Вольныя муляры ў беларускай гісторыі
Канец XVIII — пачатак XX ст.
Алесь Смалянчук
Памер: 280с.
Вільня 2005
5-е
Наконец, взучай смысл неропшфов й сймволов, тебе орденом предлагаемых. Сама нрнрода не учнт без покрова всем свойм тайнствам. Она требует, чтобы ее наблюдалй, сравнмвалй й удавлялйсь ее действйям. йз всех наук, обшйрное поле которых предлагает счастлйвейшйе нзвлечення попеченйю человеческому й пользе обіцества, та наука, которая покажет отношенне между Богом, Вселенной й тобою, йсполнйт желання небесной дуній твоей.
ОТДЕЛЕННЕ VIII
О должностн к братьям
1-е
В бесчясленной толпе суіцеств, населяюіцнх сйю Вселенную, ты прязнал каменіішков братьямн своймй, не забывай нйкогдэ, что всякяй Каменіцйк, какого бы йсповеданйя Хрйстйанского, какой бы страны, йлй состоянйя не был, проста-
13 Впнсано: “Божеству”.
14 Вместо “лячнну” напнсано: “маску”.
рая тебе десную свою'5, сймвол братской свободностй, ймеет свяіценные гграва человеческого племеня'6, он не жертвует нйкогда народным предрассудкам й свяіценный узел сравнйвает здесь все состоянйя. Уважай в обіцестве гражданском степенв, учрежденные йлй терпймые Провйденвем. Часто гордость оные вымышляла, ей й предоставлено оные хулнть й отвергать. Но берегмсь вводйть в храмах няшйх льстйвые’7 отлйчностй, намм непрйннмаемые, оставь твой достойнства й знакм любочестая за дверямй м входй к нам с спутнйкамм токмо твоймй добродетелямй. Какое бы твое светское званме нй было, уступн в ложах нашйх добродетельнейшему, просвяіценнейшему.
2-е
He сіыдйсь нвкогда, прн постороннйх людях человека нйзкого состоянйя, но честного, которого ты несколько мннут прежде лобызал, как брага. Орден постыдйтся тебя в свою череду й отрннет тебя й с твоей гордостью, да торгуешй ею во свегскнх непросвеіценных позорншах. Ежелй брат твой нэходйтся в опасноста, летй к нему на гюмоіць й не страшйсь за него жйзнь свою пожертвовать. Ежелй он в нужде, взлей на него твой сокровйгца й возрадуйся, что ты сделал дело столь усладнтельное. Ты клялся оказывать благотворенйе всем людям вообіце, тем паче обязан ты предпочтеннем воздыхаюіцему брату твоему. Ежелв он грешйт й заблуждает, йдй к нему с братскнмн оружнямн: чувством, разумом й убежденнем; возвраіцай добродетелй суіцества колсблюншеся й воздымай падшйх.
3-е
Ежелв сердце твое, уязвленное йстйннымй й воображаемымй обйдамн, начйнает пйтать некую тайную на брата твоего злобу, то разгонй тот же час воздымаюіцееся облако, нзберн себе на помоіць кого-нйбудь беспрвстрастного судью, требуй братского его посреднйчества, но не входй нйкогда во храмы, не укротя чувства злобы й міценйя. Ты вотіце будешь прлзывать ймя Бесконечного, да благоволйл бы Он обнтать в храмах нашлх, ежелй оные не очйіцены добродетелямл братай й не освеіцены согласйем.
ОТДЕЛЕННЕ IX
О должностн к Ордену
І-е
Когда ты уже допушен был к соучаствованйю в выгодах Каменіцйческого Обіцества, то в возмездйе’8 за то жертвуй часть твоей свободы н так
15 Впнсано: “руку”.
16 Вместо слов “человеческого племенн” впмсано: “в твоей помотн н дружбе. Обет прмроды был равенство, но человек нарушпп скоро оный. Каменіцяк воссіанавлмваег первобытные права человеческого племеня, он не жертвует ннхогда народным предрассудком”.
17 Лестные.
,s Вместо следуютлх за тем шссім слов надпмсано: “сему оставь co смнренмем долю от прнродной твоей шедростн”.
