукаў дошкамі, а ён не знаходзіў сабе месца: Вандроўнік быў ужо сапсаваны, непрыдатны для ціхай і спакойнай дачнай мітусні.
Зараз ён суміўся па грамадзе, па яе маўчанні, па яе руху. Перад вачыма як жывая стаяла Прыгажуня, і яму нясцерпна хацелася да каханай. Вандроўнік яскрава ўяўляў, як зараз упэўнена і лёгка наперадзе грамады ідзе Белабог, і яму таксама рупіла яго ўбачыць — выгляд і розум Валадара напаўнялі спакоем і ціхамірнасцю кожнага, хто крочыў побач з ім. Ён смуткаваў і без іншых твараў, якія прымільгаліся і запомніліся яму ў дарозе і без якіх тут Вандроўніку ўсё чагосьці не хапала.
КНІГІ ОНЛАЙН
