Вуліца Добрай Надзеі
Міхась Андрасюк
Выдавец: Медысонт
Памер: 304с.
Мінск 2010
ныя касцюмы, другім скрыні піва, каўбасу звычайную, сасіскі і гарчыцу, а ў выпадках вельмі важных нават маленькага сімпатычнага кабанчыка. I гэты кабанчык, калі ўжо пасадзілі яго на ражно, круціўся ў танцы не менш спраўна, чым прысадзістыя народныя вакалісткі.
За апошнімі будынкамі асфальт раптоўна знікаў, нібыта пад зямлю правальваўся, накрываўся мяккай пярынай пяску, на ўзгорачку, за могілкамі выходзіў дзвюма каляінамі, размежаванымі доўгай стужкай травы, і, спраўна абыходзячы могілкі, бестурботна плыў на захад, у Еўропу.
Аднак гэты прыгожы дзень паціху пераўтвараўся ў саноўны лістападаўскі вечар. Дакладна так, як чорныя, густыя чупрыны хлопцаў ахунаюцца ў сівізну, і гарачая прыгажосць уступае поле сакрэтнай і халоднай прыгажосці мужчынскай спеласці.
Сонечныя промні спаўзалі на стрэхі хатаў, на царкоўныя купалы, саслізгвалі з іх, падалі ў траву ля падмуркаў і засыналі там да наступнага ранку.
У гэты вечар бабка Маруся прысела на кухні, паглыбілася ў тоўстую кнігу, апраўленую ў пацёртую скуру, упрыгожаную пазалотаю і замыславатымі бляшанымі кветкамі. Зжоўклыя старонкі кніжкі і моцна абшастаная скура на вокладках сведчылі, што маем справу з моцна зношанай аднагодкай хрысціянства.
Жанчыны, якім у маладосці здарылася безразумна прагуляцца слядамі зрынутых анёлаў, з ходам гадоў паддаюцца неверагодным метамарфозам. Сціраючы старыя сарамлівыя сляды, горача аддаюць час святым кнігам. I чым больш такіх слядоў трэба выкінуць з памяці святога Пётры, тым больш кніжак накопліваецца ў іхніх хатках.
У хаце бабкі Марусі папера, задрукаваная гісторыямі з таго і гэтага светаў, запоўненая біяграфіямі святых і грэшных, завальвала паліцу побач з кафлянай печкай, валялася на стале і пад сталом, і наўпрост з падлогі вырастала да столі. Можна падумаць а што, калі б не столь, падбітая лямцавай плытай і памаляваная белай
алейнай фарбай? Святыя кніжкі сягнулі б воблакаў і, як драбіна Іакава, спалучылі б свет зямны і свет нябесны.
Адвячоркам дванаццатага лістапада дзве тысячы шостага года, не запальваючы святла, бабка Маруся вандравала сонечнымі далінамі Абяцанай зямлі. Вандравала па вобмацку, на пальцах рук, бо вочы даўно ўжо адмовіліся служыць сваёй гаспадыні. Вандравала з аднаго аазіса ў другі, не дапамагаючы сабе ні компасам, ні геаграфічнымі картамі. Нават вочы і электрычнае святло былі для яе лішнімі. У гэтым рэгіёне свету яна ведала кожны закавулак, і ў адрозненне ад прарока Майсея, не мусіла марнаваць ажно сарака гадоў на тое, каб перайсці бяскрайнюю гарачую пустыню. Спынілася якраз на беразе Чырвонага мора. Стаіўшы дыханне, назірала за ізраільцянамі, што збягяюць з егіпецкай няволі. Бачыла паднесены конскімі капытамі туман пылу і бліскучую сталь мячоў і чула дудненне капытоў і галасы егіпецкай пагоні. Аддалася дашчэнту экспрэсіі абразка, калі раптам нехта грукануў у дзверы.
Калісьці, даўно таму, калі мясцовы свет быў яшчэ малады, не грукалі тут у дзверы. Першыя жыхары былі знаёмымі ад заўсёды, усё пра сябе ведалі, і пазнавалі адзін аднаго па кроках, па паходцы, па інтанацыі голасу і маўчання. I калі не навучыліся чытаць свае думкі, дык проста таму, што іх думкі былі кропля ў кроплю падобныя, і калі б гэтыя думкі, дзеля гульні або праз няўвагу памяняць, ніхто б таго не заўважыў. Аднак з прыходам эпохі тэлевізараў, менавіта адсюль, з драўляна-шкляных скрынак людзі ўзялі шмат дзіўных звычаяў. Вывучылі польскую мову, бульбу пачалі спажываць відэльцамі, мыцца ў ванне і грукаць у дзверы. Вось і цяпер Сальцісон грукнуў. 3 другога боку дзвярэй адказ не прыйшоў, і Сальцісон націснуў клямку.
