Вуліца Добрай Надзеі
Міхась Андрасюк
Выдавец: Медысонт
Памер: 304с.
Мінск 2010
Аднойчы вечарам, калі зайшла да нас бабка Сонька, Валодзя спытаў, быццам мімаходам, не зводзячы вачэй з шкляной роўнядзі:
Мама, а які быў пан Драгабыцкі?
Пан Драгабыцкі?.. не адразу зразумела, пра што яе пытаюць. Ах, пан Драгабыцкі... Працаваў там твой
бацька. Фурманіў, пакуль не пажаніліся мы. А пан аказаўся нядрэнны, нават ялавіцу не пашкадаваў яму ва добры пачатак. Госпадзі, як даўно ўсё тое...
Шукаючы шлях да сябе сапраўднага, Валодзя забягаў у старыя фатаграфіі. Было іх няшмат і, кпінай лёсу, самая зараз важная, самая жаданая канула, як камень у ваду. Гартаў папкі, тоўстыя ад усялякіх папераў, раскопваў шуфляды і паліцы. Рукамі адчаю ныраў у кішэні старой вопраткі, забытай, дажываючай век на гарышчы. Траплялася ў рукі ўсё, ды як звычайна ў жыцці не тое якраз, што шукаецца. Аднойчы крадком залез у куфар бабкі Сонькі, які мог быць равеснікам свету ды прыхоўваць пад счарнелым векам усе таямніцы сям’і. Дарма. Апроч вытканай на кроснах капы, нічога там не знайшлося.
А тую фотакартку прыпамінаў з дзяцінства. У старой хаце яна прыхарошвала сцяну так доўга, што перасталі на яе звяртаць увагу. Была там ці не, калі разбіралі дом і ад’язджалі ў Мястэчка? Невядома. Толькі выплывала на памяць затуманенай, пажаўцелай плямай: брычка, конь, малады фурман сціскае ў далонях ляйчыну, за спінай фурмана пан Стасінак.
Была такая картачка, праўда, пацвердзіла бабка Сонька, пакліканая на дапамогу. Каля царквы, на Успенне здымаліся. Прыязджаў фатограф, ці не з Бельска, і здымаліся. А які год забі, не памятаю. I куды прапала, таксама не ведаю.
А які быў пан Стасінак? задаваў Валодзя чарговае пытанне.
Пан Стасінак? Ах, пан Стасінак. Сын старога пана. Прыгожы. Вочы чорныя, бліскучыя... I конь у яго быў, Султанам клікалі. Белы, як з восеньскай імглы выліты. А як падрываў капыты, як раскідваў грыву! Глядзіш і не ведаеш дзе канчаецца конь, а дзе пачынаецца вецер...
На ўспамін далёкай маладосці твар бабкі Сонькі святлеў і ўсміхаўся, але чарговая думка сцірала ўсмешку, паварочвала ў смутак:
Пана Драгабыцкага першыя саветы расстралялі, a
Султана зварылі і пасеклі на гуляш другія саветы. I пан Стасінак не выратаваўся. Збег у Варшаву, але там немцы ў паўстанні ўтрупянілі. Але памёр прыгожа. Шаблю ў далоні сціснуўшы, клубком жывой адвагі пайшоў на бяздушную кучу жалеза, якую танкам называюць.
Валодзя вяртаўся да люстэрка, а паўсвятло адвячорка распальвала ў ягоных блакітных вачах чорныя, бліскучыя ліхтарыкі. За дзвярыма шкла і часу ўсё выразней маляваўся прасторны дзядзінец двара пана Драгабыцкага, стайня, фурман Іванюк побач з белым канём...
- Закладай, Уладзімір, Султана ў аглоблі. Махнемся ў свет, на вёску зірнем, пан Стасінак выходзіў з люстра, асцярожна зачыняў за сабой шкляныя дзверы, садзіўся Ў брычку.
I ехалі у лес, у поле... А таксама на рэчку. У апошняе лета туды якраз часцей. За Старыной, за мосцікам, не даходзячы да пушчы, рэчка запавольвае крок, прыпыняецца шматлікімі паваротамі, утульваецца ў ляшчыны, каліны, дзікія парэчкі. У такім вось месцы сустракаецца пан Стасінак з Сонькай. Сонька заўжды з'яўляецца першая. Распранаецца, заходзіць у рэчку, летняй вадой змывае стому прамінулага дня. Ад сонца, што какетліва ападае ў абдымкі гарызонту, яе аголенае цела наліваецца колерам маладой медзі і спружыністасцю царкоўнага звона. Пан Стасінак падкрадваецца да Сонькі, агортвае спіну, а яна, бы срэбная ртуць, выкоўзваецца з ягоных абдымкаў, абарочваецца, жыватом утульваецца ў ягоны жывот, запускае пальцы ў густую чупрыну і калышацца уніз і ўверх, уніз і ўверх, аж рэчка, чырвоная вечаровым сорамам, выходзіць з берагоў.
