Вершы, балады, прытчы
Янка Сіпакоў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 399с.
Мінск 2010
Болып таго, Ледавік заўважыў тоненькую, як павучынка, нітачку, якая нібыта злучала карабель з пігмеем. Хацеў адра-
зу ж бегчы туды, каб разарваць яе, адарваць ад палубы, але, уражаны, не змог зрабіць ніводнага кроку — ногі яго былі звязаныя. Паспрабаваў узняць руку — і таксама не змог: і рукі яго зноў жа былі звязаныя. Тымі ж вяроўкамі, што асталіся пасля вызвалення пігмея. Відаць, пакуль велікан думаў, што і да чаго, пігмей паспеў расквітацца з ім, адпомсціць яму.
Але ж зараз штосьці трэба было рабіць.
Крыху падумаўшы, велікан сам нязграбна паваліўся на дошкі і пакаціўся ў той бок, дзе да палубы была прымацавана таямнічая нітка. I якое ж было яго здзіўленне, што на тым месцы нічога не аказалася. Дакаціўшыся, ён, падымаючы галаву, колькі разоў спрабаваў учапіцца за нітку зубамі, каб перагрызці яе, але зубы ні на што не натыкаліся, ні за што не чапляліся — нітка была прывідная: яна ёсць і яе няма.
Але ж пігмей менавіта на ёй цягне такі карабель!
Каб лішні раз пераканацца, што гэта і праўда нейкі прывід, ён колькі разоў туды-сюды пракаціўся па палубе, там, дзе, як яму здавалася, павінна мацавацца нітка, але нічога пад сабою не адчуў, нішто яму не замінала.
Толькі тады Ледавік зразумеў, што ніякая гэта не нітка, a ўсяго толькі нейкі таямнічы промень, якім пігмей прывязаў да сябе карабель і які вытрымлівае — не рвецца! — такую нагрузку.
I засаромеўся: чаго ён мітусіцца? Супакоіў сам сябе: навошта яму перагрызаць гэты промень? Пігмей жа цягне карабель назад у джунглі... Няхай цягне!
Яму ж усё роўна нельга вяртацца ў сваю Лядовію без экспаната. А там, у джунглях, ён зноў зловіць пігмея. I ўжо, навучаны вопытам, не аднаго, а добрую сотню, a то і тысячу джунглянят. Каб іх хапіла не на адзін вальер, а на цэлы звярынец! I тады ў іх будзе самая вялікая экспазіцыя пігмеяў.
Няхай, няхай валачэ ў свае джунглі і яго, і карабель!
I засмяяўся, як самы шчаслівы ў свеце чалавек, і нават задаволена пацягнуўся аж да хрусту, пацягнуўся ў думках, бо пацягнуцца напраўду ён, звязаны, не мог.
Велікан забыўся, што не пігмей, а ўжо ён сам зараз нявольнік. Ці, можа, спадзяваўся за доўгую дарогу развязацца...
I яшчэ ён пакуль што не ведаў, што ў джунглях таксама вырашылі стварыць свой звярынец — людзінец веліканаў, там ужо абсталёўвалі клеткі і вальеры, а пігмей, які толькі што вызваліўся, цягнуў туды першы экспанат.
На Маналы
Хочаш ці не хочаш, але яму абавязкова трэба ехаць на Маналы. Усё ў ім — і душа, і цела — супраціўляецца гэтай паездцы, усё шукае хоць маленечкую зачэпку, каб не ехаць, каб астацца дома. Аднак...
Яшчэ ўчора ён пачуваўся зусім хворым, у яго балела горла, была высокая тэмпература, і ён на гэта меў ціхую, прытоеную надзею — ніхто яго, хворага, нікуды не пашле.
Але сёння, колькі ні тыцкаў тэрмометр пад паху, той, нібыта сапсаваўшыся, быццам назло настойліва паказваў адно і тое ж: трыццаць шэсць і шэсць. He паверыўшы яму, знайшоў новы тэрмометр, аднак і гэты быццам зашкаліла, быццам у ім загусла ртуць: трыццаць шэсць і шэсць!
Нічога не паробіш — трэба збірацца.
Збіраўся ён вельмі доўга, марудна, нібыта ўсё яшчэ на нешта спадзеючыся. Доўга шукаў плячак, доўга выбіваў яго ад пылу. Затым паволі, не спяшаючыся вайстрыў нож, правяраў вайстрыню і на вока, і водзячы пальцам па лязу. Пасля знайшоў вяроўку, паторгаў яе за канцы, спрабуючы, ці моцная, ці парвецца, а пераканаўшыся, што ўсё ў парадку, скруціў яе і разам з нажом паклаў у плячак — не разумее чаму, але яму сказалі, каб абавязкова ўзяў з сабою менавіта нож і вяроўку.
