Вершы, балады, прытчы
Янка Сіпакоў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 399с.
Мінск 2010
— Во як?
Ты паблытала ўсё на свеце:
Жыта проста гне вецер.
— Канапаціць шпакоўню спяшаецца шпак, Памагаюць і дзеткі ў працы сяк-так...
Як?
Ты не бачыш нічога, галуба, Шпак жа чысціць — дый толькі! — дзюбу.
— Чуеш, нехта па дрогкім драўляным мосце Так грукоча — спяшае ўцячы ад кагосьці...
— Штосьці
Я не бачу, не чую нічога, Апроч грому — мокрага, злога.
— Ну й гарэза ж ён, дождж, цалавацца так хоча! Вусны нашыя лашчыць, заглядвае ў вочы...
— Скончы!
Стой адна, на дажджы я стаяць не згодны, Бо тут кожная кропля — як цвік халодны!
* * *
Хоць продкі здаўна мае хрышчоныя, Ва мне язычнік не памірае, Калі ўсе графікі я ламаю
I цягніком ці нават трамваем Спяшаю ў храмы свае зялёныя.
Там станаўлюся я мнагабожцам — Мне трэба многа чаму пакланіцца: Лясной крыніцы — з яе напіцца, Лісту, суніцы, грыбку, травінцы I сонцу.
Як продак, я спавядаюся дрэвам, Прашу ў сонца я ўраджаю, Хоць сам не сею і не збіраю, Апроч лірычнай, нідзе не маю
Дзялянкі выкарчаванай пасеву.
Стаю, укленчаны.
Чую, мамант, Той, што ў паганскае яшчэ ранне На продка рынуў, скубе старанна Траву.
Я чую яго дыханне — Аж вецер ходзіць між валасамі...
Вечны пацалунак
Яны і самі, пэўна, ўжо не помняць, Як усё гэта адбылося.
Неяк
Выпадкам вусны вуснаў дакрануліся У напружанай, напятай цішыні.
Калі гэта было?
У якім стагоддзі?
Які мастак у мамантавай шкуры
Злучыў на камні
У вечным пацалунку
Іх пажадлівасць, прагнасць пачуцця?
А мы знайшлі той камень.
I застылі —
Уразіла нас чысціня кахання,
Якую збераглі праз годы
Двое
Далёкіх, невядомых нам людзей.
Яны ж, ахопленыя вечнай страсцю, На нас ніякай не звярталі ўвагі,— Бо не маглі
Ад вуснаў адарвацца, Што і вякі ніяк не разнялі...
Галерэя вокнаў
У горадзе, у вечаровых прыцемках, Ёсць доўгія, як вечар, галерэі — To галерэі вуліц.
Штодзень тут абнаўляюцца карціны, Падсвечаныя хатнім асвятленнем
У рамках вокнаў.
Вунь, бачыце, эцюд «Каханне»: Заціхлі ў шчырым пацалунку вусны — He спудзьце іх, ханжы!
А вось на ложку маці з немаўляткам:
Яна сябе даўно закалыхала ўжо;
Дзіцё ж яшчэ не спіць...
О, ўсплеск натхнення! Бачны толькі рукі, Як хлеба чорнага два ўпечаныя боханы, To праца на стале.
I раптам профіль мудрасці і думак...
Пра што задумаўся ты, неспакойны Фаўст, Забыўшыся на чай?
Тут — сын даўно чакае бацьку з працы: Ён прынясе малому многа казак, А з імі — сон.
Вось гэтую карціну я дапоўню I ў яе, нібы ў гняздо птушынае, Сам увайду:
Бо ў тым акне — мой сын.
* * *
Які чалавек вуглаваты!
За ўсё на зямлі чапляецца — За лясы, за хаты,
за святы, На цішыні і то спатыкаецца.
Чапляецца за моды, за густы, За сынавы ручаняты, Аб пах сусветны капусты Спатыкаецца
чалавек вуглаваты.
Спатыкаецца аб прасторы, Аб гнёзды, дзе спяць птушаняты.
I нават за неба, за зоры Чапляецца чалавек вуглаваты.
* * *
Хаця ў аснежаных залужжах Агонь начлежніцкі ачах, Ледзь толькі вочы прыімружыш — Нясуцца коні ў лета дружна, Імчацца на начлег праз сцюжы На капытах, на капытах, на капытах...
На выстаўцы дзіцячых малюнкаў
Неўтаймаванасць гулкая фантазіі, Я па тваім хаджу сягоння свеце, Як госць далёкі.
I баюся спудзіць
Сваёй разважнасцю і мудрасцю халоднай Вось гэта свята неслухмяных ліній, Яшчэ не зведзеных ні ў якія параграфы Вучоных кніжак.
I плывуць па сценах, Нібы пасля вялікіх крыгаломаў, Трохкутнікі і паралелаграмы — 3 фантазіі сабраныя дамы.