Калі сонца дашчэнту згасае, фурман Уладзімір разгортвае ляшчынавы змрок. I не цікавасць, а празаічны абавязак кіруе ягонымі рукамі. Мабыць, спынілася хістанне летніх хваляў, мабыць, час закладаць Султана ды вяртацца ў двор. I праўда, рэчка варочаецца ў свае натуральныя берагі, паніч Стасінак выбіраецца з зялёнага кустоўя. Стомленым жэстам супакойвае расчохраныя, мокрыя валасы.
Эх, жанчыны. Які ж у мяне клопат з-за іх. Але ж абы адно такія праблемы, усміхаецца, усаджваецца ў брычку. А ты, Уладзімір, ведаеш, што такое жанчына?
Фурман маўчыць, сочыць за сцежкай, што зігзагам заходзіць у сырыя валыныны. На ўзгорку, калі ўжо колы замацуюцца на цвёрдым грунце, цмокне на Султана, таргане ляйчыну, па звычцы больш, бо Султан, не раз і не два разы змерыўшы гэты шлях, паспеў запісаць у сваю конскую памяць усе неабходныя знакі, што кіруюць у цёплую стайню. За ўзгоркам зверне направа, стукне капытамі аб драўляны мосцік на Палічнай, пераскочыць дваццаць сонных домікаў Старыны, карчму Ёшкі на скрыжаванні Камянецкага і Баранавіцкага гасцінцаў. Яшчэ кіламетр сасняку, а затым ужо агароды і шырокі дзядзінец двара.
А ведаеш, Уладзімір? Заўтра мы на рэчку не паедзем, адзываецца паніч. I паслязаўтра таксама не. А Соньку ўладкаваць трэба. Кажа, дзіця ў яе будзе. Замуж аддаць, бо які тут іншы выхад? Уладзімір?! Падкажы якому кавалеру на вёсцы. Абы не п’яніца ды не гультай, то і кароўку знойдзем, і жыта цэнтнераў пяць дакінем. Няхай Сонька мае... А можа, ты сам скарыстаеш? Сонька, кажу табе, не дзеўка, а жывы агонь.
Брычка паглыбляецца ў сосны, маўкліва ўтуленыя адна ў адну на прыход ночы. Колы стукаюць па хрыбтах каранёў, што здрамнулі пад зямлёй. Чуйна спяць карані, у кожны момант яны гатовыя падняцца, кінуцца ў зялёную гонку. Бо адно на хвіліну расступіўся тут лес каб чалавек, які ідзе гэтай сцежкай ці едзе ў брычцы, змог зазірнуць у рэчку зор, пастаўленую ў берагі, вызначаныя сасновымі вяршынямі.
Складаныя бываюць лёсы людзей, сказаў аднойчы маёй маці Стэфаніі мой бацька Валодзя. Хто мы? Адкуль прыйшлі на свет? Жывем сваім жыццём ці чыімсьці чужым, крадзеным? А ці мае яно сэнс? I ці сапраўднае такое жыццё?
Стэфа глядзела на яго, нічога не разумеючы.
Іншым разам, калі яна вярнулася дадому з вандроўкі
па местачковых вуліцах, ён, зазіраючы пад капялюш з жоўтай ружай, падзяліўся:
Ведаеш? У нашай пані Драгабыцкай было шмат капелюшоў. Белыя, зялёныя і жоўтыя. Летнія, павеўныя, што засланяюць твар ад сонца, і фетравыя, на зімовыя завеі. Ды што я тут.... спахапіўся раптоўна і, чуйна зазіраючы ў вочы Стэфы, працягваў: У тваёй бабкі, напэўна, не такія капелюшы былі?
Можа і былі. Напэўна. А ці шмат? Стэфа адклала капялюш, працягнула руку да паліцы, разгарнула нейкую кніжку. О, тут ёсць фатаграфія, глянь. Гэта мая бабка Зуза. Сапраўды, капялюсік на галаве. А камянічку, што стаіць за яе спінай, дзед прагуляў потым у карты царскаму палкоўніку, ці генералу.
Напярэдадні калядных або велікодных святаў Стэфа выштурхоўвала Валодзю ў ларок па мяса. Ішоў туды як на смерць. Ставаў у чаргу, пералічваў людзей наперадзе, а калі дасягаў астранамічнай лічбы ста ці ста дваццаці, прымірыўшыся з бясконцасцю матэматыкі, спыняў падлікі.