Узяўшы яшчэ сёе-тое, закінуў плячак за спіну, паклаў на руку плашч — дарога ж будзе далёкая, і хутчэй за ўсё ці то ад дажджу, ці, можа, ад холаду давядзецца неяк ратавацца — пайшоў, зноў жа вельмі павольна, на аўтобусны прыпынак.
Бачыў і разумеў, што спазняецца, але кроку не прыбаўляў: калі і не паспее на гэты апошні аўтобус, то ў яго будзе хоць нейкая адгаворка, чаму не прыехаў у той дзень, як загадалі.
На прыпынак прыйшоў пазнавата — аўтобус павінен быў ужо даўно пайсці. Але ён яшчэ не пайшоў. I нават пакуль што не прыйшоў. «Спазняецца»,— казалі людзі, нервова круцячы па баках галовамі. Пасажыры нерваваліся, а ён радаваўся: то ж добра, што аўтобус не пойдзе! Мусіць, сапсаваўся... Ага, на сёння такое не дзіва: няма запчастак, няма бензіну, няма таго, няма гэтага... Апошнім часам ён амаль што і не хадзіў.
А тут, як назло, хоць і са спазненнем, але ж прыйшоў. A правільней, прыкульгаў — ён быў такі дабіты, амаль увесь паламаны, так тарахцеў і бразгатаў, што ў яго боязна было лезці, але ён усё ж, сцяўшы зубы, пайшоў у расчыненыя дзверы.
Думалася, што аўтобус сапсуецца, разваліцца па дарозе і не даедзе да прыстані. Ён сядзеў і, моцна ўчапіўшыся за поручні, чакаў, калі гэта здарыцца.
Але аўтобус усё ж давёз яго да прыстані! Спыніўся і фанабэрыста адчыніў перад ім адным дзверы — сюды ён ехаў ужо толькі адзін: маўляў, вось я які!
Прыстань была амаль што пустая. На моры якраз разбушаваўся вялікі шторм, і ўсе караблі і караблікі, учапіўшыся за бераг, баяліся адыходзіцца ад яго.
Яму ж трэба на той бераг, на аэрадром, а дабрацца туды, ён ведаў, ніякім іншым транспартам, як толькі караблём, нельга.
Ужо ледзь не закрычаў ад радасці, удзячны шторму, як да яго падышоў чалавек у строгай марской форме і спытаўся:
— Вы не на Маналы?
— На Маналы,— яшчэ нічога не разумеючы, адказаў ён.
— Тады хадземце. Цеплаход на Маналы адпраўляецца праз пяць хвілін.
Толькі цяпер ён заўважыў, што ля прыстані стаіць гатовы да адплыцця цеплаход, таксама старэнькі і абшарпаны, і нецярпліва, упарта кідаецца грудзьмі на высокія хвалі.
Як толькі па хісткім трапе ён узышоў на палубу, цеплаход адразу ж даў развітальны гудок і адплыў ад берага.
Пасажыраў на палубе не было відаць — іх і плыло мала, і ўсе яны былі ў каютах, каб не рызыкаваць: у такі шторм можа змыць у адкрытае мора.
Карабель натужна ўзбіраўся з хвалі на хвалю. Часам у яго агаляўся вінт, і тады лопасці круціліся ў паветры ўхаластую, а часам носам ныраў у аграмадную хвалю, і тая накрывала цеплаход, як кажуць, з галавою — з мачтаю!
I ўсё ж, калі ўжо амаль усе пасажыры, змучаныя марскою хваробаю, сінія, зялёныя, бледныя, ляжалі на падлозе, карабель торкнуўся носам у супрацьлеглы бераг.
Ен не спяшаўся на аэрадром, хацеў проста пахадзіць па зямлі, каб крыху адпачыць ад шторму, ад карабля, але тут зноў жа да яго падышоў незнаёмы чалавек і спытаўся:
— Вам на Маналы?
Таксі давезла яго да аэрадрома імгненна.
Над аэрадромам, над лётным полем стаяў дужа густы туман, воблачнасць была вельмі нізкая — хмары, здаецца, чапляліся нават за самалёты, што, як мокрыя куры, моклі на зямлі,— ішоў праліўны дождж, і ён ужо напраўду паверыў, што самалёт не паляціць.
Але аэраплан, як толькі чалавек увайшоў у салон, адразу ж выруліў на ўзлётную паласу.