3 усіх бакоў іх асвятляюць сонцы — Калючыя, праменістыя кактусы: Як транспарант,
бяры яго за промень, Нясі па свяце вымраеных вуліц I асвятляй расчыненыя вокны, Тут з іх адных усе дамы сабраны — Хляўчук і хорам,
дача і турма...
Праліў сноў
Як калісьці ў дзяцінстве, зноў
Я плыву па праліве сноў... А за мной па абодва бакі Узыходзяць мацерыкі.
I, прарэзаўшыся праз гады, Атрасаюцца гарады
I спыніцца просяць мяне — Пакланіцца сваёй даўніне.
Я ж мінаю іх маякі
I плыву глыбей у вякі.
Я прыбіўся да гону рыб
I крычу, як дэльфін,— аж ахрып; Так прашу — зразумейце мяне, Птушкі, стоеныя у траве, I фантаны марскія — кіты, I ты, мой далёкі, далёкі дзед!
Да цябе твой нашчадак ідзе Праз бухенвальды вайны, Праз інквізіцый агні, Праз бронзавы век За каменны век Ідзе чалавек.
Мінаючы патрыі матрыярхаты, Нарэшце знаходжу я свой пачатак — Ты на чацвярэньках ідзеш, як мядзведзь, На свайго прапраўнука паглядзець.
Прывітанне! Здалёк я прыйшоў — Аж з тваіх неакрэсленых сноў!.. Пасля доўгіх і цяжкіх мук Навучыўся хадзіць ты на двух I на ловы цяжкія пабег Аж за каменны век, Прама ў атамны век...
Я ж сяджу і дрыжу за агонь — Ты глядзець даручыў мне яго... А як вернешся зноў, я дамоў Паплыву па праліве сноў...
Пажар у старажытным Полацку
В Полотске позвоннша заутренюю у Светыя Софен в-ь колоколы: а он вь Кыеве звонь слыша.
«Слова аб палку Ігаравым»
Полымем раскалыханыя званы,
У Полацку
Кідаюцца ў агні яны, Нібы жывыя,-
Ім цесна ў цеснаце званіц
Званіць.
«Дапамажыце, людзі дарагія!
Хоць нечым...
Мы клічам вас на веча!»
А ў адказ, аглушаныя звонам (He адарвацца птушкам ад званіц!), Крычаць, лятаючы ля іх, шалёна I падаюць, як факелы, уніз...
У горадзе — адны званы.
А вораг тут, ля гарадской сцяны,
I чуцен звон ягоны: Звіняць страмёны, Мячы і дзіды звоняць... Звіняць званы.
I плавяцца званы, бы воск.
I кропелькі — маленькія званочкі — у жар Звіняць і падаюць,
I падаюць...
Бы скідвае на мёртвыя стагоддзі Свой рэквіем пажар.
«Народзе, дзе ты, мой народзе!..» Маўчаць, дымяцца ваяры.
Званы кідаюцца ўгары
I клічуць мёртвых зноў на веча...
Трымайцеся, званы! Пачуў вас... Коней асядлаў...
Спяшае з Кіева дадому Усяслаў,— Будзе сеча, будзе сеча...
Але пакуль
Ад агню паўсюль
Абараняюцца званы адны...
Вечаровая песня лесаўчыка1
Абсыхае мой конь уночы — Нялёгка было і каню...
А вочы, забітых вочы, Да майго спяшаюць агню.
I, ціхія, сочаць самі За буднем маіх клапот. А сала тады, нібы камень, He лезе ў засмяглы мой рот. Яшчэ не астыла руля, Загады грымяць увушшу...
Маці, мая ты кукуля, Прысніся свайму Тамашу!
Даўно ўжо блукае слава Па пятах нашых пакут, I просяць чужыя дзяржавы Лесаўчыкоў хоць капу.
1 Лесаўчыкі — беларуская вайсковая вольніца канца XVI — пачатку XVII стагоддзяў. Славіліся сваёй смеласцю. Абаранялі не толькі свае землі, але іх прасілі на дапамогу і іншыя краіны тагачаснай Еўропы. Прымалі ўдзел у Трыццацігадовай вайне, у барацьбе супраць туркаў, у войнах Запарожскай Сечы.
I мы распраўляем плечы, Імчымся на злом галавы
I смела кідаемся ў сечу, Нібы раззлаваныя львы... Павісні над сумам, поўня, I асвятлі мне душу...
Вазоўня, наша вазоўня, Прысніся свайму Тамашу!
I вось, як паранены, гасне Стомлены стогнамі дзень... Хто, нібы толькі што пасвіў, Гусака на вяроўцы вядзе; Хто сала полаці выняў — Наесціся толькі й ахвоч;
А хто ў падранай пярыне Вязе паланянку на ноч. Абіраецца тая ад пуху...
Каханая, штодзень прашу.
Рагнеда! Дзе ты? Паслухай — Прысніся свайму Тамашу!
