Вершы, балады, прытчы
Янка Сіпакоў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 399с.
Мінск 2010
I каб прыносіць дадому Сабраныя зоркі за домам. Ах, гэтая зменлівая нітка!
Вечна яна дражніцца новымі небасхіламі!
Сінягорыя
Ёсць летуценні сінія — Сіней ад аснежаных ранкаў, Краіна ёсць — Сінягорыя, Прывезеная на санках.
Над ёй галаруч завіхаюцца Па вушы мокрыя дойліды, Рукі ў кішэнях грэюць, Калі пальцы ад снегу зойдуцца...
Мараць у снежных сценах, Мараць у белых палацах, Якія жывуць толькі ў казках, Сівым архітэктарам сняцца.
Калі спаць прымушаюць дойлідаў — У парках, нібы ў музеях,
Сумаваць без іх застаюцца Напаўразбураныя калізеі.
Імі ўсю ноч любуюцца Паклонніцы і паклоннікі — Іх снежныя бабы вартуюць, Як белага дойлідства помнікі.
Як летуценні светлыя —
Святлей ад аснежаных ранкаў —
Берагуць яе,
Сінягорыю, Прывезеную на санках.
* * *
3 разамлелых пупышак
Выпырхнулі неяк раніцою Мільярды зялёных птушанятак. Абселі яны галінкі
I залопалі кволенькімі крыльцамі — Мусіць, хацелі зляцець на зямлю. Ды збаяліся...
Так і засталіся яны на дрэвах сядзець да восені I спяваць сваю зялёную песню...
Карэнне расы
I ў расы ёсць карэнне. Я гэта сцвярджаю, Бо глядзеў, як збірае яе салавей — Па расіне, Бы ягады, ён адрывае
I, упаўшы на хвост па-гусінаму,
П’е.
I ў расы ёсць карэнне...
Дзе ж тая сцябліна,
На якой даспяваюць ягады рос? Павучынка, травінка?
А мо нават промень, Што, як дзіда, ўдзябнуўся ў зямлю I прарос.
Блакітная геаграфія
Такія знаёмыя
Чыстыя воблакі —
Дзяцінству майму, маім верасням помнікі. Дзяцінства...
Старэйшых званкі ў школу клікалі, А я вывучаў тады кнігу блакітную. Яблыкі рвеш, А зірнеш толькі ўгору ты — Неба ўбачыш кнігай разгорнутай; Едзеш на конях — Аблокі гартаюцца.
Чытаеш:
Вунь моры,
Вунь горы ўзнімаюцца...
Дзяцінства...
I зноў я застыў і не дыхаю Перад вялікай блакітнаю кнігаю.
I сярод дзіўнай такой несусвеціцы, Між воблак, Указка географа свеціцца.
Боцікам,
Бачу,
Ніяк не нахваліцца Модніца свету — Паўвостраў з Італіяй;
За ёю спяшае
Такая галантная —
Белай ільдзінкай іскрыцца Грэнландыя;
А вунь ужо іншыя воблакі сцелюцца:
Пяскі узняліся,
Над Афрыкай сеюцца;
Шукаючы берага, Коцяцца ціха так Валы
3 акіяна ўтрапёнага — Ціхага...
Два воблакі — тыя ж паўвостравы шэрыя, Бы іклы, тырчаць з цэлай хмары — Амерыкі.
А воблакі рояцца, Воблакі рояцца — Новыя контуры мрояцца, Мрояцца...
Раптам зрабілася ўказка пытальнікам.
Географ заблытаўся...
Гэта ж батаніка!
Паказвае грыб мне,
Што ўзняўся над горамі,
Грыб,
Пра які з адчаем гаворым мы...
Уцякайце хутчэй,
Mae мілыя воблакі —
Дзяцінству майму, маёй радасці помнікі!
Гэта ж забойства,—
Крычу вам са страхам я,—
Гэта ж замах на усю геаграфію!
Няўжо можа стацца, Што будзе сасватана Смерцю зямля наша з бомбаю атамнай? Няўжо прарыпіць сваёй воссю надломленай Глобус Зямля
I спыніцца стомлена,
Быццам гадзіннік,
людзі?
Людзі!
He, такога не будзе!
He будзе!
Брацкая магіла
Здаецца, што дрэвы няўмела Над ёй абдымаюцца ўпотай;
Здаецца, цалуюцца кветкі Засмяглымі, прагнымі вуснамі; Шэпчуцца, шэпчуцца травы, Быццам вясною каханыя, Бо травы,
і кветкі, і дрэвы
3 каханняў няздзейсненых выраслі, 3 маладых салдацкіх жаданняў, Якімі праз дрэвы, і кветкі,
і травы Мёртвыя ў вечнасці трызняць.
* * *
Спяць у снарадах,
Спавітыя белаю, як сама смерць,
Сталлю,
Пакручастыя віхры,
Аглушальныя грамы, Пажары, вулканы і землетрасенні...