Узляцеў ён, не зважаючы на туман, нізкую бачнасць, лёгка і проста. Ляцеў таксама смела, хоць вакол жыхалі маланкі, свяціліся яркія разрады, дзьмуў моцны бакавы вецер, ад чаго тонка вібрыравала і вагалася крылле.
Садзіцца было яшчэ цяжэй, чым узлятаць. Ужо колькі разоў самалёт зніжаўся як не да самай зямлі, але зноў узлятаў угору, бо ўнізе нічога не было відно — воблакі паўзлі па самай узлётнай паласе.
Ён ужо быў больш чым упэўнены, што самалёт вось зараз развернецца і паляціць назад, на свой аэрадром, але лётчыкі зноў і зноў заходзілі на пасадку, рабілі ўсё магчымае і немагчымае, каб пасадзіць лайнер.
I нарэшце ім гэта ўдалося — самалёт чыркнуў коламі па самым краі пасадачнай паласы. Каб ледзь-ледзь раней — быць бы бядзе: колы б угрузлі ў раскіслую ад дажджоў зямлю і ён бы перавярнуўся.
Спяшацца не хацелася і тут. Зайшоў у памяшканне аэрапорта, сеў на лаўку, каб пабыць аднаму, каб адцягнуць сустрэчу, якая, ён адчуваў, будзе яму непрыемнаю.
Але тут да яго зноў падышоў чалавек.
— Вы не на Маналы?
— На Маналы.
— Тады пойдзем. Я вас крыху падвязу. Бо пешкі ісці вам доўга давядзецца.
Праз нейкі час шафёр збочыў налева, на дарогу, якая бралася на гару, спыніўся і адчыніў дзверцы.
— Мне — сюды. А вам прама.
Ён ішоў па раскіслай ад дажджоў дарозе — здавалася, адзін на ўвесь свет — і думаў, што вось цяпер і напраўду адзін: хоча ісці — пойдзе, не хоча — зверне з дарогі пад елку, раскладзе агонь і будзе грэцца каля полымя колькі захоча.
Але яго даганялі ўсё новыя і новыя машыны, а шафёры зноў жа заклапочана пыталіся:
— Вы на Маналы?
I бралі яго ў кабіну, а калі яна была занятая — садзілі ў кузаў і везлі наперад. Ехалі разам, колькі маглі, а тады ссаджвалі зноў на дарогу, але яго праз нейкі час падбіралі іншыя машыны.
Калі адна машына засела, ён, бачачы, як яна ўсё глыбей і глыбей, па самую вось, закопваецца ў зямлю, ужо не хаваў сваёй радасці — гэта ж была ці не апошняя магчымасць не даехаць да Маналы.
Але шафёр па рацыі выклікаў цягач, і той, падчапіўшы машыну, лёгка вывалак яе з твані, а потым цягнуў да самага горада.
У Маналы яго ўжо чакалі.
— Вы мяне выклікалі? — спытаўся ён у чалавека, які хадзіў, заклаўшы рукі за спіну, па прасторным кабінеце.
— Выклікаў.
Верхавод яшчэ нейкі час моўчкі пахадзіў па кабінеце, a затым спытаўся сам:
— А нож вы ўзялі?
— Узяў. А навошта ён?
— Трэба зарэзаць вунь таго нягодніка,— і паказаў пальцам у кут, дзе на падлозе ляжаў звязаны чалавек.— Ідзіце і зарэжце.
— Я? Зарэзаць чалавека? Што вы! He пайду! He буду я нікога рэзаць!
— А я вам загадваю!
— А я не буду! — закрычаў ён.
— Вяроўку вы ўзялі? — ціха, спакойна, не павышаючы голасу, спытаўся Верхавод.
— Узяў,— паспакайнеў і выкліканы.
— Пакажыце.
Ен зняў плячак, пакапаўся там, дастаў вяроўку і падаў яе Верхаводу.
Тут жа аднекуль, як усё роўна яны выраслі з-пад зямлі, з’явілася трое малайцоў, яны яго ж вяроўкаю звязалі пакліканага і кінулі на падлогу побач з тым чалавекам, якога ён павінен быў зарэзаць.
— А што мне зараз рабіць? — ужо лежачы, наіўна спытаўся ён.
— Чакаць, калі знойдзецца нехта трэці, хто зарэжа вас абодвух.
Ён ляжаў і аж дрыжаў ад гневу, абурэння і адкрытай ісціны, пра якую, канечне ж, здагадваўся і раней: зла ў жыцці болей, чым дабрыні.
Яно часта так бывае: калі на нешта добрае, то і аўтобус паламаецца, і карабель не паплыве, і самалёт не паляціць, і чалавек ніколі не даедзе туды, дзе яго чакае радасць.
КНІГІ ОНЛАЙН