Да вайны, кажуць, дрэнна жылося. Бо паны і беспрацоўе, і хваробы, якія толькі захочаш, і ўсе смяротныя. А чэргі такія ці бачылі ў той час? пытаў і сам сабе адказваў: He бачылі, бо іх не было. Адзін пан Драгабыцкі даваў больш мяса і хлеба, як зараз абы-якая вёска.
Пане! схіляўся Валодзя над выпадковым таварышам чэргавай нядолі. I, канспірацыйна зірнуўшы направа-налева, працягваў: А ў пана Драгабыцкага дзесяткі гектараў залатой пшаніцы было, кароў сотні, a птушак усялякіх тысячы. А яны, глядзі, пан, што яны змайстравалі? Цьфу! Талончыкі на мяса.
3 часам уяўны свет стаў Валодзю бліжэй за рэальны і разважанні пра мінулую славу не пачыналіся ўжо прэлюдыяй “а ў пана Драгабыцкага”. Падчапіўшыся да чаргі, ён некалькі хвілін абходжваў позіркам суседа наперадзе, кідаў нейкае значнае слоўка, каб нарэшце абыякавым, але ўпэўненым голасам паставіць кропку на гэтым
прымітыўным, заслуханым заклікамі ўласнага страўніка, натоўпе:
Эх, настаў час! А калісьці кожны мой продак хутчэй ужо стрэліў бы сабе кулю ў лоб, скарыстаўшы родавы браўнінг, чым пагадзіўся б быць замацаваным у чаргу за дваццаць пяць дэкаграмаў паштэта ў бляшанцы.
А хто ён такі, ваш продак? чарга адгукалася зацікаўленнем.
Пан Драгабыцкі! адказваў Валодзя. I пералічваў скарбы, накопленыя руплівай працай і эканамічнымі талентамі ранейшых пакаленняў. За мяжой засталося ўсё, уздыхаў, спаглядаючы ў той бок, дзе сонца выходзіць на сустрэчу з чарговым днём.
Пан Драгабыцкі, кажаце, суразмоўцы чухалі патыліцы, хмурылі бровы, шукаючы ў памяці знаёмы твар або голас. I, нічога не знайшоўшы, паціскалі плячыма: можа і быў такі, хто яго ведае. Паноў як сабак было да вайны.
У такую хвіліну, напароўшыся на паспалітае няшчасце чалавечага роду, неразуменне, Валодзя завязваў вусны стужкай нятоенай пагарды і змаўкаў канчаткова. Пад глухое бразгатанне насычаных паштэтам бляшанак адступаў ад месца, дзе пакамечылі гонар яго і ягоных продкаў.
Дома з яшчэ большай заўзятасцю ўгрызаўся ў старыя запісы. Аднак, чытаючы іх, часцей ды часцей заходзіўся рогатам, а няшчасныя лісткі паперы заканчвалі жыццё ў палымяным нутры кафлянай печкі.
Спапяліўшы ўсе свае сшыткі, ён перайшоў на паліцы Стэфаніі. Першыя тыдні круціўся там хаатычна, вызначаючы шлях інтуіцыяй, прадчуваннем, залатымі зорамі літар, рассеянымі на небасхіле кніжных хрыбтоў. У кніжках Стэфаніі замыкаўся цалкам іншы свет і нічым не прыпамінаў таго свету, запісанага ім у старых і нават навейшых сшытках. 3 першага дотыку ён паказаўся халодным і непрыхільным каменным, быццам асуджаным на вечнасць.
Спатрэбіўся не адзін тыдзень і месяц, каб зразумела-
ся блытаніна вулачак, абкладзеных чэсанымі камянямі, абведзеных маўклівымі камянічкамі, што, у чаканні лепшых дзён, бавяць час, сціраючы пыл з латунных статуэтак і гербавых фарфораў. Гады праз два ён вывучыў гэты свет, як яму здавалася, з першай да апошняй літары. I ўжо лёгкім крокам, не разглядаючыся па баках, перабягаў тыя вулачкі. Дзверы камяніц адкрываў машынальна, як адчыняюцца дзверы ў свой бацькоўскі дом, а з пакоя ў пакой ступаў упэўнена, крыссём пінжака не звальваючы на падлогу застылыя ў латуні і фарфоры цацкі.
Пфі! сказаў ён сабе аднойчы. He такі яе свет і страшны. А ў параўнанні з прасторамі Драгабыцкіх тут няма нічога асаблівага. Мы не горшыя за іх.
Але ўсё-такі свет, запісаны ў кніжках Стэфаніі, даваў Валодзю дзіўную моц. Ён пачаў адчуваць сябе стваральнікам, адзіным такога роду скульптарам, які не з дрэва, не з гліны, а з неназванай, першапачатковай матэрыі высякае сябе самога, сваю ўласную постаць. Абдорвае яе жыццём і надзяляе лёсам.
КНІГІ ОНЛАЙН
