Выбух камунікацыі
Нараджэнне новай ідэалогіі
Філіп Брэтон, Сэрж Пру
Памер: 336с.
Мінск 1995
Філіп БРЭТОН
Сэрж ПРУ
ВЫБУХ
КАМУНІКАЦЫІ
Серыя Беларускага Фонду Сораса. Заснавана ў 1995 г.
PHILIPPE BRETON
SERGE PROULX
L’EXPLOSION DE LA
COMMUNICATION
La naissance d’une nouvelle ideologic
LA DECOUVERTEBOREAL
Paris Montreal
1993
ФІЛІП БРЭТОН
СЭРЖ ПРУ
ВЫБУХ КАМУНІКАЦЫІ
Нараджэнне новай ідэалогіі
Пераклад з французскай
Мінск
БЕЛАРУСКІ ФОНД СОРАСА 1995
ББК 60.55
Б89
УДК 316.77
© Editions La Decouverte, Paris, 1989, 1993
ISBN 2-7071-2291-2
© Les Editions du Boreal, Montreal, 1993
ISBN 2-89052-598-7
Адрас выдавецтва “La Decouverte”: 9 bis, rue AbelHorelacque, 75013 Paris.
Пераклад з выдання:
Breton P., Proulx S. L ’Explosion de la communication. La naissance d'une nouvelle ideologic,— La Decouverte Boreal: Paris Montreal, 1993.
Пераклад з французскай A. Мароза
Агульная рэдакцыя Ю. Залоскі
© Пераклад. Беларускі Фонд Сораса, 1995
© Макет, выданне. Незалежная выдавецкая кампанія “Тэхнало-
ISBN 985-6022-11-8 (беларус.) гія”, 1995
Змест
Прадмова да другога выдання 10
Уводзіны ....12
I СПОСАБЫ I СРОДКІ КАМУНІКАЦЫІ НА ПРАЦЯГУ ГІСТОРЫІ
1. Першыя крокі пісьма 19
Нараджэнне пісьма 20
Сацыяльны аспект пісьма 22
Сацыяльнае значэнне пісьма ў антычны перыяд. 24
Памяць і пісьмо 27
2. Панаванне рыторыкі 31
Першыя крокі рыторыкі 32
Рым — грамадства камунікацыі 34
Утварэнне Рымскай імперыі: своеасаблівая сацыяльная злучнасць 36
Рымская цывілізацыя: культура камунікацыі 38
Нараджэнне паняцця інфармацыі 39
Развіццё навучання рыторыцы 40
3. Адраджэнне або абнаўленне камунікацыі .45
Кнігадрукаванне: прычына ці вынік? 45
Акалічнасці вялікага вынаходніцтва 48
Інтэлектуальныя зрухі і распаўсюджанне ідэй 52
Ад “ідэі" да "інфармацыі” 54
Гуманізм / камунікацыя 57
4. Да цывілізацыі паведамлення 59
Асноўныя моманты сацыяльнай спрэчкі 59
Культура аргументацыі і культура відавочнага 62
Узрастальнае сацыяльнае значэнне “паведамлення” 66
Развіццё прэсы / нараджэнне грамадскай думкі. 67
Прагрэс у дастаўцы паведамленняў 70
II ВЫБУХ СРОДКАЎ МАСАВАЙ ІНФАРМАЦЫІ I НОВЫХ МЕТАДАЎ
5. Першыя электронныя сродкі на службе камунікацыі 75
Першыя крокі электронікі 75
Ад радыё праз тэлебачанне да камп’ютэра 77
Развіццё вылічэнняў 80
Развіццё механаграфіі.......................................... 82
Першыя вялікія вылічальныя машыны / тэлефон . 85
Нараджэнне камп’ютэра 87
Першыя сеткі сувязі 88
6. Кібернетыка або ўзнікненне сучаснай ідэі камунікацыі 91
Ад паводзін да камунікацыі 94
Нараджэнне кібернетыкі 96
Пытанне прыняцця рашэння 101
7. Новыя галіны камунікацыі 103
Картаграфія камунікацыі 103
Антрапалагічныя адрозненні ў свеце камунікацыі 105
Сэнс слова “інфармацыя” 107
Мужчыны і жанчыны ў сферы камунікацыі 109
Новая лічбавая парадыгма 112
8. Рэклама, спажыванне і тэлебачанне 117
Нашэсце сучаснай рэкламы 117
Крызіс сацыяльнага кантролю і нараджэнне рэкламы 119
Культурнае ўздзеянне рэкламы 121
6
Рэкламная справа: на сумежжы камерцыі і сродкаў інфармацыі 126
Спрэчкі вакол феномена рэкламы 128
Тэорыі патрэб і эфектыўнасці рэкламы 130 1990-я гг.: крызіс спажывання 132
Новыя сферы выкарыстання рэкламы 134
Выкарыстанне тэлебачання 136
Чым займаюцца тэлегледачы перад экранам? . 139
III
ПРАБЛЕМА ЎПЛЫВУ СРОДКАЎ ІНФАРМАЦЫІ
9. Крытыка масавай культуры 145
Еўрапейскія тэорыі масавага грамадства 146