Прынясі хоць у сон мне дзетак, Якіх яшчэ ў нас няма.
Усю ноч, хоць і стомлены гэтак, Ім аддасць твой далёкі Тамаш.
Я ў сне б на радзіму паехаў, Каб управіцца к самай касьбе,— Так бы ляскалі рэхвы, што рэха Даляцела б і ў сон да цябе.
Зноў вочы... Зноў вочы... Над імі Рук, быццам крылаў, шум...
Валошка... Валошка з радзімы, Прысніся хоць ты Тамашу...
Пятля Кастуся Каліноўскага
Нялёгка быць вераўчанай пятлёю I чакаць тваёй шыі, хлопча...
Лепей з табою я звозіла б сноп’е,— Калёсы аж квокчуць, а мы на возе; Снапы я, вяроўка, уціснула моцна, Казыча калоссе — аж хочацца чыхнуць; Я — лейцы таксама ў руках тваіх цёплых... Нялёгка чакаць тваёй шыі, хлопча!
А магла б я радзіцца й абрусам, Якія ткаў добра калісьці твой бацька. Мяне б заслалі на стол святочны, Пітвом і ядою мяне б пазаставілі, I ўсе гулялі б да самае раніцы Твае заручыны з чарнабровай Марысяй... Страшна чакаць тваю шыю, хлопча!
Ці мала на што вам трэба вяроўка,— Спачатку трымала б я вашу калыску, А потым магла б зрабіцца і гушкалкай Для вашых дзяцей. I яны б любілі На мне гутатацца да самае столі, А вы, іх калышучы, шчыра б смяяліся... Жудасна абвіваць тваю шыю, хлопча...
А магла б я стаць і аборамі Да лапцей тваіх. I з табой тады Мы пайшлі б таптаць небасхілы Гэтым вечным мужыцкім абуткам, Гэтай вечнай мужыцкай праўдаю,— I святло б мы выкралі ў ночы...
Скінь мяне з шыі, хлопча!
Памажыце хутчэй яму, выракі... Памажыце хутчэй...
Памажыце...
Кляніце мяне, стагоддзі!
Кляніце,
Мяне кляніце!
Моц маю, людзі, кляніце!
Тураўская элегія
Сёння вясна красуецца, ажыўляючы зімовую прыроду. Буйныя ветры, ціха павяваючы, песцяць і гадуюць плады. I зямля, жывячы насенне, родзіць зялёную траву...
3 малення Кірылы Тураўскага
Прыгінае і самых высокіх Да зямлі вечны цяжар гадоў.
I цішэюць, цішэюць крокі
I людзей і старых гарадоў.
Як прысеў ты, драўляны горад! 3 крэктам з замкавай споўз гары.
I стагоддзі з табой не гавораць, Як калісьці маглі гаварыць.
I за сценамі замка не радзяць, Як прыняць з Егіпта гасцей.
А на колішнім княскім пасадзе Бульба расце.
Покуль сала княгіня смажыць (Пах яго заваёўвае дзень), 3 камунальных харомаў княжыч Па каня з аброццю ідзе.
Бы праз сон, праз гады сваю веліч Слухае горад стары,
Як над ім,
над стольным, звінелі, Нібы песня, званы ўгары.
А таму, калі сонца прагляне
I ўдзяўбнецца промнямі ў снег, Як продкі, спавядаюцца тураўляне Вясне.
Хоць і вёснаў мінула багата, Толькі ў Тураве, як і тады,
Зямля атуляе і корміць зярняты, Каб радзіць, як даўней, плады.
* * *
Лягчэй вы паміралі, нашы прашчуры, Бо верылі, што будзеце прыходзіць Сюды, дамоў, на кожныя Дзяды — Вясной і ўвосень. На сваім падворку, Перш чым зайсці у сцішаную хату, Усё агледзіце руплівым вокам, За кожны знадабень зачэпіцеся вы: Вясной — у баране паправіце кляцы, Падмажаце рыпучыя калёсы, Павесіце на месца скінутыя лейцы I ў думках свайго сына паўшчуваеце, Што гаспадарыць ён не так, як вы. А восенню ў вас іншы клопат — Прыкінуць намалочанае збожжа, Зірнуць, ці добра выкапана бульба,
Аўса насыпаць коням поўны жолаб I ўзважыць добра ўлежанае сена — Ці хопіць на зіму? А потым
Вы прыйдзеце ў цяплынь начную хаты I сядзеце у покуце на лаву, Драўляную намацаеце лыжку
I саганок, закураны у печы;
I есці будзеце са смакам груцу, Пакінутую на стале для вас,— Так некалі вячэралі вы ў поцемках, Вярнуўшыся запозна з дамалотак... 3 якою ж прагай вы пасля вячэры Нагбом з вядра вады крынічнай вып’еце, Вусы спярша развёўшы даланёю!
КНІГІ ОНЛАЙН
