Вершы, балады, прытчы

Янка Сіпакоў

Выдавец: Мастацкая літаратура

Памер: 399с.

Мінск 2010

57.44 МБ

Янка Сіпакоў Вершы, балады, прытчы Мінск «Мастацкая літаратура» 2010 УДК 821.161.3-93 ББК 84(4Бен) С39 Серыя заснавана ў 1965 годзе Укладанне Зоі Падліпскай і Віктара Шніпа Друкуецца паводле выданняў Янкі Сіпакова: Выбраныя творы ў двух тамах. Т. 1.— Мінск : Маст. літ., 1995; Веча славянскіх балад.— Мінск : Маст. літ., 1988; Тыя, што ідуць.— Мінск : Маст. літ., 1993; Падары нам дрэва,— Мінск : Юнацтва, 1997. Выпуск выдання ажыццёўлены па заказу і пры фінансавай падтрымцы Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь XSBN 978-985-02-1212-2 © СіпакоўЯ., 2010 ©Афармленне. УП «Мастацкая літаратура», 2010 ТЬершы * * * Адгукніся На стук у акно асцярожны; Дай вады, Калі просіць яе падарожны; Абагрэй, Калі той скарчанеў на марозе; Накармі, Калі доўга не еў у дарозе. Ды не вер, Калі вораг прыкінецца братам; He маўчы, Калі смерць напаўняе гарматы; He чакай, Каб цябе закавалі ў кайданы; He даруй Hi за здзек, ні за гвалт, ні за раны! Ваўчыца ў звярынцы Нялёгка з пушчай вольнай разлучыцца I апынуцца ў цеснакутай клетцы... Кідаецца ва ўсе бакі ваўчыца I на свабоду вырвацца імкнецца. Ды сталь крышыць — замала ў яе сілы. Яна прылегла ціхенька ў знямозе. Прылегла... I, тужлівая, завыла Па ваўчанятах родных, па бярлозе. Кранаў за сэрца голас яе слабы, Хоць ён і з пашчы воўчае выходзіў. Яна ж праз краты высунула лапы — Хай хоць яны пабудуць на свабодзе. Недасланы ліст да маці Пііпуць хлопцы лісты дадому — У студэнтаў ёсць радасць такая... Я таксама пішу табе сёння. А нашто? — Сам сябе пытаю. Успаміны ж прыйшлі нязвана, Прыгадаўся мне зноўку час той — Сустракаў я цябе пасля працы, Бег на выган хлапчук віхрасты. I прасіўся к табе на рукі, Хіба ж ведаць я мог, бесклапотны, Што гудзелі яны і нылі Пасля цяжкай Мужчынскай работы. Шмат чаго я тады не ведаў, У пакутныя тыя вёсны: I каму ты вячэру насіла, I чаму пакідала кросны; Хто хаваецца ў нашым склепе, I чаму ён не прыйдзе ў хату, I чаго недзе вельмі далёка, А не з намі жыве наш тата; I чаго па грыбы ты хадзіла, Хоць я рэдка еў бульбу з грыбамі; I штб ты ў гумно вазіла На калёсах цяжкіх пад снапамі... Як вялі цябе ў горад пад вартай, Зразумець я не мог анічога: Слёзы... Слёзы... Сястрычкі галосяць... А мяне суцяшаюць, малога. Мне ж і цётка-суседка сказала, Што дамоў цябе пусцяць уранні... I хоць слёзы ёй засцілі вочы, Я не мог не паверыць Ганне... А калі ўжо слязой перад смерцю Ты сіроцтва маё абмывала, Я дзівіўся, чаму гэта цётка He сваіх, А мяне забаўляла. Пішуць хлопцы лісты дадому — Радасць светла ля іх карагодзіць! Я таксама пішу, Хоць і знаю: Пісьмы, мама, мае не даходзяць, Пісьмы, мама, дарог не знаходзяць Туды, да цябе... Сонечны дождж Ён паліўся... Спорны, шчодры. Церабнуў па промнях коса, Зазваніў са стрэх у вёдры, На дварэ абмыў калёсы. Падстаўляюць чашкі кветкі — Хочуць піць пасля спякоты, А ільнам, бы нам, няўседкі — Ліўнем мыюцца з ахвотай. Веццем-прыгаршчамі клёны Дажджавыя кроплі ловяць; Як жаніх, стаіць зялёны, Чыста вымыты ядловец. А пасля дажджовай працы Прыгажосць зямля прыдбала, Нават сонца прыбірацца У вясёлку спешна стала. Салаўіная бяссонніца Месяц у поўныя росы глядзіцца, Вецер ледзь чутна у лісці шапоча. Сённяшняй ноччу нікому не спіцца,— Каму ж пажадаеш добрае ночы? Чутна, на возеры плёскаюць вёслы — Дзяўчаты з хлапцамі наслухацца хочуць, Аб чым салаўі спяваюць за вёскай; Навошта яно тут — «добрае ночы!». 