нсполнн строго19 нравственные наложенные на тебя обязательства. Сообразуй себя его20 правнлам н почнтай тех, конх народная доверенность поставнла храннтелямн законоположеннй н толкователямн всеобіцего света. Воля твоя в ордене21 покорена воле законов н высшнх. Ты будешь дурной брат, ежелн не прнзнаешь сей нужной во всяком обіцестве подчнненностн, н наше прннуждено будет тебя нсключнть нз своего недра. Паче всего есть однн закон22, коего наблюденне ты обешал перед лнцом небес, то есть закон нерушнмой тайны в рассужденнн нашнх обрядов, законов23 н образа прннятня. Страшнсь думать, что сня клятаа менее свяшснна даваемых тобою в іражданском обіцестве. Ты был свободен, когда оную пронзноснл, но уже не свободен нарушнть клятву, тебя связуюіцую. Бесконечный, коего прнзывал ты во свндетелн, утверднл оную. Бойся наказаннй, соеднненных с клятвопреступством. Ты не нзбежншь ннкогда казнн твоего сердца н лншншься почтення н доверенностн многочнсленного обіцества, нмеюіцего уже тогда право обьявнть тебя вероломным н бесчестным.
Заключенне
Братья мон! Ежелн урокн, орденом тебе предлагаемые для облегченмя пута нстаны н счастья, впечатлеют в кроткую твою душу, готовую к прннятню впечагленнй добродетелн, ежелн спаснтельные правмла, которые назначаттебе, так сказагь, каждый шаг в Каменіцнческом рнсталшце, сделаются твонмн собственнымн правнламн н всегдашннм вождем24 твомх деяннй, о, любезный брат, сколь велнка будет наша радость! Ты нсполнншь высокое твое определенне, ты получшпь вновь божественное подобне, которое было долей человека в невннном его состояннн, которое есть предмет хрнстнанства н цель прннятня твоего. Ты соделаешься любнмым твореннем неба. Его обнльные благословення на тебя прольются н удостоятся славного тнтла всегда мудрого, свободного, счастлнвого н твердого25, ты шествовагь будешь на земле сей, яко царь, благодетель сочеловеков н образец братнй.
Амннь!
Падрыхтоўка да друку і каментар Алеся Смаленчука
19 Вместо “строго” надпнсано: “с точностью”.
20 Впнсано: “мудрым”.
21 Слова: “в ордене” зачеркнуты.
22 Вместо слов: “паче всего есть однн” впвсано: “особлнво должен ты содержать в памятн твоей тот”.
23 Вместо слова: “законов” прнпнсано: “церемонлй, законов”.
24 Вместо “вождем” надпмсано: “кормнлом”.
25 Впвсано: “всегда постоянного”.
Статут Вялікага ўсходу Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага. 1784 г.
Напачатку 80-х it. XVIII ст. вольнамулярскі рух на тэрыторыі Рэчы ІІаспалітай быў вельмі актыўным. На гэта паўплывала як актывізацыя пошукаў шляхоў пераадолення таго сацыяльна-палітычнага крызісу краіны, які абярнуўся падзеламі яе тэрыторыі паміж Расеяй, Прусіяй і Аўстрыяй у 1772 г., так і актыўнае пашырэнне ідэалогіі Асветніцтва. Апошняе прычынілася да паступовага ўзмацнення больш рацыянальнага накірунку ў вольным мулярстве, звязанага з англійскай сістэмай. Уплывы містычна-кансерватыўнага “Строгага нагляду”, пашыранага ў Францьа Аўстрыі, Італіі, Германіі, Рэчы Паспалітай і Расеі, пасля Вільгельмсбадскага кадвента (1782), на якім большасць дэпутатаў выказала сумненне ў верагоднасці тэзіса пра паходжанне “Строгага нагляду” ад Ордэна тампліераў, значна аслабелі.
