Вершы, балады, прытчы
Янка Сіпакоў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 399с.
Мінск 2010
Янка
Сіпакоў Вершы, балады, прытчы
Мінск «Мастацкая літаратура» 2010
УДК 821.161.3-93
ББК 84(4Бен)
С39
Серыя заснавана ў 1965 годзе
Укладанне Зоі Падліпскай і Віктара Шніпа
Друкуецца паводле выданняў Янкі Сіпакова:
Выбраныя творы ў двух тамах. Т. 1.— Мінск : Маст. літ., 1995;
Веча славянскіх балад.— Мінск : Маст. літ., 1988;
Тыя, што ідуць.— Мінск : Маст. літ., 1993;
Падары нам дрэва,— Мінск : Юнацтва, 1997.
Выпуск выдання ажыццёўлены па заказу і пры фінансавай падтрымцы Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь
XSBN 978-985-02-1212-2
© СіпакоўЯ., 2010
©Афармленне. УП «Мастацкая літаратура», 2010
ТЬершы
* * *
Адгукніся
На стук у акно асцярожны;
Дай вады,
Калі просіць яе падарожны;
Абагрэй,
Калі той скарчанеў на марозе;
Накармі,
Калі доўга не еў у дарозе.
Ды не вер,
Калі вораг прыкінецца братам;
He маўчы,
Калі смерць напаўняе гарматы;
He чакай,
Каб цябе закавалі ў кайданы;
He даруй
Hi за здзек,
ні за гвалт,
ні за раны!
Ваўчыца ў звярынцы
Нялёгка з пушчай вольнай разлучыцца I апынуцца ў цеснакутай клетцы...
Кідаецца ва ўсе бакі ваўчыца
I на свабоду вырвацца імкнецца.
Ды сталь крышыць — замала ў яе сілы. Яна прылегла ціхенька ў знямозе.
Прылегла... I, тужлівая, завыла Па ваўчанятах родных, па бярлозе.
Кранаў за сэрца голас яе слабы, Хоць ён і з пашчы воўчае выходзіў. Яна ж праз краты высунула лапы — Хай хоць яны пабудуць на свабодзе.
Недасланы ліст да маці
Пііпуць хлопцы лісты дадому — У студэнтаў ёсць радасць такая... Я таксама пішу табе сёння.
А нашто? —
Сам сябе пытаю.
Успаміны ж прыйшлі нязвана, Прыгадаўся мне зноўку час той — Сустракаў я цябе пасля працы, Бег на выган хлапчук віхрасты.
I прасіўся к табе на рукі, Хіба ж ведаць я мог, бесклапотны, Што гудзелі яны і нылі Пасля цяжкай Мужчынскай работы.
Шмат чаго я тады не ведаў, У пакутныя тыя вёсны:
I каму ты вячэру насіла, I чаму пакідала кросны;
Хто хаваецца ў нашым склепе, I чаму ён не прыйдзе ў хату, I чаго недзе вельмі далёка, А не з намі жыве наш тата;
I чаго па грыбы ты хадзіла, Хоць я рэдка еў бульбу з грыбамі; I штб ты ў гумно вазіла На калёсах цяжкіх пад снапамі... Як вялі цябе ў горад пад вартай, Зразумець я не мог анічога: Слёзы... Слёзы...
Сястрычкі галосяць...
А мяне суцяшаюць, малога. Мне ж і цётка-суседка сказала, Што дамоў цябе пусцяць уранні... I хоць слёзы ёй засцілі вочы, Я не мог не паверыць Ганне...
А калі ўжо слязой перад смерцю Ты сіроцтва маё абмывала, Я дзівіўся, чаму гэта цётка He сваіх,
А мяне забаўляла.
Пішуць хлопцы лісты дадому — Радасць светла ля іх карагодзіць! Я таксама пішу, Хоць і знаю:
Пісьмы, мама, мае не даходзяць, Пісьмы, мама, дарог не знаходзяць Туды, да цябе...
Сонечны дождж
Ён паліўся... Спорны, шчодры. Церабнуў па промнях коса, Зазваніў са стрэх у вёдры, На дварэ абмыў калёсы.
Падстаўляюць чашкі кветкі — Хочуць піць пасля спякоты, А ільнам, бы нам, няўседкі — Ліўнем мыюцца з ахвотай.
Веццем-прыгаршчамі клёны Дажджавыя кроплі ловяць; Як жаніх, стаіць зялёны, Чыста вымыты ядловец.
А пасля дажджовай працы Прыгажосць зямля прыдбала, Нават сонца прыбірацца
У вясёлку спешна стала.
Салаўіная бяссонніца
Месяц у поўныя росы глядзіцца, Вецер ледзь чутна у лісці шапоча.
Сённяшняй ноччу нікому не спіцца,— Каму ж пажадаеш добрае ночы?