3 кветкі упала расіна са звонам, Кветка пялёсткамі выцерла вочы... Ніхто ж салаўю, яго песні бяссоннай, Сказаць не асмеліцца: «Добрае ночы!» На бацькавых руках Я сам зайздросціў гэтакім рукам 3 мазольнымі, цяжкімі кулакамі: Іх сталь пякла, студзіла іх рака, Яны ў пясок крышылі цвёрды камень. А трэба — дрэва з крэктам упадзе, Яны гару ў далонях утрымаюць, I гэтыя вось рукі да грудзей, Глядзі, дзіцё малое прыціскаюць. Шкада малога? Выручаць бяжы, A то яно ў абдымках задыхнецца... Дзіцё ж у бацькі на руках ляжыць, Сваім ратком маленечкім смяецца. Слёзы маці Сын прыехаў, хусціну прывёз — Пасвятлела адразу ў хаце. Дык чаму ж не ўтрымала слёз, Дык чаго ж гэта плача маці? Выглядала з відна да відна I чакала, нібыта свята... А цяпер?.. Ці ж не рада яна — Сын жа ў госці прыехаў салдатам. He... I радасна ёй, а калі б Усё ішло сваім ладам ды следам, Трое хлопцаў старэйшых маглі б За сталом за бацькоўскім абедаць. He прыйшлі яе дзеці з вайны, He грымець тром чаканым вяселлям... To ж па вас, дарагія сыны, Ручнікі ўсё слязьмі яна беліць. Далёкія сенажаці Калі туманы узбоч Зноў папаўзуць з нізіны I, прапацеўшы за ноч, Росы вакол пакінуць,— Спорна косіць каса. Калі адап’е прамень Квасу з касцовай кварты I ветрык за цэлы дзень 3 неба прагоніць хмаркі,— Добра сохне трава. Калі і мянташкі ўсе Ахрыпнуць зусім пад вечар, Трава надакучыць касе, А ў хлопцаў заныюць плечы,— Копы ў лузе растуць. Калі нават месяца рог Прапахне мядункам, мятай, Нанач тады мурог Сцелюць падвялы, прымяты,— Спіцца добра касцам... * * * He баюся я цяжкай, далёкай хады,— Рупіць пешшу прайсціся па роднаму краю. Ах, як пахне чабор, колькі сонца тады, Калі восень сады абтрасае! Хай і ногі гудуць, хай абколе асцё, Я пайду, каб да скону запомніць дарогу... Да крыніцы ж дайду — буду рад, як дзіцё, Што дайшло ўпершыню да парога. Пачатак палёту Зямля мая! Маліцца трэба На твой вянок у ззянні рос... А недзе там, за сёмым небам, Рыпіць сузор’яў зорны воз. Я распраўляю крылы шырай, Як сын, кажу табе: «Бывай!» Мяне сабрала ты у вырай За свой напяты небакрай. Руку, зазор’е, мне падай! * * * Ляжаць на далоні зерні... He верне зямля іх?.. Ці верне?.. Чысценькія такія, Дагледжаныя і сухія; Іх аддаваць страшліва Нават зямлі ўрадлівай. А што, калі сонца не знойдзе I промень воддаль іх пройдзе?.. А што, як у цёмных нетрах He хопіць для іх паветра?.. I яны, нібы рыба на беразе, Задыхнуцца ў раллі?.. He верыце? I не верце, бо нават у жменях, Як жывыя, варушацца зерні I ў пальцы дзяўбуць расткамі — У руках прарастаюць самі... Расшчапіце хутчэй далоні — He трымайце жыццё ў палоне! Танец соснаў Каб сустрэць хутчэй аўтобус, Сосны выбеглі на ўзлесак I, як людзі з караваем, 3 аблачынкамі на лапках Запрасілі ў сваю хату На агледзіны іх казкі. Гэта казка — танец соснаў: Мітусяцца яны злева, Справа — робяць круг шырокі I, як бы дзяўчаткі тыя, Так і млеюць, так і хочуць За спіну другіх схавацца. А калі карэнне раптам Пад аўтобус наш трапляе,— Сосны ўпрысядкі ірвуцца, Як вясковыя танцоры, А пасля ў ручай спяшаюць, Каб абдаць вадою станы, Разамлелыя у танцы. Гляньце, гляньце, як галінкі Засрабрыліся ад пырскаў!.. Толькі позна... Вунь з ускрайку Нам апошняя сасонка Памахала сваёй лапкай. Едзе полем наш аўтобус, He ўзнімае ні