Вершы, балады, прытчы
Янка Сіпакоў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 399с.
Мінск 2010
А як на што дрэннае — усё і едзе, і плыве, і ляціць... I абавязкова, насуперак яго жаданню, давядзе чалавека да болі.
Мусіць, каб паказаць яму, які ён слабы, бязвольны і безабаронны.
Над прадоннем
Ногі яго былі ўжо ў прадонні. Яны, босыя, адчувалі холад спрасаванага, настылага за стагоддзі паветра, а розум ведаў: там, пад імі — нямераная глыбіня.
Рукі ўчэпіста, сутаргава трымаліся за стромую, скалістую сцяну — яны нібы абдымалі яе. Далоні знайшлі, намацалі
невялікія вострыя каменьчыкі, што вытыркаліся са скалы, за якія і ўчапіліся зацёклыя ад напругі пальцы.
Ён вісеў гэтак, нібы ўкрыжаваны на скале, і баяўся паварушыцца: ведаў, што выступы трымаюцца ненадзейна і варта толькі яму неасцярожна скрануцца, як каменьчыкі выпадуць і ён разам з імі паляціць уніз.
Ведаў, што ўверх яму ўжо не падняцца, а ўніз — можна зляцець, але гэта ўжо будзе звычайнае свабоднае падзенне цела...
А за ім гоніцца самалёт. А правільней — гнаўся: даганяў яго, ляцеў услед.
Ён таксама ляцеў. I самалёт, убачыўшы, як чалавек з усяго размаху выцяўся аб скалу, змяўшы, зламаўшы свае крылы,як усё роўна разбіўся аб яе,— пачаў разварочвацца, каб паглядзець, што сталася з тым, хто ўцякаў, і што яшчэ трэба зрабіць, каб выканаць вынесены прысуд.
Укрыжаваны бачыў, як у блакіце над ім, заваліўшыся на крыло, разварочваецца самалёт, які так і не змог дагнаць яго ў небе.
Што рабіць? Выйсця няма. I так, і гэтак яго чакае смерць. Самалёт, які вось зараз вырулюе на ахвяру, канечне ж, расстраляе яе — ён і сам, нібы зводдаль, бачыў, як лёгка будзе самалёту распраўляцца з распнутым на скале.
Можна, не чакаючы гэтай расправы, самому проста расслабіць пальцы і адпусціць каменьчыкі... I ўсё вырашыцца само сабою... Але ж навошта спяшацца?
Ён паварушыў вялікім пальцам нагі, нібы спрабуючы на нешта абаперціся.
Пад ім скалыхнулася, пайшло, як вада, кругамі густое, адчутае на дотык паветра.
Але ж ён ведаў, што на яго не абапрэшся.
Пальцу стала боязна. Гэты страх, гэта вусціш пачала падымацца ўгору — праз нагу, калена, бок (недзе побач, ён адчуваў, часта-часта б’ецца сэрца), па руцэ дайшла да ўказальнага пальца і, убачыўшы, што далей шляху няма, вярнулася назад і праз шыю ўдарыла ў галаву.
Чамусьці ўвесь страх сабраўся цяпер у вачах. Вачам было жудасна, хоць ён і не глядзеў ужо ні ўгору, ні сабе пад ногі — яны ўперліся ў вострую гранітную сцяну перад сабою.
А самалёт усё яшчэ рабіў разварот — марудна, паволі, не спяшаючыся, нібыта знарок доўжачы насалоду, чаканне таго моманту, калі ён з задавальненнем, без аніякай перашкоды расквітаецца з тым, хто, распнуты, вісіць на скале.
Нарэшце самалёт развярнуўся і са спіны выруліў на чалавека. Распнуты пачуў ужо за сабою блізкі гул яго матораў. Ён азірнуўся і ўвачавідкі ўбачыў самалёт — ягоны твар быў перакошаны ад злосці. Самалёт паспешліва шукаў гашэтку...
«Што я яму зрабіў?! — у роспачы, у апошнія секунды свайго жыцця думаў распнуты,— За што ён хоча мяне забіць?»
Але ў гэтых сваіх думках чалавек быў няшчыры. Ён ведаў, за што хочуць пазбавіцца ад яго.
Найперш за тое, што ён — не самалёт. А яшчэ болей за тое, што хоць і не самалёт, а лятае... Хутчэй самалётаў лятае...
Самалёт націскае на гашэтку. Стрэлы роўным радком утыркаюцца ў граніт, паўзуць угору. Яны жалезныя, а таму, з каменю выкрасаючы іскры, выдзёўбваюць гранітныя аскепкі, ашчэпкі, асколкі, якія разлятаюцца ва ўсе бакі. Стрэлы набліжаюцца да распнутага. Дык якая ж ягоная? Вось гэта... вось гэта... вось гэта...
