Вершы, балады, прытчы
Янка Сіпакоў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 399с.
Мінск 2010
Але ўсё гэта былі дробязі — устаў, абтросся і пайшоў далей. Аж пакуль не ўваліўся ў глыбокую, з слізкімі, нетрывалымі берагамі яму, запоўненую вадой, з якой ледзь выбраўся. Ён памятаў, ведаў пра гэтую ямку, але вось абысці яе не змог. Тут нейкія «бізнесмены» шукалі кабель — незразумелыя камунікацыі ішлі праз увесь лес — шукалі, каб выдраць з яго і прадаць медзь: нагналі шмат тэхнікі, раскоўзалі, раскалупалі вялікі і, здаецца, бяздонны кар’ер, які па часе сам запоўніўся вадою і ператварыўся ў сапраўднае возера.
Ледзь выбраўшыся з вады, Лесавік, мокры ўвесь і брудны, падумаў пра агонь, каб перасушыцца крыху, але ўспомніў тут жа, што ў яго ніколі не было запалак.
Паспрабаваў абыходзіць кар’ер з правага боку, але неўзабаве зноў упаў, зачапіўшыся за якуюсьці жалязяку: сюды звозілі адусюль рознае жалезнае ламачча, і Лесавік якраз паляцеў тварам у гэтую кучу. Нешта параніў — ці то руку, ці то твар: адчуваў, выціраючыся, кроў, але не ведаў, адкуль яна.
Падняўшыся, размазваючы па твары кроў, Лесавік стаяў і ўвогуле ўжо не ведаў, што яму рабіць і ў які бок ісці. I раптам перад ім — далёка-далёка наперадзе! — бліснуў маленечкі, нібы выратаванне, агеньчык, і ён адразу ж пайшоў на яго.
Ісці чамусьці стала лягчэй, быццам гэтая кропля святла і напраўду свяціла пад ногі. Але колькі ён ні ішоў, крапка святла не павялічвалася — была ўсё той жа светлай мачынай. I нават калі падышоў зусім блізка, яна засталася маленечкаю кропляю.
Гэта была прыпаленая цыгарэта. Яна ляжала на драўлянай лаўцы, якая адзінока стаяла пасярод якойсьці паляны.
Паляна як усё роўна была асветлена яшчэ нечым — нават не верылася, што звычайная цыгарэта можа даць столькі святла.
Ён падышоў да лаўкі. Побач з крапкаю святла ўбачыў надарваны пачак з цыгарэтамі. Узяў яго ў рукі, агледзеў з усіх бакоў. Прыблізіў пачак да святла, прачытаў: «Міністэрства аховы здароўя папярэджвае: курэнне небяспечнае для жыцця».
Лесавіку тут жа захацелася чамусьці прыкурыць. Ен хапатліва, спяшаючыся дастаў з пачка цыгарэту, пакамячыў яе ў пальцах, каб размякчыць, каб лепей гарэла, і ўжо наблізіўся да агеньчыка на акурку, але тут цыгарэта раптам успыхнула, як уздыхнула ўсё роўна, апошнім святлом і звяла, пагасла.
На паляне стала гэтак жа цёмна, як і там, у глыбіні лесу, адкуль ён з такімі прыгодамі выбіраўся.
I было ціха-ціха — аж вусцішна. Калі гарэла цыгарэта, здавалася, што на паляне ідзе жыццё, чуюцца нейкія гукі — быццам і не была яна зусім бязлюднаю. А цяпер ад цішыні закладала вушы — хоць бы трэснуў які сучок, хоць бы зашумела хваінка, хоць бы ўздыхнула дрэва, як яно ўмее часам уздыхаць само сабою.
Яму зрабілася страшна. Зноў трэба думаць: куды ісці? Зноў трэба неяк выбірацца адсюль, ісці ў цемру, якой, здаецца, нідзе няма канца-краю.
I ў гэты час зноў жа недзе далёка-далёка наперадзе засвяцілася маленечкая крапка — як усё роўна нехта прыпаліў там новую цыгарэту. Абнадзеены, Лесавік ужо зноў хацеў падацца туды, на святло, але ўбачыў, што рабіць гэта не трэба — святло хоць і паволі, але ж само набліжаецца да яго.
Пасля хуткасць, з якой яно набліжалася, пачала павялічвацца, і неўзабаве стала зразумела: гэта нехта едзе, а не ідзе. I яшчэ стала зразумела, што гэта ніякая не цыгарэта, а нейкая болып магутная крыніца святла.
Праз нейкі час Лесавік пачуў характэрны шум, які не зблытаеш ні з чым — так шумяць толькі колы цягніка, які імкліва набліжаецца.