Чутна, на возеры плёскаюць вёслы — Дзяўчаты з хлапцамі наслухацца хочуць, Аб чым салаўі спяваюць за вёскай;
Навошта яно тут — «добрае ночы!».
3 кветкі упала расіна са звонам, Кветка пялёсткамі выцерла вочы...
Ніхто ж салаўю, яго песні бяссоннай, Сказаць не асмеліцца: «Добрае ночы!»
На бацькавых руках
Я сам зайздросціў гэтакім рукам 3 мазольнымі, цяжкімі кулакамі: Іх сталь пякла, студзіла іх рака, Яны ў пясок крышылі цвёрды камень.
А трэба — дрэва з крэктам упадзе, Яны гару ў далонях утрымаюць, I гэтыя вось рукі да грудзей, Глядзі, дзіцё малое прыціскаюць.
Шкада малога? Выручаць бяжы, A то яно ў абдымках задыхнецца... Дзіцё ж у бацькі на руках ляжыць, Сваім ратком маленечкім смяецца.
Слёзы маці
Сын прыехаў, хусціну прывёз — Пасвятлела адразу ў хаце.
Дык чаму ж не ўтрымала слёз, Дык чаго ж гэта плача маці?
Выглядала з відна да відна
I чакала, нібыта свята...
А цяпер?.. Ці ж не рада яна — Сын жа ў госці прыехаў салдатам.
He...
I радасна ёй, а калі б
Усё ішло сваім ладам ды следам, Трое хлопцаў старэйшых маглі б За сталом за бацькоўскім абедаць.
He прыйшлі яе дзеці з вайны, He грымець тром чаканым вяселлям... To ж па вас, дарагія сыны, Ручнікі ўсё слязьмі яна беліць.
Далёкія сенажаці
Калі туманы узбоч
Зноў папаўзуць з нізіны I, прапацеўшы за ноч, Росы вакол пакінуць,— Спорна косіць каса.
Калі адап’е прамень
Квасу з касцовай кварты
I ветрык за цэлы дзень
3 неба прагоніць хмаркі,— Добра сохне трава.
Калі і мянташкі ўсе Ахрыпнуць зусім пад вечар, Трава надакучыць касе, А ў хлопцаў заныюць плечы,— Копы ў лузе растуць.
Калі нават месяца рог Прапахне мядункам, мятай, Нанач тады мурог Сцелюць падвялы, прымяты,— Спіцца добра касцам...
* * *
He баюся я цяжкай, далёкай хады,— Рупіць пешшу прайсціся па роднаму краю. Ах, як пахне чабор, колькі сонца тады, Калі восень сады абтрасае!
Хай і ногі гудуць, хай абколе асцё, Я пайду, каб да скону запомніць дарогу... Да крыніцы ж дайду — буду рад, як дзіцё, Што дайшло ўпершыню да парога.
Пачатак палёту
Зямля мая! Маліцца трэба На твой вянок у ззянні рос...
А недзе там, за сёмым небам, Рыпіць сузор’яў зорны воз.
Я распраўляю крылы шырай, Як сын, кажу табе: «Бывай!» Мяне сабрала ты у вырай За свой напяты небакрай.
Руку, зазор’е, мне падай!
* * *
Ляжаць на далоні зерні...
He верне зямля іх?.. Ці верне?.. Чысценькія такія, Дагледжаныя і сухія;
Іх аддаваць страшліва Нават зямлі ўрадлівай.
А што, калі сонца не знойдзе
I промень воддаль іх пройдзе?..
А што, як у цёмных нетрах He хопіць для іх паветра?..
I яны, нібы рыба на беразе, Задыхнуцца ў раллі?..
He верыце?
I не верце, бо нават у жменях, Як жывыя, варушацца зерні I ў пальцы дзяўбуць расткамі — У руках прарастаюць самі...
Расшчапіце хутчэй далоні — He трымайце жыццё ў палоне!
Танец соснаў
Каб сустрэць хутчэй аўтобус, Сосны выбеглі на ўзлесак I, як людзі з караваем, 3 аблачынкамі на лапках Запрасілі ў сваю хату На агледзіны іх казкі.
Гэта казка — танец соснаў: Мітусяцца яны злева, Справа — робяць круг шырокі I, як бы дзяўчаткі тыя, Так і млеюць, так і хочуць За спіну другіх схавацца. А калі карэнне раптам Пад аўтобус наш трапляе,— Сосны ўпрысядкі ірвуцца, Як вясковыя танцоры, А пасля ў ручай спяшаюць, Каб абдаць вадою станы, Разамлелыя у танцы.
Гляньце, гляньце, як галінкі Засрабрыліся ад пырскаў!.. Толькі позна... Вунь з ускрайку Нам апошняя сасонка Памахала сваёй лапкай.