Страла ўдзяўбнулася ля самай ягонай рукі. Ён машынальна адсунуў руку і ўбачыў, што наступныя стрэлы ўтыркаюцца ўсё вышэй і вышэй — нібы ўзбіраюцца на вяршыню. Самалёт, і пераляцеўшы яго, усё яшчэ страчыў стрэламі.
Тады ён ухапіўся за стралу — тая і не варухнулася: сядзела ў скале моцна,— падцягнуўся, дастаў свабоднай рукою другую, пахітаў яе, ужо спрабуючы, ці не вырвецца яна, але ўбачыўшы, што і гэтая сядзіць моцна, хутка, спяшаючыся, на адных толькі руках палез па стрэлах на самую вяршыню.
Узлезшы на голую пляцоўку скалы, сеў над самым абрывам, спінаю да самалёта, які здаляўся, вачыма — на неабсяжнасць прасторы над прадоннем, сядзеў, звесіўшы ногі ў апраметную, і нічога не мог зразумець: тое, што павінна было стаць ягонаю смерцю, стала ягоным жыццём.
Ці то самалёт і на гэты раз не пацэліў у яго?
Ці то ён і не хацеў пацэліць, убачыўшы распластанага на скале чалавека і ягоныя памятыя, паламаныя крылы?
Ці то ён пашкадаваў уцекача і дапамог яму знарок выбрацца з ужо, здавалася б, непазбежнага прадоння?
Чалавек чамусьці не разумеў, што без крылаў ён ужо не супернік самалёту і цяпер не ўяўляў для яго ніякай цікавасці.
Прымірэнне
Паляўнічы бачыў толькі дзюбу — настолькі вялікі быў той, каму яна належала. Дзюба засланяла сабою ўсё, і таму ўбачыць яшчэ што-небудзь — крылы, вочы, хвост драпежніка — было немагчыма.
У дзюбе бездапаможна выгінаўся, выкручваўся, спрабуючы нейкім чынам уратавацца, маленечкі, тоненькі чарвячок — можа, ён і праўда быў такі дробненькі, а можа, гэта толькі здавалася на фоне такой вялізнай клюнкі дзюбатага.
Паляўнічы не спяшаўся падымаць дубальтоўку, прыцэльвацца і страляць. Хоць на гэта быў і пасланы сюды. Ён разумеў, што, мусіць, трэба ратаваць чарвяка, але не ведаў, куды страляць: не будзеш жа цэліцца ў дзюбу, а таго, каго трэба браць на мушку, ён не бачыць.
Таму паляўнічы толькі стаяў і адно глядзеў, што рабілася перад яго вачыма.
Чарвяк усё выгінаўся, усё спрабаваў вызваліцца з дзюбы, але і дзюба не спяшалася вельмі распраўляцца са сваёю ахвяраю: яна, здавалася, як кошка з мышкаю, гуляе з чарвячком — то адпусціць яго як не зусім, а потым схопіць, прышчыкнуўшы хвост, у самы апошні момант і пасуне на сярэдзіну, і той ужо зноў выгінаецца, роспачна б’ючы сваімі абодвума канцамі па баках дзюбы; то выпусціць чарвяка зусім, а потым падхопіць яго ля самае зямлі і падыме як мага вышэй — быццам паказвае ўсім, што ўсё ў парадку: чарвяк яшчэ жывы.
I настолькі шчырай здавалася збоку гэта гульня, што паляўнічы і напраўду паверыў, што дзюба і на самай справе
нічога кепскага не думае рабіць чарвяку: пагуляе, пагуляе ды і пакіне ў спакоі.
I раптам здарылася нешта неспадзяванае. Паляўнічы пільней угледзеўся ў гэтую гульню. Глядзеў і не мог паверыць сваім вачам: дзюба нечакана пачала змяншацца, а чарвячок, які кешкаўся ў ёй, узяўся раптам расці.
Калі яны зраўняліся, сталі аднолькавыя па велічыні, паляўнічы нарэшце ўбачыў і таго, хто меў такую, здавалася б, вялізную дзюбу — ім аказалася невялікая, непрыкметная птушачка, на якую ў звычайных умовах і не звернеш асаблівай увагі.
Паляўнічы зразумеў што цяпер ужо ён павінен страляць, але зноў жа не ведаў, у каго — у птушку ці ў чарвяка.
I ўсё ж ён стрэліў. Аднак ні ў кога не пацэліў, бо ні ў кога і не цаляў.
А птушка ўсё змяншалася і змяншалася, а чарвяк — усё павялічваўся і павялічваўся. Неўзабаве ён стаў такім тоўстым, што дзюба не змагла ўжо яго ўтрымаць, хоць і разявілася на ўсю сваю шырыню.
