Вольныя муляры ў беларускай гісторыі
Канец XVIII — пачатак XX ст.
Алесь Смалянчук
Памер: 280с.
Вільня 2005
(подпісы)
(L.S.)
Пацвярджэнне Найвышэйшай капітулы
На Усходзе Варшаўскім дня 19 дванаццатага месяца г.і.с. 5783 альбо агульнай эры 19 лютага 1784 г.
Дзеля славы і ад імя Вялікага Будаўніка сусвету.
Мы, сябры Найвышэйшай капітулы сабраліся адпаведна праву пад малатком магістральным.
Дадзеныя рашэнні Вялікага Нацыянальнага ўсходу пасля іх уважлівага разгляду ў частцы духоўнай, якая належыць да нашай улады, знаходзім дасканальна адпавядаючымі містычным правілам Таварыства і рэкамендуем дакладна выконваць.
Дадзена Слаўнай капітулай дня, месяца і года вышэйііазначанага.
(подпісы)
Мы, ніжэйпадпісаўшыяся абвяшчаем і пацвярджаем, што дадзены збор права быў урачыста прачытаны і апублікаваны ў рэгулярным сходзе Вялікага Нацыянальнага ўсходу пасярод радасці і апладысментаў дасканалых муляраў Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага.
У пацвярджэнне гэтага дадзенае абвяшчэнне падпісваем.
На Усходзе Варшаўскім дня 4 першага месяца г.і.с. 5784, а звычайнага 4 сакавіка 1784 г.
(подпісы)
Адпаведнасць арыгіналу пацвярджаю К.Брадзіньскі В. В. Сакратар
Падрыхтоўка да друку, пераклад і каментар
Алеся Смаленчука
Канстытуцыйны статут вольнага мулярства Польскага. 1820 г.
U S T A W A
KONSTYTUCYINA
Wob'. MULAKSTWA
P O L S K I E G o.
<5O'.
Ідэйныя і палітычныя перамены, якія адбываліся ў Еўропе ў першыя дзесяцігоддзі XIX ст., істотна паўплывалі на развіццё руху вальных муляраў на тэрыторыі Рэчы Паспалітай. Націск ліберальнай ідэалогіі і пачатак эпохі еўрапейскіх нацыяналізмаў справакавалі барацьбу сярод адэптаў Вялікага ўсходу Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага вакол пытанняў пра задачы і формы масонскай прайы. Сгатут 1784 г. не адпавядаў сітуацыі, у якой апынуліся вольныя муляры былой Рэчы 1 Іаспалітай напачатку XIX ст. Але адзінае разуменне сутнасці рэфармавання адсутнічала.
Прадстаўнікі ліберальных колаў імкнуліся да далейшай лібералізацыі Братэрства і ўвядзення ў яго ідэалогію нацыянальнага кампанента. Апошні звычайна атаясамліваўся з незалежнай Польскай дзяржавай. Менавіта так разумелі яго браты люблінскай ложы “Вернугая вольнасць” (Валерыян Лукасіньскі, Казімір Махніцкі ды інш.), якія ў 1819 г. заснавалі канспіратыўнае Нацыянальнае вольнае мулярсгва, дзеля “захавання нацыянальнасці”1.
Годам раней (1818) браты віленскай ложы “Руплівы ліцьвін” ад’юнкт Віленскага універсітэту і адзін з кіраўнікоў Таварыства шубраўцаў Казімір Контрым і доктар Якуб Шымкевіч прапанавалі ўласны варыянт рэформаў. Іх праграма прадугледжвала ператварэнне ложаў у навукова-дабрачынныя арганізацыі, якія павінны былі дзейнічаць легальна і аўтаномна. Толькі гэта, на думку рэфарматараў, магло паспрыяць ператварэнню вольнага мулярства ў шырокі сацыяльны рух. Аднак праграма не была падтрыманая, і планаваная “рэвалюцыя” абмежавалася ўтварэннем з ліку рэфарматараў ложы “Руплівы ліцьвін рэфармаваны”. Яна праіснавала да канца 1818 г. і пасля смерці Я.Шымкевіча спыніла свае працы.
Памяркоўна ліберальнае кіраўніцтва Вялікім усходам у сваю чаргу выношвала планы цэнтралізацыі вольнамулярскага саюза і замены шматлікага і штогод абіраемага кіраўніцтва на вузкае кола правадыроў, якія б абіраліся на працяглы тэрмін. Гэтую ідэю падтрымлівала большасць сяброў Вышэйшай капітулы, якія ў лібералізацыі і палітызацыі вольнага мулярства бачылі рэальную пагрозу яго існаванню ў Расейскай імперыі. Вялікі майстар Вялікага ўсходу Станіслаў Костка Патоцкі, парушаючы прынятую працэдуру, арганізаваў зацвярджэнне праекта новага Статута.