Прайшло яшчэ колькі хвілін, і тая маленечкая крапка святла ператварылася ў вялікую фару, якою цягнік праз нейкі час упёрся ў паляну, дзе стаяў ён.
Цягнік, раз-пораз чмыхаючы, стаяў і марудзіў — як усё роўна чакаў каго. Але з яго ніхто не выходзіў і ніхто туды не заходзіў.
I тады Лесавік адчуў, што цягнік чакае якраз яго.
Фара ярка асвятліла паляну, і на ёй ужо зараз было зусім не страшна, а наадварот — радасна і спакойна, як і раней, калі ён, шчаслівы, жыў у гэтым лесе.
Лесавік успомніў пра цыгарэту, зноў пакруціў яе ў пальцах і пайшоў да фары — быццам збіраючыся прыкурыць. Але на паўдарозе спыніўся — хто ж гэта прыкурвае ад такога халоднага агню?!
Усё яшчэ трымаючы ў пальцах цыгарэту, Лесавік глядзеў на фару, пад якою толькі цяпер убачыў зацёрты крыху надпіс: «Беражыце лес ад пажару!»
Ен ведаў, што цягнік прыйшоў з горада і вось зараз паедзе зноў у горад.
Лесавік не спяшаючыся падышоў да першага вагона і, узяўшыся за поручань, няўпэўнена паставіў нагу на прыступку. Перад тым як паставіць туды ж і другую нагу, ён азірнуўся.
Асветленая яркім святлом лясная паляна здалася яму зараз святочнаю, казачнаю — такімі прыгожымі выглядалі елкі і сосны, дубы і бярозы, малады падлесак, які аж зіхцеў у пражэктаравым святле.
Але ж ён ведаў, як толькі паедзе цягнік, тут зноў стане цёмна-цёмна.
3 акна вагона нехта выкінуў парожнюю бутэльку ад гарэлкі. Яна ўпала ля ягонай нагі, не разбілася, а скацілася пад адхон, у канаўку. У вагоне нехта загарлапаніў п’яныя песні.
Лесавік перасмыкнуўся — як ад холаду. Ён не ведаў, што рабіць: заставацца тут, на паляне, ці ехаць туды, куды завязе яго вось гэты незнаёмы яму цягнік...
Яму не хацелася ні ехаць, ні вяртацца назад — туды, дзе можна ісці, толькі выставіўшы наперад рукі.
I раптам яго нагу сарвала з прыступкі — цягнік раззлавана, не набіраючы, як зазвычай, разгону, з месца рвануўся наперад: толькі што спакойна, нібы і не думаючы спяшацца, стаяў тут, а ўжо яго колы, ці чуеце, ляскочуць далёка ад паляны.
Цемра, цішыня і трывога зноў сціснулі з усіх бакоў Лесавіка.
I тады ў тым баку, адкуль ён нядаўна прыйшоў, нечакана ўспыхнула, нібы прыпаленая цыгарэта, маленечкая крапка святла.
Ідучы на гэтае святло, Лесавік толькі думаў, каб зноў не ўваліцца ў тую самую глыбокую яміну з вадою.
Ідучы
Ён ідзе з месца А ў месца Б.
Нехта яго паслаў — паклаў руку на плячо і ціха, але настойліва загадаў: «Ідзі».
Чалавек хацеў нешта спытацца, нешта высветліць, але той, хто пасылаў, быў негаваркі — ён толькі паўтарыў сваё ранейшае «Ідзі!» і незадаволена дадаў: «Там, там табе ўсё раскажуць, растлумачаць, пакажуць».
I ён ідзе.
Дождж ліе яму на галаву, снег сыплецца за каўнер, а ён ідзе.
Улетку пыл слупам падымаецца з-пад ягоных ног, ды такі, што аж пяршыць у роце, босыя ногі тонуць у восеньскай твані, у якую ператварылі дарогу дажджы, а ён ідзе.
Лета змяняецца восенню, восень — зімою, зіма — вясною, а ён усё ідзе.
Тое, што было справа,— ужо становіцца злева, сонца ўжо заходзіць там, дзе яно раней узыходзіла, а ён ідзе.
Піхае перад сабою калёскі і ідзе. Калёскі вельмі лёгкія на хаду: толькі дакранешся — самі бягуць. Лёгкія, хоць і дужа цяжкія: на іх ляжыць усё, што трэба чалавеку ў такой доўгай, як ягоная, дарозе: і ежа, і пітво, і адзенне.
Дарога роўная, прамая, і нідзе нічога і нікога на ёй няма — ні дрэў, ні хат, ні людзей.