Чарвяк зваліўся ў траву, а паляўнічы аж войкнуў ад нечаканасці: ён ужо быў намнога болыпы ад птушачкі. Птушачка — пясклёнак пясклёнкам! — спалохалася, узмахнула крыллейкам, паспрабавала ўцячы, але трава была завысокая ёй, лапкі блыталіся ў травінах, і чарвяку нічога не ставала дагнаць яе. Тым болей што ўцякала яна якраз туды, дзе быў ягоны рот.
А чарвяк ужо быў зараз тоўсты, як кракадзіл, доўгі, як удаў, гнуткі, мускулісты, як анаконда. Ён звіўся ў вялікае, бы гумовае кола ад «МАЗа», кальцо, і цяпер ужо сам меў асалоду назіраць, як бездапаможна бегала па крузе, у сярэдзіне кола, памагаючы сабе крыльцамі, маленькая напалоханая птушачка.
Чарвяк доўга забаўляўся з ёю, а потым дачакаўся, калі птушачка ў чарговы раз падбегла да яго рота, выставіў насустрач ёй сваю прысоску, узяў дзюбу ў круглыя губы, сціснуў так, што аж затрашчала рагавіца, і пакрысе, не спяшаючыся, пачаў уцягваць у сябе.
Птушачка і не супраціўлялася. Праўда, калі прысоска, рытмічна скарачаючыся, нібы жуючы, дакранулася да крылляў, птушачка, яшчэ жывая, замахала імі, але губы чарвяка змялі іх і схавалі ў сабе. Яшчэ праз нейкі час здрыгануліся лапкі, птушачка, нібы развітваючыся, памахала імі напаследак, і тыя, гэтак жа, як і крылы, неўзабаве зусім зніклі ў чарвяку.
Пасля гэтага губы прысоскі зусім закрыліся — нібы рота ў чарвяка ніколі і не было.
Паляўнічы, быццам зачараваны кім, глядзеў, як марудна, паволі сунецца, злёгку чырачы дзюбачкаю скуру, усярэдзіне чарвяка птушачка, і ў жаху думаў, што не выканаў свайго задання — не ўмяшаўся ў спрэчку і не стрэліў у другі раз.
Цяпер ужо страляць было позна, бо, стрэліўшы ў аднаго, абавязкова заб’еш абаіх.
Паляўнічы не ведаў, хто вінаваты, а таму не страляў. I яшчэ яму здавалася, што, стрэліўшы ў каго-небудзь, ён нешта ў нечым парушыць.
Ён — чалавек, а чалавек не павінен умешвацца ў гэткую спрэчку: няхай дзюба і чарвяк вырашаць яе самі.
Паляўнічы зноў зірнуў на чарвяка і ў каторы раз хмыкнуў ад нечаканасці — дзюба маленькай на гэты час птушачкі распалавініла жывот вялікага чарвяка і, выбеленая страўнікавымі сокамі, пераможна, як стрэмка, тырчала з яго.
Лесавік
Навокал была цемра. Ды такая — хоць ты вока выкалі.
Лесавік стаяў, прыслухоўваўся да пошуму ветру ў вершалінах дрэў і баяўся ступіць нават адзін крок — ён не ведаў, куды ісці і навошта.
Але і стаяць вось так нерухома таксама было неразумна. Стаяць і чакаць? Але чаго чакаць і на што спадзявацца?!
Трэба было на нешта адважвацца.
Таму ён, як сляпы, выставіўшы перад сабою рукі, паволі пайшоў на цемру. Яна была такая густая і вільготная, што
ён далонямі, тварам, грудзямі адчуваў яе амаль фізічна — як ваду.
He ступіў і колькі крокаў, як выцяўся лбом аб дрэва — яно якраз апынулася між выстаўленымі наперад рукамі. Каб такое болей не паўтарылася, ён пачаў вадзіць перад сабою далонямі, і гэта дапамагала абыходзіць елкі і сасонкі.
Аднак ногі, хоць Лесавік і сунуў іх па зямлі вельмі павольна і абачліва, усё ж зачапіліся за ўздыбленыя карані, і ён, не ўтрымаўшы раўнавагі, пляснуўся тварам у нейкую рыхлую сцяну зямлі, якая запарушыла яму вочы, насыпалася за каўнер. Пасля ўжо, абмацаўшы яе рукамі, зразумеў, што гэта ўсяго толькі вялікі яловы выварацень — елкі, карані якіх не лезуць углыбіню, а распаўзаюцца, быццам змеі, як не па самай паверхні, выварочваюцца звычайна з вялікім плоскім кавалкам зямлі.
КНІГІ ОНЛАЙН