1 Hass L. Wolnomularstwo w Europie Srodkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku. Wroclaw, 1982. S. 288.
Статут быў падпісаны Вялікім майстрам 3 траўня 1820 г., пасля таго як яго прызналі 12 ложаў і 6 капітул. У Беларусі і Літве праект статута Вышэйшай капітулы прынялі два капітулы “Святыня спакою” (Нясвіж) і “Дасканалая еднасць” (Вільня), а таксама тры ложы “Паўночная паходня” (Менск), “Вузел еднасці” (Наваградак), і “Славянскі арол” (Вільня). Праўда, паводле Л.Хаса, апошняя з іх хутка перакінулася ў лагер апазіцыі2.
Наогул, большасць масонскіх арганізацый былой Рэчы Паспалітай выступіла супраць Статута 1820 г. У чэрвені 1820 г. С.Костка Патоцкі атрымаў “Пратэст”, падпісаны прадстаўнікамі 24 арганізацый вольных муляраў. Сярод пратэстантаў была гарадзенская ложа “Сябры чалавецтва”, а таксама віленскія ложы “Руплівы ліцьвін” і “Добры пастыр”. Некаторыя варштаты ў знак пратэсту спынілі свае працы. Адбыўся раскол вольнамулярскага руху, які так і не быў пераадолены.
1 жніўня 1822 г. Указам імператара Аляксандра I дзейнасць вольных муляраў на тэрыторыі Расейскай імперыі забаранялася.
Тэкст Канстытуцыйнага статута друкуецца з нязначнымі скарачэннямі паводле выдання Ustawa Konstytucyjna Wolnego Mularstwa Polskiego [b.m., 1820?].
Канстытуцыйны статут вольнага мулярства Польскага
Адбывалася пад Усходам Варшавы
Дня 29 месяца другога, года ісціннага 5820
альбо эры агульнай дня 29 красавіка года 1820.
Дзеля славы Вялікага Будаўніка сусвету
Мы ніжэйпадпісаўшыяся Паўнамоцныя
Капітулярных ложаў вышэйшых і ніжэйшых,
Правінцыяльных ложаў, а таксама ложаў Св. Яна, якія складаюць Вялікі ўсход Польскі
Разглядзеўшы тыя Статуты, якія былі прынятыя дня 26 месяца XII года ісціннага 5783 нашымі папярэднікамі, і палічыўшы, што сучасны стан вольнага мулярства Польскага патрабуе іх дапрацоўкі; пасля вызначэння дзеля гэтай справы асобнай Камісіі, якая вынікі сваёй працы прадставіла Славутаму Варштату Вялікіх афіцэраў, а таксама пасля звароту праз Вялікага майстра нашага да вышэйшай дагматычнай Улады, захаваўшы пэўную разважлівасць і атрымаўшы ад нашых братоў асаблівыя паўнамоцтвы, мы пастанавілі і зацвердзілі наступны Канстытуцыйны Статут:
Раздзел I. Вольнае мулярства Польскае
Артыкул 1
Капітулярныя ложы альбо вышэйшыя і ніжэйшыя Капітулы, якія ў Вялікім усходзе не могуць быць прадстаўленыя, інакш як 1/5 часткай агуль-
2 Ibidem. S. 291.
най колькасці Паўнамоцных прадстаўнікоў усіх ложаў, змешчаных на выяве Вялікага ўсходу. Правінцыяльныя ложы, якія знаходзяцца па-за межамі Каралеўства Польскага, але падпарадкоўваюцца Вялікаму ўсходу Польскаму, і ложы Св. Яна, як тыя, што ўжо існуюць, так і тыя, што будуць утвораныя паводле палажэнняў дадзенага Статуту, утвараюць Вольнае мулярства Польскае.
Артыкул 2
Ложы, асабліва тыя, што знаходзяцца па-за межамі Каралеўства Польскага, могуць непасрэдна належаць да Вялікага ўсходу Польскага, калі выкажуць выразнае ўласнае жаданне.
Раздзел П. Вялікі ўсход Полыіічы
Артыкул 3
Вялікі ўсход Польшчы аб’ядноўвае ў сабе ўсе ўлады Ордэна, у тым ліку: а, Заканадаўчую
Ь, Найвышэйшага нагляду
с, Дагматычную
d, Выканаўчую
е, Судовую
Артыкул 4
Заканадаўчая ўлада належыць да Паўнамоцных прадстаўнікоў Капітулярных, Правінцыяльных і Сімвалічных ложаў.
Артыкул 5
Улада Найвышэйшага нагляду належыць Вялікаму майстру і яго Радзе.
