Вершы, балады, прытчы
Янка Сіпакоў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 399с.
Мінск 2010
А потым, зноў збіраючыся з хаты, Вы пакалышаце ліповую калыску, Дзе ваш унук, прачнуўшыся, заплача;
I доўга клямку будзеце шукаць, Якую вашы рукі гэтак зналі, Якую рукі сталі забываць.
Ад бразгату прахопіцца нявестка I сонным голасам спытае: «Хто там?» А сын спакойна гэтак ёй адкажа: «Спі, гэта, мусіць, бацька...» Адкажа так, нібыта, як калісьці, На досвітку вы ўсталі малаціць...
Лягчэй вы паміралі, нашы прашчуры.
* * *
Маці!
Белыя, жоўтыя, чорныя маці!
Калі вашых сыноў
Вырвуць з вашых абдымкаў
I са звязанымі крыламі
Укінуць,
Як у калодзеж,
У чорнае прадонне турэмных дзвярэй Нейкія новыя, ашалелыя фашысты;
I калі вы прынясеце вязням перадачу — Букет ціхіх, нявінных кветак,— Ведайце,
Вас могуць расстраляць
За падбухторванне да ўцёкаў.
Кветкі за кратамі пахнуць свабодаю!
Іх забараняецца прыносіць у турмы: Там гэта ўжо зброя —
Белыя, жоўтыя, чорныя кветкі.
Гарады, якіх няма
Мінску зруйнаванаму вайною і адбудаванаму нанава
Яшчэ і сёння
Рыпяць масніцы
У даваенных вашых дамах.
Яшчэ і сёння пад’ездам сніцца
Спакойных кветак спакойны пах.
Яшчэ і сёння —
Насцеж балконы:
He зачыняліся з таго дня.
I грамафоны, і патэфоны
3 даваеннага лета звіняць.
Там яшчэ й сёння
Гуляюць дзеці
У даваенную, тую вайну.
Набіты паркі. У мірным леце
He заўважаюць шчэ цішыню.
Заходзіць сонца —
Чуеце, шорах?
Салдаты мірна кладуцца спаць. Засынаюць за горадам горад, Раніцою якім не ўстаць.
Мы нават чуем, Як госці звоняць У даваенных гэтых дамах;
I прачынаемся нават сёння У гарадах, каторых няма.
Па вайне
Быў цяжкі год, Жаночы год.
Удовы ўпрагаліся ў параконныя плугі, А мы, дзеці, Ледзь паспявалі бегчы за гэтымі плугамі, Якія валілі нас,
I мы, як галчаняты, губляліся ў баразне — Мы, мужчыны...
Яны паднімалі нас, Атрасалі ад зямлі I цалавалі неяк вельмі ўжо нязвыкла — У самыя губы...
Быў цяжкі год, Жаночы пот — Салёны, як удовін сум...
Ціхая мелодыя
Блукаю, ўсхвалёваны нечым, I чую прыглушаны шорах — Штосьці рыхтуе вечар, Збіраючы шэры морак.
Пераймаю вячэрнія цені, Бы ягнят, што вяртаюцца з поля. Лаўлю цішыні трымценне, Хвалююся, як ніколі.
He кідаю зялёнай вахты I бачу: як продкі на веча, Дрэвы — зялёныя яхты — Сплываюцца ў ціхі вечар.
* * *
Я выплываю з адзіноты, Нібы з халоднай глыбіні, I бачу сонца ў вышыні — Я выплываю з адзіноты! Святлеюць сонечныя дні, I рукі просяць зноў работы: Я выплываю з адзіноты, Нібы з халоднай глыбіні...
Адзінец
Калі ў зубровым статку яго мудрасці стане цесна, Калі яму надакучыць непатрэбная мітусня, Ен ідзе ў лістападны шоргат —
у сваю пажоўклую песню,
Дзе дрэвы, нібы стагоддзі, над кожнай казюркай звіняць.
Ён пакідае дзялянкі, сагрэтыя матрыярхатам, I матрыярхатам прапахлых
яшчэ маладых зубранят...
Ён будзе прыходзіць штовосень
сюды, бы ў вясельную хату, Каб прагна кахаць і лашчыць
слухмяны матрыярхат.
Цяпер ён застацца хоча
толькі сам-насам з сабою,
Каб аднаму пераслухаць
невыразны ўспамінаў хор.
Можа, прымроіцца мамант,
з якім ледніковай парою
Побач яны выдзіралі абледзянелы корм.
Ідзе ў свае ён стагоддзі,
дзе дрэвы, як вёрстаў цені, Вядуць яго далей і далей —
у самы ціхі гушчар.
I яму саступаюць дарогу, бы слугі, дзікі і алені.
Бачаць: ідзе, як філосаф, іх непадробны цар.
* * *
Я ўночы прачнуўся...
Хто там?