- Добры вечар, бабка Маруся.
- А хто ж там прыйшоў, не аглядаючыся, запытала бабка.
- Я, адказаў Сальцісон.
Мы прыйшлі, дабавіў слова і другі прышэлец. Высунуўся з-за спіны першага і, працягнуўшы шыю, зазірнуў у кніжку. А што ж чытаеце, бабка?
Другі мужчына называўся Коля Чокун. У маладосці працаваў у мясцовым калгасе, было ў яго сваё сядзельца на трактары і свае талончыкі на цукар і вяндліны. I гэтыя талончыкі сведчылі пра чалавечую прысутнасць у свеце жывых не горш за царкоўныя або загсаўскія метрыкі.
Даўно было. Сёння нават прозвішча Колькі, чорным атрамантам запісанае ў пашпарце, сцёрлася, пайшло ў няпамяць, а мянушка зжылася з імем, як з векавай бярозай зжываецца амяла, пераплятаецца з бярозавым лісцем, утульваецца ў галлё і п'е жывы сок наўпрост з каранёў. I толькі калі бяроза засохне і згубіць аіюшняе лісцё, толькі тады амяла выходзіць на свет і коле ў вочы ненатуральнай чужасцю. I калі праз гады Колька аддасць апошняе дыханне, калі бацюшка Тарас праз адчыненыя насцеж дзверы Псалтыра вывядзе яго на бязмежныя прасторы неба, калі суседзі над жоўтым узгорачкам паставяць драўляны крыжык і замацуюць таблічку, прачытаем: Мікалай Каляда, жыў, памёр, снакой душы ягонай. Прачытаем яшчэ раз і яшчэ, і запытаем у думках: “To Колька не Чокун быў? To Колька быў Каляда?” I адступім тры крокі ўбок, заходзячыся ад здзіўлення: штосьці тут не так.
Мовазнаўцы з заплюшчанымі вачыма распрануць да костачкі кожнае чалавечае слова, парэжуць яго на склады, на марфемы і паасобныя гукі. Настаўнікі гісторыі патлумачаць дзеткам, чаму Баляслаў стаў Хробрым, Іван Жахлівым, і чаму аб грудзі Рышарда білася ільвінае cappa. Але не пытайце ні гісторыкаў, ні мовазнаўцаў, адкуль прыйшлі на свет Чокуны. I не губляйце час на гартанне тоўстых кніжак. Прысядзьце за стол з мясцовымі мужчынамі і пачакайце таго моманту, калі адчыняцца іх сэрцы, і калі ў брацкіх абдымках сплятуцца іх душы. I ў доказ мужчынскага адзінства Колька ўздыме чару, і скажа Васільку і ўсім астатнім: “Ну што, хлопцы, чокнем!” He
прапусціце той кароткі момант, калі ўзііятыя па-над сталом кілішкі аб'ядноўваюцца ў чыстым, як шкло, пацалунку.
Ігнаруючы вагу малых спраў, бабка намацала свой абшастаны кіёк, узняла яго над галавой і загадала:
А ну-ка, расступіся, мора!
Праз прачыненае акно заляцеў на кухню бадзёры лістападаўскі вецер. Хістануў фіранку, перакінуў колькі старонак кніжкі, размежаваў марскія хвалі, і, уцякаючы ад егіпецкай няволі, ізраільскі народ пайшоў сухой нагой на другі бераг.
Бабка правяла ўцекачоў вачыма і толькі цяпер, упэўненая, што нічога ім не пагражае, закрыла кніжку. Паклала кіёк на стол і спакойна сказала:
Святло засвяціце. Там во, побач з дзвярыма ўключалка. 3 левага боку.
Колька вярнуўся да дзвярэй, намацаў пстрычак і зрабілася светласць. I бабка запытала:
А чаго прыйшлі?
Бо ведаеце, бабка, ёсць справа. Трэба схадзіць у адно месца. Тут, цалкам блізка, Чокун пачухаў патыліцу і зірнуў на гадзіннік. Набліжалася пятая вечара.
А якое ж гэта месца? У царкву, можа б, я і схадзіла, але не магу. Ногі адняло. А бацюшка Тарас, калі пасля Калядаў заходзіць з малітвай, заўсёды пытае: “Марыя, а чаму вы ў царкву не заходзіце?” I я заўсёды адказваю: “Ой бацюшка! Гадоў ужо ці не дваццаць нос за парог не высоўваю. На гэтых маіх гірах толькі ў рай ужо пайду, нікуды больш. Але ці прымуць мяне туды?” сказала і задумалася над апошнім пытаннем.