Артыкул 6
Дагматычная ўлада належыць Найвышэйшай капітуле.
Артыкул 7
Выканаўчая ўлада належыць Вялікаму варштату Вялікіх афіцэраў.
Артыкул 8
Судовая ўлада належыць усяму Вялікаму ўсходу паводле наступных палажэнняў:
а, Вялікі варштат Вялікіх афіцэраў выносіць прысуд як першая інстанцыя ў выпадку падачы скаргі на Вялікага афіцэра і афіцэра Вялікага ўсходу, суда над усёй ложай, суда над Майстрам кафедры, яго Намеснікам і Дазорцамі.
У гэтых выпадках канчатковы прысуд належыць да сходу Паўнамоцных прадстаўнікоў.
Ь, Вялікі варштат выносіць канчатковы прысуд па ўсіх справах, якія пачынаюцца са звароту ложаў, за выключэннем тых, што звязаныя з выключэннем муляра з Таварыства. У гэтым выпадку апошняй інстанцыяй з’яўляецца Вялікі ўсход. Дэпутаты разглядаюць справы, што датычаць Упаўнаважанага ложы, падчас сходаў Вялікага ўсходу ў першай і апошняй інстанцыі.
Найвышэйшая капітула разглядае справу свайго сябра ў Найвышэйшай капітуле.
Артыкул 9
Вялікі ўсход складаецца:
а, з Вялікага майстра і яго Рады.
Ь, з Найвышэйшай капітулы.
с, з Паўнамоцных прадстаўнікоў Капітулярных, Правінцыяльных і Сімвалічных ложаў.
d, з Вялікіх афіцэраў і афіцэраў Вялікага ўсходу.
Артыкул 10
Вялікая Рада Вялікага майстра складаецца з Вялікага майстра і шасці Вялікіх саноўнікаў.
Артыкул 11
Вялікімі афіцэрамі Вялікага ўсходу з’яўляюцца:
1. Вялікі Першы дазорац
2. Вялікі Другі дазорац
3. Вялікі прамоўца
4. Вялікі сакратар
5. Вялікі скарбнік
6. Вялікі Майстар абрадаў
7. Вялікі суддзя
8. Вялікі ялмужнік
9. Вялікі захавальнік пячаткі
10. Вялікі архівіст
11. Вялікі мечнік
12. Вялікі будаўнічы рахмістр
13. Вялікісцюарт
Артыкул 12
Афіцэрамі Вялікага ўсходу з’яўляюцца:
а, Прамоўца ў нацыянальнай мове
Ь, Прамоўца ў мовах, у якіх працуе ложа ў рэгіёне Вялікага ўсходу с,Гасцёўнік
d, Сакратар Вялікага варштату
е, Сакратары ў мовах, у якіх працуе ложа ў рэгіёне Вялікага ўсходу
f, Майстар абрадаў
g, Сцюарт
h, Дырэктар гармоніі.
Азначаныя афіцэры атрымліваюць правы і прывілеі Вялікіх афіцэраў, калі замяняюць іх падчас адсутнасці.
Раздзел III. Працы Вялікага ўсходу
Артыкул 13
Вялікі ўсход будзе збірацца на звычайныя працы і на ўрачыстыя. Звычайныя працы будуць адбывацца ў прысутнасці толькі сяброў Вялікага ўсходу; урачыстыя працы буцуць адбывацца ў прысутнасці ўсіх Вольных муляраў.
Артыкул 14
Такія праблемы, як:
а, Абмеркаванне законаў,
Ь. Абранне Вялікіх саноўнікаў,
с, Квартальныя і гадавыя справаздачы з працы Вялікага варштату,
d, Рытуальныя паседжанні,
могуць вырашацца толькі пад час урачыстых працаў. Іншыя праблемы будуць разглядацца або пад час звычайных працаў, або пад час урачыстых паводле рашэння Вялікага майстра.
Артыкул 15
На урачыстых паседжаннях Вялікага ўсходу Вялікі майстар альбо той, хто будзе выконваць ягоныя абавязкі, мае права спыніць працы братоў, якія не ўваходзяць у склад Вялікага ўсходу.
Артыкул 16
Акрамя рытуальных сходаў Вялікі ўсход Польшчы будзе збірацца чатыры разы на год, а менавіта, у другой палове лютага, червеня, верасня і снежня. Пад час гэтых сходаў і ў выпадку неабходнасці, прызнанай Вялікім майстрам, паседжанні могуць адкладацца з дня на дзень на працягу 7 дзён.
Артыкул 17
Выбары будуць адбывацца ў лютым. Змяненне заканадаўства толькі на адным паседжанні, а менавіта, у снежні.
КНІГІ ОНЛАЙН