У лютым 1780 г. на чале ложаў “рацыяналістычнага” накірунку ў Рэчы Паспалітай стаў буйны магнат і вядомы палітык Ігнацы Патоцкі, прыхільнік рэфармавання дзяржаўнага і сацыяльна-палітычнага ладу Рэчы Паспалітай у духу А светніцтва. Дзейнасць І.Патоцкага паспрыяла з’яўленню новых варштатаў. У цэнтры пераменаў апынулася ложа “Кацярына пад паўночнай зоркай”, якая пачала адыгрываць ролю Вялікай ложы. У снежні 1781 г. была створаная Вялікая Нацыянальная ложа Вялікага ўсходу Польскага', якая была Правінцыяльнай ложай Вялікай ложы Англіі.Аднак І.Патоцкі і яго прыхільнікі імкнуліся да поўнай самастойнасці вольных муляраў Рэчы Паспалітай. Гэтае імкненне набыло рэальнасць у лютым 1784 г., калі прадстаўнікі 13 ложаў прынялі Акт абвяшчэння і Статут Вялікага ўсходу Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага. Ад Беларусі і Літвы ў Вялікі ўсход увайшлі віленскія ложы “Дасканалая еднасць”, “Руплівы ліцьвін”, “Добры пастыр”, “Храм мудрасці” і гарадзенская ложа “Шчаслівае вызваленне”. Вышэйшая капітула зацвердзіла гэтае рашэнне 4 сакавіка 1784 г.
Вялікім майстрам быў абраны мазавецкі ваявода Андрэй Макраноўскі, а ягонымі намеснікамі станіславоўскі стараста Францішак Ксаверы Война, Вялікі гетман ВКЛ Міхал Казімір Агінскі і буйны магнат з Валыні князь Міхал Любамірскі. У кіраўніцтве Вялікага ўсходу дамінавала групоўка прыхільнікаў караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага.
У чэрвені 1785 г. апошнія прыхільнікі “Строгага нагляду” на польскіх, беларускіх, украінскіх і літоўскіх землях прызналі ўладу Вялікага ўсходу. Такім чынам, Вялікі ўсход Каралеўства Польскага і ВКЛ стаўся адзінай рэгулярнай масонскай арганізацыяй Рэчы Паспалітай2.
Акт абвяшчэння і Статут Вялікага ўсходу друкуецца на падставе выдання Akt ogloszenia і ustawy Wielkiego Wschodu Krolewstwa Polskiego i Wielkiego Ksiqstwa Litewskiego. Cena a la rustica zl. z R.P.S. 5784. [Warszawa, 1784], 86 s.
Тэкст пубпікуецца з нязначнымі скарачэннямі.
1 Hass L. Wolnomularstwo w Europie Srodkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku. Wroclaw, 1982. S. 169-170.
2 Ibidem. S. 174.
Акт абвяшчэння і Статут Вялікага ўсходу Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага пад Усходам Варшаўскім дня 26 дванаццагага месяца года ісціннага святла 5783 а звычайнай эры 26 лютага 1784 г.
Дзеля славы Вялікага Будаўніка сусвету мы, ніжэйпадпісаўшыяся Упаўнаважаныя справядлівых і дасканалых ложаў Кацярыны пад паўночнай зоркай пад Усходам Варшаўскім; Дасканалай еднасці пад Усходам Віленскім; Раўнавагі ўвенчанай пад Усходам Пазнаньскім; Дасканалай таямніцы пад Усходам Дубенскім; Святыні Ізіс, Тарчы Паўночнай, Багіні Элеўзіс пад Усходам Варшаўскім; Руплівага ліцьвіна, Добрага пастыра, Храма мудрасці пад Усходам Віленскім; Шчаслівага вызвалення пад Усходам Гарадзенскім; Белага арла і Школы мудрасці пад Усходам Пазнаньскім свядома вырашылі:
маючы дастаковую колькасць для заснавання Вялікага Нацыянальнага ўсходу шляхам з’яднання нашых Упаўнаважаных і адпаведна вольнамулярскім Законам ва ўсёй іх паўнаце, з улікам таго, што край вельмі зацікаўлены, каб кожная асобная супольнасць падпарадкоўвалася Нацыянальнай уладзе, і, што інтарэсы Таварыства таксама, як і інтарэсы краю, патрабуюць непасрэднай улады над ложамі, мы, ніжэйпадпісаўшыся, маючы паўнамоцтвы ад нашых братоў, і надзеленыя адпаведнымі дакументамі, якія захоўваюцца ў архівах Таварыства, абвясцілі і абвяшчаем дадзены сход вольных муляраў Упаўнаважаных вышэйназваных ложаў і тых, што пазней будуць створаныя Вялікім Нацыянальным усходам, якому надаем паўнамоцтвы, правы і загадваем, каб ён існаваў як сталы прадстаўнік і найвышэйшая ўлада Таварыства ў Каралеўстве Польскім і Вялікім Княстве Літоўскім.
Артыкул I. Заканадаўчае права
КНІГІ ОНЛАЙН