Хто ходзіць, нязваны, па хаце I лісцем апалым шуршыць, Быццам цэлы сквер, Над маім цішынёю аглушаным вухам... Хто там?..
I што яму трэба, прыхадню, Ноччу ў чужой кватэры?
Я чую: ён пахне дажджамі I атрасаецца ля майго ложка, Як мокры кот...
«Гэй, паслухай, Чаго тут і хто шукае — У мяне ж няма чаго красці!» «Супакойся, Я — восень, Позняя восень...
Мне трэба забраць апошнія кветкі, Што стаяць на тваім стале».
Слова ўспрэчках
Навошта так гучна — Размова з сэрцам, Калі ў той размове Сэрца не б’ецца.
Навошта душу Раскрываць гэтак смела, Калі ў той душы Бяздушнасць засела.
Навошта мне кропля Твайго неспакою, Калі ў гэтай кроплі Мора спакою.
Навошта наогул Вянок лаўровы, Калі як хамут Яго носяць галовы.
Узнаўленне
Мы, нядаўнія лапы, робім складаныя рухі;
Мы, чалавечыя крылы,— звычайныя дужыя рукі, Мы — нядаўнія лапы.
Мы так сёння песцім Зямлю, што абдзіраемся самі, Да крыві абдзіраемся яе ільдамі, лясамі, гарамі — Так любім Зямлю...
Мы грэем яе, Зямлю, як грэе яйцо квактуха, Каб з Зямлі чалавек праклюнуўся
і ў неба рукой пастукаў — Так грэем Зямлю.
Колькі работы тады мы каля немаўля свайго маем, У бель аблачын загортваем, промнямі спавіваем — Колькі работы!
Бо ў далёкім, глыбокім зазор’і
Чалавек апярэдзіць мару, А там яму будзе патрэбна кожная новая пара Чалавечых рук, Чалавечых крыл...
* * *
Гады твае ў снег паўмярзалі, Ссівеў ты, нібы Антарктыда, Дзе людзі, нібы сталактыты, Сябе ля завей сагравалі. Хоць думкі твае адчувалі, Што прыйдзе свабода, як выдых,— Гады твае ў снег паўмярзалі, Ссівеў ты, нібы Антарктыда. Калі ж табе крылы прыслалі,
Ляжалі яны без патрэбы — Далёкім здавалася неба, Бо крылы ужо не ўзнімалі — Гады твае ў снег паўмярзалі.
* * *
Ужо даўно на тым баку планеты Сланечнік утрапёна круціць галавою — Маленькі спадарожнік сонца Спяшаецца за сонцам паспяваць Па колцу цеснаму арбіты...
У нас жа ноч... I каля нас па кругу, Як конь сляпы, што спрэжаны з прыводам, Няўмольна ў цемры ходзіць цішыня — Яна часамі горш, чым нават лямант, He дасць заснуць. Калі ж у нашу памяць, Асветленую гэтай цішынёю, Бултыхне атам дробненькі — адразу, Нібы кругі ад камня па вадзе, Расходзяцца кругі яго арбіт — Маршчыны нашых роздумаў над лёсам. Зноў цішыня... I ў ёй зусім выразна Мы чуем, як усюды на планеце Спяшаюцца пясочныя гадзіннікі — Перасыпаецца бязлітасна пясок...
Ну дзе ты, сонца? Цішыню напоўні Рабочым гулам і рабочым рытмам: Няхай усё забегае, заходзіць Па пракавечных нітачках арбіт. Вось штосьці дзынкнула... Нарэшце! Гэта промень Завёў сланечнік — сонечны гадзіннік.
* * *
Вітанне, раніца!
Пасля бяссоннай ночы
На стол прыселі вершы адпачыць. Так падаюць на бераг птушкі, Памераўшы на крылы акіян.
I ловяць дзюбамі разяўленымі промні — Правеславаць не жарты ж акіян...
I на стале маім, як стомленыя крылы, Лісты паперы доўга шчэ трымцяць.
* * *
Чысцінёй святліцца слова... Новы год. Бялюткі снег.
Звонкі ранак, нібы смех,— Пачынай усё нанова.
Першы дзень. I ты не жыў На зямлі — ўяві! — ніколі, He араў, не жаў у полі I па снезе не тужыў.
Першы ўздых. Глыток — да звону. Гэты пругкі дар жыцця Пі да самазабыцця — He спатоліш жад да скону.
Быў ты кепскі. Быў няшчыры.
He аднеквайся — быў, быў!
I не светла часам жыў — Пачынай жа новы вырай.
Новы год наўленне туліць.
У надзей — па палазу...
А снягурачкі-матулі Снежанят дамоў вязуць.
Пад санямі рып, як змова. Снежанятак чысты смех. Новы год. Бялюткі снег. Чысцінёй святліцца слова...