Палеміка вакол масавай культуры ў Амерыцы .. 150
Крытыка крытыкі масавай культуры 153
Масавая культура як сацыялагічны аб’ект 156
10. Эмпірычныя даследаванні эфектыўнасці сродкаў масавай інфармацыі 161
Адкрыцці эмпірыкаў 162
Крытыка эмпірыкаў 165
Межы мадэлі хуткіх эфектаў 168
Наступствы для выкарыстання: змена парадыгмы 170
Эмпірычная традыцыя і даследаванні ўспрымання 175
Функцыі сродкаў масавай інфармацыі 177
Выклік дамінуючым парадыгмам даследаванняў 182
11. Альтэрнатыўныя падыходы да сродкаў масавай інфармацыі 185
Тэхнічны аспект 186
Сімвалічны аспект 190
Сацыяльна-палітычны аспект 196
Да новых мадэляў аналізу? 200
Вывучэнне ўспрымання: збліжэнне і разыходжанне
7
паміж дзвюма традыцыямі правядзення даследаванняў 201
Тэарэтычныя пастулаты даследаванняў успрымання 205
Неабходнасць крытычнай перспектывы 208
12. Сацыяльна-палітычны аспект камунікацыі 211
/дэалагічнае дамінаванне сродкаў масавай інфармацыі 214
Палітэканомія індустрыі культуры 218
Абгрунтаванне Новага Парадку ў камунікацыі... 219
Праблематыка грамадскай прасторы 222
Грамадскія прасторы пад уплывам сродкаў масавай інфармацыі 227
Фармаванне грамадскай думкі і сродкі масавай інфармацыі: ад функцыі вызначэння прыярытэтаў да абвяшчэння сацыяльных мэтаў 229
IV МЭТЫ КАМУНІКАЦЫІ
13. Палітычная аргументацыя і выкрунтасы мас-медыя 241
Разнавіднасці палітычнай аргументацыі 244
Сфера “палітычнай камунікацыі” 247
Асноўныя сродкі палітычнага маркетынгу 248
Метады прапаганды 251
Дэзінфармацыя 253
Узроўні фільтрацыі палітычнага паведамлення.. 255
Перадача паведамлення сродкамі масавай інфармацыі 257
Актыўная роля адрасата 258
14. Камунікацыя: утапічна-гарманічная ідэалогія 261
Пагроза сацыяльнай лучнасці 262
Новая ідэалогія 264
Выбух гуманізму 266
Альтэрнатыва варварству 268
Ідэалогія без ахвяр 270
Новае грамадства............................................... 271
Уплыў Вінэра 275
15. Эканамічны аспект развіцця метадаў камунікацыі 277
Інтэграцыя сфер камунікацыі 279
Ідэалогія і эканоміка 281
Узрастальная роля сродкаў тэлекамунікацыі 286
Дэрэгламентацыя і інтэграцыя метадаў камунікацыі 289
16. Пытанні, звязаныя з камунікацыяй 293
Ці ёсць будучыня ў камунікацыі? 293
Ад камп’ютэрызацыі да утопіі "грамадства камунікацыі” 296
Ці з ’яўляецца ідэалогія камунікацыі дамінуючай?........................................................ 300
Лібералізм і камунікацыя 302
Ці існуюць навукі пра камунікацыю? 306
Бібліяграфія 313
Прадмова да другога выдання
3 часу першай публікацыі гэтай кнігі ў студзені 1989 г. свет змяніўся. Падзенне Берлінскай сцяны, вайна ў Персідскім заліве, канфлікт на тэрыторыі былоіі Югаславіі змянілі найі палітычны пеіізаж. Паскарэнне крызісу, няспынны рост беспрацоўя, уздым нецярпімасці змянілі пейзаж сацыяльны.
У трыумфуючай канцэпцыі грамадства, прыхільнікі якой яшчэ верылі ў спажыванне, у няспынны прагрэс і ў цэлым у шчасце, якога можна дасягнуць з дапамогай тэхнікі, сёння прабіта зеўра.
Наша грамадства ў большай чым калі-небудзь ступені згуртоўваецца вакол сродкаў масавай інфармацыі і часткова утапічнага ідэалу гарманічнай камунікацыі паміж людзьмі. Праца, якую мы пачалі ў 1989 г. і якая павінна была адначасова даць ключы для разумення складанасці свету камунікацьй і “дэкадзіраваць” новую ідэалогію, што прыжылася на гэтай старой тэме, як высветлілася з цягам часу, вырашае, як і раней, яшчэ адну патрэбу.