Спяць чалавечыя крыкі, Спяць адкрытыя вочы, Спяць бяссонныя месяцы, Спяць сусветныя жахі Ва ўпакоўцы сталёвай...
He будзіце іх, людзі!
* * *
Сэрца —
то спрасаваны стагоддзямі порах, Міна незразумелай дакладнасці: Бывае, не разрываецца ад вялікага гора, А ўзрываецца ад маленькай радасці.
Пейзаж з чалавекам
Гэткае дрэва!
Яно зямны шар захапіла карэннямі
I, нібы мяч у сетцы, здаўна яго трымае...
Макавіна якая!
Жылплошчы ў ёй хапае для ўсіх абяздоленых птушак, I песням іхнім, і песням птушыных унукаў і праўнукаў.
Пад страху ягоную
Спяшаюць, ідуць адусюль суніцы, лісіцы, баравічкі, Людзі, ночы, ваўкі, русалкі і нават сонцы.
Пад ім знаходзяць:
Сумныя — песню, галодныя — харч, скалелыя — зацішак...
Шчодрае, вельмі шчодрае гэта зялёнае дрэва-гасцініца.
Хто толькі яго пасадзіў: суніцы, грыбы, ваўкі?
Ці птушкі?..
Ці сонца?..
Ці чалавек?..
* * *
Заходзіць яблык —
Чырвоны і вялікі, быццам сонца ў садзе заходзіць.
Усё ніжэй і ніжэй
Згінае ён галіну, якая трымала яго ў самым зеніце.
Усё хутчэй і хутчэй
Коціцца ён па зялёным небасхіле дрэва.
Заходзіць яблык...
I трава — гарызонт ягоны — становіцца гэткаю
блізкай...
Падстаўце рукі!
I ў іх скоціцца, апёкшы далоні, гэтае спелае сонца.
Глядзіце не апячыцеся,
Калі пырскі, як промні ля сонца, навокал яблыка
ўспыхнуць.
Засмяглымі вуснамі
Прагна лавіце промні — гэты дарунак зямлі і неба.
А калі падужэеце, Выпіўшы ўвесь круглабокі кубак, да краёў
напоўнены промнямі,
Закасвайце рукавы
I рабіце гняздо ўтульнае пад наступныя,
болыпыя сонцы.
Няхай узыходзяць новыя яблыкі!
* * *
Каб неба
цябе не загушкала, Каб зямля
не калола быльнікам,—
Верш! Ляці раскальцованай птушкаю:
У цябе —
ўвесь сусвет пад крыллямі.
* * *
Пасля расставанняў з ёю, абжытай,
Мы гэткай
нашу планету запомнім:
Зямля —
зялёнае сонца
3 травою — зялёнымі промнямі.
Коні на праспекце
Па коўзкім праспекце коні непадкаваныя цокалі: У вітрыны глядзеліся, Вывучалі шэрыя цокалі, Абнюхвалі зводдаль
Сталоўкі
I крамы парфумныя, Дзівіліся — ведама, коні! — на тратуары тлумныя. А каб яны не парушылі Руху агульныя правілы — Імі, нібыта машынамі,
Рэгуліроўшчыкі правілі.
Толькі ж буланых цягнула
Да зеляніны скверыка кожнага, Дзе гэтак звыкла пахла
Лугам, Расою
I пожняю.
I тады, канюхам насуперак, іржалі яны прарэзліва, Паставы злаваўся і лаяў:
— Но, ідзі, ваўкарэзіна!
Коні тут — дзіва.
I дзеці спяшаюць гурбою звонкаю, Як некалі ў вёсцы бегалі мы за старымі трохтонкамі. Сам бы, здаецца, пабег пад музыку конскага цокату, Але...
На галаве капялюш, жонка таксама пры боку тут.
А ў хату пад вечар зайшоў —
Якою здалася цеснаю
Яна,
На шпакоўню падобная, калыска мая трохмесная: Лягла на ўсю хату тахта, Крэслы расселіся грэбліва, I нельга па хаце прайсці, Нібы ў магазіне мэблевым...
А вось ужо мроіцца луг
Шырокай пахучаю краскаю.
Па сена я еду.
Вішчаць
Колы, што трызняць падмазкаю...
А вось тыя самыя коні,
Што па праспекце цокалі, Бягуць па дарозе лясной — Вязуць мяне ў вёску далёкую...
Мама...
Яна наліла крупніку місу вялікую,
I загарэлы
3-пад ручніка на мяне ўжо бохан
Зіркае,
Які мною зернеткам кінуты, Рукою маёй дагледжаны, Мною ў млыне змелены, Маці маёю спечаны...
Хвіліна сустрэчы
Жанчына дзяліла сонца — Пароўну кожнаму коласу; Яна стаяла сівая
У сваім у бабіным леце...
Я падышоў...
— Дзень добры!— Яна мне ласкава сказала.
Яе рукі
Яны — нібыта мужчынскія: Гэтак умеюць ціснуць, Але ўмеюць і лашчыць, Агрубелыя гэтыя рукі, Высліжаныя аб цапільны, Аб касільны ды тапарышчы, Што ў іх, як у тое люстэрка, Можна усім глядзецца!