* * *
Здараецца, наплыне дабрыня I так захопіць дзіўная чуллівасць, Што ўсё на свеце хочацца абняць, Да сэрца ўсё прылашчыць беражліва.
Зласлівец — быццам подлы не такі, I дурань — разумнейшы можа здацца... Ну, што ж, паганец,— не хавай рукі, Хадзі бліжэй, не бойся парукацца.
Сп’янелы сонцам, збегшы ад хлусні, Нібыта чмель, у леце я шчырую.
Усхваляваны ласкаю, усім, Як волю, дабрыню сваю дарую.
Няслаўя многа меў я на вяку, Яшчэ нямала ўперадзе такога.
Падай, давер, мне шчырую руку, I хай пад ногі лашчыцца дарога.
Дарога лечыць, нібы чарадзей.
Дык дзякуй жа табе, зямля святая! Расіне — «добры дзень!»
I промню — «добры дзень!», I звера ўсякага, як друга, я вітаю.
Насмелюся, як поўсць, пагладзіць рунь
I хатам, як бажніцам, пакланіцца; Расчулены, з крыніцай гавару, Ля дрэва кожнага, бы хмель, гатоў абвіцца.
Па красках, што сляды мае заткуць, Я так спяшаюся, бо я павінен Падняць галоўку кожнаму квятку I ўзняцца кожнай памагчы травіне...
* * *
Як жа хораша ўваліцца Пасля ўтомы ў лугакветкі, Калі воддаль — камяніцы, Калі поблізу — палеткі.
Перапоўнен ты гудою;
Вочы стомлены раллёю, Ногі — доўгай баразною, Рукі — плугам ці касою.
У цішы ляжыш адвечнай, Распластаны, родны з ёю... Нават чуеш — плечы ў плечы Ты зрастаешся з зямлёю.
I нічога болып не трэба, I мана — нібы не тая.
Над табой высока неба, Пад табой — зямля крутая.
Ты між іх. I ў гэтым цудзе Аж не верыцца ў такое, Што ляжаць калісьці будзеш Між зямлёю і зямлёю.
Цішыня — сама нявіннасць, Ды спакой — не дужа глыбак.
Зварухнулася травіна, А здалося — ўпала глыба!
* $ *
Раніца. Сонца. Ралля.
Трава ўся ў pace — як плача. Неба. I навісь галля...
Дзе я ўсё гэта бачыў?
Туман. Рачулка. Лугі.
У кожнай расіне — па промню.
Краскі — яшчэ без смугі...
Адкуль я ўсё гэта помню?
Спакой. Цішыня. Авадзень.
Птушкі ўгары крыляюць. Звініць, нараджаецца дзень...
Адкуль я ўсё гэта знаю?
Бы продак, ляжу ля ракі.
Раса мне ногі халодзіць.
I чую — інстынкт праз вякі,— Як рыба ў глыбінях ходзіць.
Банальна ўсё. Так, было —
I луг, і птушкі, і дрэвы.
I сонца было, і крыло было, Былі і птушыныя спевы.
I я, магчыма, ўжо быў,
I я ляжаў, можа, гэтак.
I вось праз вякі не забыў, Як прачынаецца лета.
Было ўсё, было... I ўсё ж — Раніца. Неба. I промні.
I цёплы — праз сонца — дождж... Чаму я ўсё гэта помню?
* * *
Чаго дамогся — не цікава, Што збылося — драбната.
I слава, што была ласкавай, Нібыта лашчыцца не так.
А мы праз славу, ды праз тую, Зноў прагнем нейкіх новых дзіў — Незадаволена прастуем Шукаць, дзе шчасце нерастуе, Дзе лёс нам радасць нарадзіў.
Бо нас хвалюе толькі тое, Што недасяжнае якраз I што, як промень, залатое, На небасхіле дражніць нас.
А дасягнеш — і ўсё збудзённіць: Бы попел сеў на вугалёк.
Паблякне ўсё, што яшчэ сёння Святочна вабіла здалёк.
А мы ўсё роўна прагнем свята — Аж да апошняе мяжы.
I дамагаемся упарта, Бо дамагацца — значыць жыць!
* * *
Мой агонь пастарэў на год, Маё вогнішча вечарэе.
Ачышчае мяне ад нягод I звядае само, як лілея.
Гавары са мной, гавары, Мой касцёр крутабокі, святлівы.
Аж да самай да цёмнай пары Я з табой гаварыць шчаслівы.
Ачышчальная сіла агню, Я люблю тваіх іскраў завею! Можа, я тыя дні даганю, Дзе гады яшчэ ў завязі спеюць...
Успаміны шуршаць і шуршаць, Як апалае лісце пад восень... Што ж мы будзем успамінаць? I што высветліць памяць папросім?
Жыў, здаецца, без звад. Заўсягды, Як дзяцей, гадаваў свае мары.
КНІГІ ОНЛАЙН