Прымуць, бабка. Karo ж там прымаць, калі не вас? Нават святы Пятро столькі царкоўных кніжак не перачытаў, як вы, Чокун абвёў вачыма хаатычную бібліятэку, хрумкнуў, збіраючы словы, і дадаў: “Прымуць як піць даць. На ўсё будзе час. А сёння не святому Пётру, сёння вы нам, жывым. патрэбная.
Я? А навошта я каму?
Як, навошта?Сальцісонтаксамазірнуўнагадзіннік
і, ляснуты па спіне яго бязлітасным ціканнем, прыйшоў Чокуну з падтрымкай. Ды вы бабка што, тэлевізар не глядзіце? Выбары ж сёння, і кожны грамадзянін павінен выканаць свой абавязак. А вы грамадзянка ці не? запытаў і сам адказаў на пытанне: грамадзянка, ды не абы якая самая старэйшая ў вёсцы!
Тэлевізар не гляджу. Гадоў ці не тры, як вецер зламаў антэну, і не гляджу. А гэтыя выбары, значыць што? не зразумела бабка.
Выбары, бабка, значыць трэба схадзіць у дом культуры і паставіць крыжык побач з прозвішчам нашага войта. I за мяне пры нагодзе можна голас аддаць. Як за дэпутата ў гмінную раду.
Ага, уздыхнула бабка. Лістанула запісаныя ў памяці абразкі і запытала: А войтам хто ў нас цяпер? Той, што заўсёды быў? Памятаю, Герэк у Варшаве настаў, а ён у нас.
Той жа, бабка. Дык навошта нам другі? А Герэк, бабка, дык даўно памёр ужо, удакладніў Сальцісон.
Так? бабка склала далоні як да малітвы і войкнула: Госпадзі, усё малодшыя ды малодшыя сыходзяць з белага свету. Але, кажаш, наш жыве?
Жыве бабка, жыве.
Дзякуй Богу. Прыгожы мужчына. Калісьці я да яго па шыфер хадзіла. Заходжу ў кабінет і кажу: дайце асігнату на шыфер, пан начальнік. Бо тады яшчэ не войты, начальнікі тады былі. А ён адказвае: “Няма шыферу, бабка Маруся. He давезлі. А я ж не магік, ваду ў віно вам не пераўтвару”. Гадоў пяць я абівала там парогі, а ён усё рукамі разводзіў. Няма і няма. Аж нарэшце кажа: “А, наце, упартая жанчына”. He ведаю, ці давезлі шыфер, ці я яму абрыдла? А можа вывучыў, як пераўтвараць ваду ў віно, бо і пакінуў гэтых сваіх камуністаў і ў царкву пачаў заходзіць. Добры чалавек.
Сальцісон, заахвочаны апошнімі словамі, схіліўся да бабчынага вуха і, дыхаючы ў квяцістую хустку, ні то запытаў, ні то заявіў: Дык пайшлі, бабка.
He пайшлі, не пайшлі, запратэставала бабка Маруся. Ногі не панясуць. У царкву вось я схадзіла б, але не змагу.
Ну бабка! Як жа так? Вы ж сама сказалі, чалавек добры, і шыфер калісьці даў, і на галаву не цячэ вам.
А якраз крыху і працякае. О, там, схапіла кіёк і пацэліла ў месца, дзе столь сыходзіцца з комінам. Псалтыр так скруціла ад сырасці і зжоўк, што ўжо чытаць немагчыма. Добра, што я яго раней напамяць вывучыла.
Ой, бабка. Дзірка ля коміна заклеіцца. I пры нагодзе антэна паставіцца, тэлевізар зноў зможаце глядзець.
Так? Пацікавілася бабка. А хто і калі?
Ну, заўтра, або калі там будзе час. Я сам, сваімі рукамі ўсё зраблю, Сальцісон падышоў да печкі, задраў галаву і вачыма ўяўлення ўбачыў сябе, як сунецца да коміна, як стогне абымшэлы шыфер і скрыпяць кроквы пад напорам буйнога жываціска. I Сальцісон вярнуўся на сярэдзіну кухні.
Вы толькі прагаласуйце, бабка. I войт, і я, як дэпутат, мы ўжо давядзем справу да канца. Скажацца Васільку, або Чуме, адрамантуюць. I так дындаюць наўкол бару, пальцам за палец не зачапіўшы. Да зімы і следа не застанецца.
КНІГІ ОНЛАЙН