Ва ўмовах глыбокіх змяненняў поспех кнігі, давер тых, хто без ваганняў парэкамендаваў яе для больш шырокай публікі, далі нам нагоду прапанаваць Франсуа Гезу ў сувязі з чарговым яе тыражом другое выданне — не толькі “перагледжанае і дапоўненае”, як гэта звычайна мае месца ў падобных выпадках, але і часткова пераробленае. Першыя дзве часткі, прысвечаныя гісторыі і картаграфіі абласцей камунікацыі, не патрабавалі вялікіх змяненняў. I наадварот, мы дапоўнілі дзве іншыя часткі такім чынам, каб улічыць сучасную сітуацыю і крытычныя заўвагі, якія зрабілі нам уважліеыя калегі, у прыватнасці, на калёквіуме ў Сэрызі-ля-Саль на тэму “Этыка камунікацыі”, што праводзіўся ў чэрвені 1992 г., каторым мы сумесна кіравалі, працягваючы супрацоўніцтва, распачатае гэтай кнігай. Мы павінны падзякаваць за магчымасць пайсці далеіі. У прыватнасці, у гэтым выданні змешчаны новы раздзел, прысвечаны палітычнай камунікацыі.
прапагандзе і дэзінфармацыі, якога вельмі не хапала ў першым выданні. Акрамя таго, былі прааналізаваны і прадстаўлены апошнія працы па грамадскай прасторы або ўспрыманні. Чытач, які параўнае два выданні, напэўна, са здзіўленнем адзначыць, што з апошніх раздзелаў новага выдання знік аптымізм, якім яны былі прасякнуты. ў 1989 г. Зразумела, што змяніўся не настрой аўтараў, а сітуацыя, якую яны аналізуюць. I наадварот, раздзел, прысвечаны навукам пра камунікацыю, стаў больш пазітыўным. Ён адлюстроўвае спадзяванне, што гэтая галіна, выйшаўшы з ідэалагічнага туману, у большай, чым гэта было раней, ступені будзе пастаўляць новыя і карысныя элементы, з якіх будуецца разуменне нашага грамадства.
Філіп Брэтон, Сэрж Пру Страсбург, ліпень 1993 г.
Уводзіны
Зыходным пунктам гэтай кнігі з’яўляецца пытанне: “Чаму сёння так шмат гавораць пра камунікацыю і чаму немагчыма надалей абмінаць гэтую тэму?” На гэта нам часта адказвалі, што слова “камунікацыя” ва ўсіх на вуснах таму, што сродкі камунікацыі прысутнічаюць усюды, і таму, што наша штодзённае жыццё населена цяпер спадарожнікамі і камп’ютэрамі, новымі тэлевізійнымі праграмамі, мінітэлевізарамі, тэлефонамі і новымі сродкамі інфармацыі.
Агляд прац па камунікацыі, апублікаваных на сённяшні дзень, як у Амерыцы, так і ў Еўропе, сапраўды пераканаў нас у гэтай усюдыіснасці сродкаў камунікацыі. Аднак назіраецца своеасаблівая супярэчнасць паміж вялікай колькасцю прац, прамоў, урадавых дакладаў, справаздач, рэкамендацый розных камітэтаў і тым, што большая частка гэтых матэрыялаў амаль поўнасцю прысвечана апісанню тэхнічных сродкаў камунікацыі і іх “уздзеянню” на наша грамадства.
Такім чынам, хоць на наша зыходнае пытанне мы не заўсёды знаходзілі здавальняючы адказ, яно, тым не менш, дапоўнілася дадатковым аспектам: “Чаму так шмат гавораць пра камунікацыю і яе тэхнічныя сродкі?”
Стала зразумелым, што каб рухацца далей у нашых даследаваннях, трэба было зірнуць на ўсе гэтыя апісальныя матэрыялы ў цэлым. Такім чынам, мы паспрабавалі даведацца, калі ў нашым грамадстве пачалі гаварыць пра камунікацыю. Гэты шлях даследавання, які патрабаваў вывучэння гісторыі, падаўся нам найбольш перспектыўным. Ён дазволіў адразу ж выявіць адну простую, але істотную акалічнасць: сродкі камунікацыі існавалі і выкарыстоўваліся ва ўсе часы, аднак гаварыць пра саму камунікацыю як пра галоўны фактар, які трэба браць пад увагу пры вырашэнні тых ці іншых сацыяльных і эканамічных праблем, сталі адносна нядаўна. Некаторыя элементы нашага папярэдняга даследавання дазволілі нам сфармуляваць гіпотэзу, згодна з якой тое, што мы назвалі “ідэалогіяй камунікацыі”, з’явілася на Захадзе ў 40—50-х гадах XX ст.
КНІГІ ОНЛАЙН