Едзе полем наш аўтобус,
He ўзнімае ні пылінкі: Мусіць, хоча азірнуцца, Каб яшчэ хоць раз убачыць Танец казачны сасонак.
Спёка
Духата... Цішыня захрасла.
Як мёд, яе рэж, цягучую... Глыбока ў званочку краскі пчала ўздыхае сасмаглая, Жаўранак песню ўпусціў, і тая аб поле разбілася, Стомлены бусел падскоквае
на патэльні сухога балота, Камбайны па жыце сноўдаюць —
шукаюць свайго вадапою, А калі іх з вядра пояць людзі,
без страху сюды збіраюцца
Птушкі, звяры паручнелыя, і кожны глыток яны
лічаць.
А зямля, як гаршчок гліняны, патрэскалася на
кавалкі,
Сама берагамі, як вуснамі,
прыпала да рэк перасохлых
I з прагнасцю з дна высмоктвае
апошнія цёплыя кроплі...
А громаадводаў антэны
ў небакрай углядаюцца пільна — Кожную хмарку гатовы затрымаць на сваіх
іголках.
I толькі чуваць, як стукае
чалавечае сэрца ўзрушана —
Бы кроплі
буйнога
дажджу.
Мова
Бывае,
спатрэбіцца ўзімку Промень, не злоўлены летам, Бывае,
піто мала пахаў У моры травінак і красак, Бывае,
не хопіць колераў У вясновым квяцістым разліве, Бывае,
так мала гукаў Чуецца ў моры лесу, Бывае,
не радуюць песні Мора крылатага птушак — Тады я іду да цябе, Мой акіян вялікі, У які ўсе моры ўпадаюць,— Мая адзіная
мова!
* * *
Пакліч
да зімы ў адведзіны, Мая маўклівая дзедзіна, Пачастуй мяне свежыною, Пасядзі ля грубкі са мною — Раскажы
свае даўнія былі ўсе, Пра якія нашчадкі забыліся; Каб акно,
ва ўзорах якое ўсё, Мне здалося тваім слуцкім поясам,
А промні, ва ўзоры праніклыя,— Залатымі затканымі ніткамі...
А затым
давай, мая дзедзіна, Ў талаку з табою паедзем мы — Ты ж за век свой набралася вопыту Талакой вырашаць свае клопаты. Я з табой,
мая ціхая дзедзіна, Раскрычуся на снежных агледзінах, На тваіх зімовых гулянках, Дзе запрэжаны вецер у санкі, Дзе ляціш —
не па ўзгорку крутому, А па Шару зямному!
Гэта радасць снегу —
адвечная, Першабытная, чалавечая;
Пэўна, так весяліліся прашчуры, I зіму, як зямлю сваю, лашчылі...
Хоць на дзень зімовых агледзінаў Пакліч
да сябе мяне, дзедзіна.
Пехатою ў вырай
Хмаркі лета блытаюцца ў просіні — Чысцяць пер’е ў вырай і яны...
Колькі розных выраяў па восені Пачынаюць пошукі вясны.
Нашы думкі ў вырай з імі просяцца... Захініце, птушкі, іх крылом!
Чалавек — не птушка. Ёсць жа розніца — Я спяшаю ў вырай пешаком.
Я спяшаю. Лезу па гушчарніку, Атрасаю кроплі за каўнер, Да мяне ідуць дубкі ў напарнікі, Лес грыбамі корміць напавер.
Раптам — сінь тваіх вачэй бясхмарная, Ласка ўсмешкі — рэху не дагнаць, Ты ўжо тут? Баяўся, значыць, марна я, Што ў самоце буду сумаваць!..
Абагрэцца трэба. Трошкі выспацца.
Ты збіраеш будучы агонь:
Па галінцы, промніку, па іскарцы Ловіш у спагадную далонь.
I касцёр, нібыта з сонца высеян, Асвятліў аголены прастор, Ірвануўся ў неба, зліўся з высямі I змяшаўся з сейвам зыркіх зор.
Над кастрамі полымнымі, шчырымі Птушкі нават восенню пяюць...
А вясной яны дарогу з выраю Па кастрах тваіх распазнаюць.
Лінія гарызонту
Яе адкрываюць дзеці,
Гэтую вабную, як бабуліна казка, нітку, Якая злучае зоркі з расою I не злучыць зоркі з расою;
Якая мяшае паветра з вадою
I не змяшае паветра з вадою;
Якая звівае аблокі з раллёю
I не саўе аблокі з раллёю;
Якая сшывае неба з зямлёю
I не сшые неба з зямлёю.
У дзяцей пераймаюць дарослыя
Гэтую зманлівую, як матчына песня, нітку, Каб адкрываць невядомае Тое, што ёсць за домам;
Каб за ніткай ісці без стомы, Некалі выйшаўшы з дому; Каб не заседжвацца дома — 3 падарожжаў вяртацца дадому.
КНІГІ ОНЛАЙН