Ён не можа спыняцца — і есць, і п’е чалавек ідучы. Перад ім да калёскаў прыбіта дошка — як столік. Ён, не прыпыняючыся, ламае хлеб, хрумстае агурок, адразае кавалак сала. Есць і піхае калёскі. Піхае калёскі — піхае і ежу: увесь час даводзіцца яе даганяць, бо не дагоніш — будзеш галодны.
Вядома ж, яму ўсё гэта ўжо надакучыла. Кінуць бы ўсё к чортавай матары, збочыць і пайсці куды вочы глядзяць! Але як без калёскаў? Памрэш! А так усё звычна: захацеў есці — еш, захацеў напіцца — напіся.
Вядома, можна набраць з калёскаў яды з сабою, напіхаць яе ў кішэні. Але колькі ты яе возьмеш, колькі панясеш? Ды і потым колькі табе давядзецца шукаць новай ежы, калі з’ясі ўсё, што набраў? Бачыш, навокал жа нічога няма?
Ён памацаў, пашукаў пад столікам, знайшоў пад сурвэткаю пачак дарагіх цыгарэт у прыгожай упакоўцы з іншамоўнымі надпісамі, дастаў, прыкурыў цыгарэту і з асалодаю зацягнуўся: ад дабра дабра не шукаюць!
I, супакоены, пайшоў далей.
Зноў яму пад ногі слаліся то зялёная трава, то пажоўклыя, апалыя лісты, то калючыя, як дрот, завірухі.
Нарэшце, ужо зусім здарожаны, ён убачыў, што яго сустракаюць. Наперадзе іграў аркестр, мітусіліся людзі.
Калі чалавек дайшоў да слупа, што быў падобны да пагранічнага, да яго кінуліся людзі. Ён хацеў спыніцца, але яму не дазволілі: усе, хто сустракаў, ішлі за ім самі. Нават аркестр у поўным складзе, іграючы, тупаў услед. Некаторыя
сустракальнікі беглі за ім так, як бягуць за лыжнікамі трэнеры, каб даць ім важныя парады на лыжні.
— Віншуем вас з прыходам у месца А! — крычалі яму з усіх бакоў.
— Як гэта — у А? — здзівіўся той, каго сустракалі.— Я ж ішоў у месца Б. 3 месца А я выйшаў...
— Правільна,— супакойвалі яго.— Вы прыйшлі ў месца Б, аднак яно ў той жа час і месца А. Вы прыйшлі туды, адкуль выходзілі, бо ішлі па крузе.
Чалавек азірнуўся, пазнаў слуп — і праўда, ад яго ён адыходзіўся калісьці даўным-даўно, калі пачынаў свой шлях. На адным яго баку было напісана «Месца А», а на другім — «Месца Б».
Ён ужо ішоў па гэтай дарозе!
Чалавек хацеў прытармазіць, спыніць калёскі, але яго моцна, нават грубавата падпіхвалі ў спіну — маўляў, ідзі па другім крузе!
— He пайду! — у адчаі закрычаў чалавек і ўхапіўся за прэнт, які злучаў павозку з нечым невідомым — другі канец жалезнага прута губляўся недзе на даляглядзе.
— He пайду! — зноў застагнаў ён і яшчэ мацней сціснуў у руках прут, быццам хацеў зламаць яго.
Потым, кінуўшы і прут, і калёскі, адбегся ўбок. I адразу ж убачыў, што ягоная ўпартасць напалохала тых, хто яго сустракаў: яны пабялелі, разгубіліся і стаялі з параскрытымі ратамі — ён выпрагся!
Тут жа каля яго адразу ж села, як упала з неба, нейкая машына, падобная да ветралёта.
— Пайшлі з намі,— сказалі яму людзі, што выйшлі з машыны,мы табе пакажам, што, спыніўшыся, ты нарабіў.
Яго завялі ў ветралёт, і той адразу ж увінціўся ў неба. Гэтак жа хутка ён і ўпаў на зямлю.
Яны апынуліся ў нейкім горадзе. Яго выпіхнулі з ветралёта, і ён жахнуўся: горад быў мёртвы! I хоць у ім, нібы зачумленыя, мітусіліся, крычалі, галасілі, плакалі, лаяліся, нават вылі людзі, горад быў нежывы — усё ў ім стаяла, ляжала, не рухалася.
— Знайсці яго! Злавіць яго! Пакараць яго! Адсячы яму галаву!
— Ну што? — іранічна спыталіся людзі, якія самі не выходзілі з ветралёта.— Сказаць ім, што ўсё гэта нарабіў ты?
Ён, нічога не адказваючы, кінуўся да ветралёта і ў адно імгненне схаваўся ў ім, як у схове,— уявіў, як гэтыя раз’юшаныя людзі зловяць яго і ўчыняць свой самасуд...