Яе вочы,
Гэтулькі, гэтулькі промняў Плёскае ў іхнім блакіце. Іх многа. Іх, можа, столькі, Колькі ўсходаў і захадаў Вочы страчалі ў полі...
Яны многае ведаюць, Яны многае бачылі, Гэтыя сведкі блакітныя,
Якія запамінаюць гісторыю Зямлі, чалавека.
Яе валасы
3-пад паркалёвай хусткі Выбіваюцца белыя промні — Іх сонца бяліла з палотнамі, Яно працавала над гэтым Сотню чэрвеняў, ліпеняў, жніўняў — Аж пакуль назаўжды не змяшаліся Промні сонца з белымі промнямі...
Уся постаць
Свеціцца... Ласку праменіць... Дык гэта ж сапраўднае сонца, Што сабрала гэтулькі промняў На руках,
у вачах,
пад хусткай!
— Ну, дзень добры, сівое сонца — Бабка Алеся!
Вітаюцца кавалі
Ці бачылі вы,
сябры,
калі,
Як вітаюцца кавалі, Як за рукі
здароўкаюцца кавалі?
Падаюць яны у руках грамы, Ад якіх жахаемся мы: Варочаюцца паміж далоняў яны,
Нібы
вялізныя валуны.
Імклівых маланак сцішэлы рой Нясуць тыя рукі з сабой.
Бярыце маланкі ў сваю далонь — Ен ручны ўжо, хаця і агонь!
Рукавіцы скідайце хутчэй, Каб руку каваля ўзяць лаўчэй, Якой прыручае каваль I грамы,
і маланкі, і сталь.
Кавалі вашы рукі ў свае бяруць, Як кувалды
цяжкія бяруць.
А калі вы малую руку падалі,— Ушчэнт бянтэжацца кавалі... Ці бачылі вы, сябры, калі,
Як вітаюцца кавалі, Як за рукі
здароўкаюцца кавалі?
Споведзь
Пасівелы мой лес, Я твой вечны палоннік, Я твой вечны даўжнік, Прад табой на каленях стаю. Я спяшаў да цябе, Як спяшае стамлёны паломнік, Каб паспець, каб данесці Няхітрую споведзь сваю.
Я люблю цябе, лес, За тваю чалавечую шчодрасць, Калі ты накрываеш Абрусам паляны-сталы, А на іх высыпаеш Зялёныя поўныя вёдры I суніц, і чарніц,
I грыбкоў — карапузаў малых.
А калі на рабіну Наніжаш пляцёнкі караляў, Журавінныя лямпачкі У імхах пазапальваеш ты — Аглядае вавёрка арэхі, Што ў цябе панакрала, А барсук для пасцелі Тралюе сухія лісты.
2
He люблю цябе, лес, Калі многа няшчасцяў прарочыць Усім тваім жыхарам Твая сонцам напятая ціш. Ты ж зялёную шапку Насунуў на самыя вочы, Каб нічога не бачыць, I гэтак зацята маўчыш.
Ты схаваў у галлі Дзюбу ястраба злога, Што цікуе за зайцам — Нявіннай лясною душой. Сук падставіў пад стрэльбу, Каб зноў ад ласінага рога He бярозкаю пахла, А порахам пахла ужо.
Мне шкада цябе, лес, Пашчапаны вайною, Тваіх ран, што на непагадзь Шчэ і сёння гудуць...
Мне шкада тых бярозак, Якіх раняць кожнай вясною, А людзі іх слёзы Збіраюць у жбан, бы ваду.
Мне шкада, калі сосны Паміраюць заўчасна, Расстраляныя вострай Падсочнай стралой; За цябе мне, мой лесе, Неяк робіцца страшна, Калі кожны твой пень Выглядае магільнай плітой...
4
Я люблю цябе, лес, Як зямлю перад кветам, I злую на цябе, Бы на восеньскі сум, I шкада мне цябе, Быццам зжатага лета, Ты патрэбен мне, лес, Як спачынак касцу.
Зялёнае воблака на рынку
Бярыце, людзі,— я вам прывёз Вятры, травінкамі закалыханыя.
Вось перад вамі паўнюткі воз Салаўіных песень, што з лугу сабраныя.
Бярыце веснюю радасць маю — Май, што водарам красак успоены. Бярыце. Я з краскамі мёд аддаю — Ён на гудзе пчаліным настоены.
Я прывёз у горад, дзівак, Росных захадаў ціхія водбліскі. Спрачацца не будзем — бярыце за так Усё зялёнае летняе воблака — Воз духмянага сена!
Лірычны ўспамін
Пачужэлы прыехаў у госці, А малым сюды бег — дадому, I хукала старая хата На мае азалелыя пальцы, Расцірала збялелыя вушы I, за стол мяне пасадзіўшы, Усміхалася добрымі вокнамі.
КНІГІ ОНЛАЙН