пылінкі: Мусіць, хоча азірнуцца, Каб яшчэ хоць раз убачыць Танец казачны сасонак. Спёка Духата... Цішыня захрасла. Як мёд, яе рэж, цягучую... Глыбока ў званочку краскі пчала ўздыхае сасмаглая, Жаўранак песню ўпусціў, і тая аб поле разбілася, Стомлены бусел падскоквае на патэльні сухога балота, Камбайны па жыце сноўдаюць — шукаюць свайго вадапою, А калі іх з вядра пояць людзі, без страху сюды збіраюцца Птушкі, звяры паручнелыя, і кожны глыток яны лічаць. А зямля, як гаршчок гліняны, патрэскалася на кавалкі, Сама берагамі, як вуснамі, прыпала да рэк перасохлых I з прагнасцю з дна высмоктвае апошнія цёплыя кроплі... А громаадводаў антэны ў небакрай углядаюцца пільна — Кожную хмарку гатовы затрымаць на сваіх іголках. I толькі чуваць, як стукае чалавечае сэрца ўзрушана — Бы кроплі буйнога дажджу. Мова Бывае, спатрэбіцца ўзімку Промень, не злоўлены летам, Бывае, піто мала пахаў У моры травінак і красак, Бывае, не хопіць колераў У вясновым квяцістым разліве, Бывае, так мала гукаў Чуецца ў моры лесу, Бывае, не радуюць песні Мора крылатага птушак — Тады я іду да цябе, Мой акіян вялікі, У які ўсе моры ўпадаюць,— Мая адзіная мова! * * * Пакліч да зімы ў адведзіны, Мая маўклівая дзедзіна, Пачастуй мяне свежыною, Пасядзі ля грубкі са мною — Раскажы свае даўнія былі ўсе, Пра якія нашчадкі забыліся; Каб акно, ва ўзорах якое ўсё, Мне здалося тваім слуцкім поясам, А промні, ва ўзоры праніклыя,— Залатымі затканымі ніткамі... А затым давай, мая дзедзіна, Ў талаку з табою паедзем мы — Ты ж за век свой набралася вопыту Талакой вырашаць свае клопаты. Я з табой, мая ціхая дзедзіна, Раскрычуся на снежных агледзінах, На тваіх зімовых гулянках, Дзе запрэжаны вецер у санкі, Дзе ляціш — не па ўзгорку крутому, А па Шару зямному! Гэта радасць снегу — адвечная, Першабытная, чалавечая; Пэўна, так весяліліся прашчуры, I зіму, як зямлю сваю, лашчылі... Хоць на дзень зімовых агледзінаў Пакліч да сябе мяне, дзедзіна. Пехатою ў вырай Хмаркі лета блытаюцца ў просіні — Чысцяць пер’е ў вырай і яны... Колькі розных выраяў па восені Пачынаюць пошукі вясны. Нашы думкі ў вырай з імі просяцца... Захініце, птушкі, іх крылом! Чалавек — не птушка. Ёсць жа розніца — Я спяшаю ў вырай пешаком. Я спяшаю. Лезу па гушчарніку, Атрасаю кроплі за каўнер, Да мяне ідуць дубкі ў напарнікі, Лес грыбамі корміць напавер. Раптам — сінь тваіх вачэй бясхмарная, Ласка ўсмешкі — рэху не дагнаць, Ты ўжо тут? Баяўся, значыць, марна я, Што ў самоце буду сумаваць!.. Абагрэцца трэба. Трошкі выспацца. Ты збіраеш будучы агонь: Па галінцы, промніку, па іскарцы Ловіш у спагадную далонь. I касцёр, нібыта з сонца высеян, Асвятліў аголены прастор, Ірвануўся ў неба, зліўся з высямі I змяшаўся з сейвам зыркіх зор. Над кастрамі полымнымі, шчырымі Птушкі нават восенню пяюць... А вясной яны дарогу з выраю Па кастрах тваіх распазнаюць. Лінія гарызонту Яе адкрываюць дзеці, Гэтую вабную, як бабуліна казка, нітку, Якая злучае зоркі з расою I не злучыць зоркі з расою; Якая мяшае паветра з вадою I не змяшае паветра з вадою; Якая звівае аблокі з раллёю I не саўе аблокі з раллёю; Якая сшывае неба з зямлёю I не сшые неба з зямлёю. У дзяцей пераймаюць дарослыя Гэтую зманлівую, як матчына песня, нітку, Каб адкрываць невядомае Тое, што ёсць за домам; Каб за ніткай ісці без стомы, Некалі выйшаўшы з дому; Каб не заседжвацца дома — 3 падарожжаў вяртацца дадому.