Выбух камунікацыі
Нараджэнне новай ідэалогіі
Філіп Брэтон, Сэрж Пру
Памер: 336с.
Мінск 1995
Але кампанія Bell пайшла далей, стварыўшы пад выглядам дэманстрацыі дыстанцыйную вылічальную сетку. У верасні 1940 г. з нагоды штогадовага кангрэса амерыканскага матэматычнага таварыства ў памяшканнях, дзе праходзіла яго работа, у Дармуцкім каледжы ў Нью-Гэмпшыры былі ўстаноўлены тэлетайпы. Гэтыя тэлетайпы праз тэлефонную сетку былі звязаны з “Model 1”, якая знаходзілася на Манхэтане, у цэнтры Нью-Ёрка. Дэмантрацыя зрабіла пэўнае ўражанне, паколькі гэта быў першы выпадак, калі вылічэнні рабіліся машынай на адлегласці. Два ініцыятары гэтага арыгінальнага эксперыменту — Норберт Вінэр, які праз некалькі гадоў павінен быў адыграць значную ролю ў гісторыі камунікацыі, і Джон Моўчлі, інжынер, — створаць у 1945 г. камп’ютэр.
Гэтая вялікая блізкасць тэлефоннай і вылічальнай
тэхнікі зменшылася за кароткі час з-за хуткай замены тэлефонных рэле вакуумнымі трубкамі, якія таксама былі запазычаны з іншай групы тэхнічных сродкаў камунікацыі — радыётэхнікі, дзе мелі шырокае прымяненне. Пераход да электронікі не толькі не перашкодзіў таму, што камп’ютэр быў амаль адразу ж інтэграваны ў структуру сеткавага тыпу, якая таксама карысталася тэлефоннымі лініямі, а якраз наадварот.
Нараджэнне камп’ютэра
Новая машына была створана паміж восенню 1944 — летам 1945 гг. Група інжынераў, што былі аб’яднаны вакол Д. Моўчлі і Д.П. Экерта (апошні ўнёс уклад у праектаванне таго, што павінна было стаць адным з галоўных вынаходніцтваў гэтага перыяду), ужо мела пэўны вопыт работы з вылічальнымі машынамі, у прыватнасці, электроннымі. Моўчлі і Экерт стварылі вялікі калькулятар ENIAC, распрацоўку якога фінансавала армія і які прызначаўся для правядзення разлікаў балістычных табліц пры стральбе.
Выкарыстанне электронікі і славутых вакуумных трубак у той час ухвалялі не ўсе. Гэты новы падыход давылічэнняў сустрэў пэўнае супраціўленне з боку сапраўднага лобі, якое адстойвала выкарыстанне тэлефонных рэле. Спатрэбіўся ўвесь аўтарытэт і ўся вынаходлівасць Ноймана, каб увесці ў карыстанне новы тэхнічны прынцып пабудовы гэтых машын.
Адной з найбольшых хітрасцей Ноймана было забеспячэнне машыны ўнутраным кантрольным прыстасаваннем, якое на аснове адмысловай праграмы рэгулявала ўсе перамяшчэнні інфармацыі ўнутры машыны — інфармацыі, якая трапляла ў машыну або выходзіла з яе. У параўнанні з усімі сканструяваньімі дагэтуль машынамі, якія былі не чым іншым, як вялікімі электрычнымі лічыльнікамі, каторым аператар паступова перадаваў неабходныя дадзеныя і каманды аб аперацыях, што трэба выконваць, гэта канцэпцыя была рэвалюцыйнай. Нойман спачатку забяспечыў новую машыну аб’ёмнай памяццю, 87
у якой дадзеныя і аперацыі фігуравалі пад пэўнымі дакладнымі “адрасамі”, потым — вылічальным прыстасаваннем, якое цяпер болып не з’яўлялася галоўным элементам, і, нарэшце, славутым кантрольным прыстасаваннем, якое па меры ўзнікнення патрэб і ажыццяўлення аперацый рэгулявала перамяшчэнне інфармацыі і захоўвала вынікі ў памяці да таго моманту, калі іх трэба было выдаць. Здольны захоўваць бінарную інфармацыю і ажыццяўляць з ёю самыя розныя аперацыі, камп’ютэр аб’яднаў у адно цэлае функцыі вылічальных машын і традыцыйных механаграфічных машын, у якіх ён, зрэшты, адразу ж запазычыў носьбіт інфармацыі, каторым з’яўляліся перфакарты.
Першыя сеткі сувязі
Са з’яўленнем камп’ютэра паняцці спосабу існавання інфармацыі і яе руху сталі цалкам супадаць. Інфармацыя ў машыне — гэта не што іншае, як перамяшчэнне электронных імпульсаў, якім загадзя надалі пэўнае значэнне. Нават захаванне інфармацыі задумана як асаблівы выпадак гэтага руху: размешчаны ў сэрцы камп’ютэра электронны гадзіннік шмат тысяч разоў у секунду рэактывуе кожны імпульс у схемах машыны, рэактывуючы іх або ў тым жа самым месцы, або ў наступным, такім чынам ствараючы рух. Магутнасць камп’ютэра залежыць ад дакладнага кіравання перамяшчэннямі інфармацыі ўнутры машыны. Такім чьінам, існаванне інфармацыі ў форме няспыннага руху, які можа выйсці за межы камп’ютэра і распаўсюдзіцца вонкі па прыстасаванай для перадачы сетцы, адразу ж надало камп’ютэру відавочную камунікатыўную функцыю. Зрэшты, такая канцэпцыя мела нешта агульнае з падыходам Ноймана, які яўна браў за ўзор пры распрацоўцы камп’ютэра чалавечы мозг. Чалавечае мысленне было для яго вынікам апрацоўкі інфармацыі на ўзроўні нейронаў, і той, хто б зразумеў механізм гэтай апрацоўкі, змог бы нават стварыць “штучны мозг”, які па эфектыўнасці можна было б параўнаць з “натуральным” чалавечым мозгам.
Аднак у гэты ж перыяд гісторыі камп’ютэра, калі бачна яго вялікая блізкасць з камунікацыяй, пачынаюць ужо назірацца і некаторыя супярэчнасці, якія не могуць не выклікаць думкі пра аналогію з пачатковым перыядам гісторыі пісьма. Пачынаюць вымалёўвацца дзве тэндэнцыі, згодна з якімі камп’ютэр разглядаюць у якасці машыны для апрацоўкі інфармацыі, як гэта робіць Нойман, або машыны для ажыццяўлення камунікацыі, паводле выразу Норберта Вінэра.
У першым выпадку ўсялякае ўдасканаленне скіравана на ўзмацненне ўнутранай эфектыўнасці машыны, забеспячэнне яе аўтаноміі ў дачыненні да акаляючага асяроддзя. Нойман, якога больш цікавілі, несумненна, індывідуальныя характарыстыкі мозгу, меў, прынамсі, да сваёй смерці ў 1956 г., пэўны ўплыў на развіццё даследаванняў у галіне інфарматыкі. Дзякуючы яму значная частка вайсковых выдаткаў, явія былі асігнаваны на гэтыя мэты, пайшла на фінансаванне праектаў, у рамках якіх ствараліся ўсё больш гіганцкія і магутныя машыны. Яго ідэалам да самай смерці было дагнаць чалавечы мозг, што ўцягнула частку інфарматыкі ў гэтую неразумную гонку, якая задала імпульс развіццю штучнага інтэлекту пасля 1956 г.
Паралельна з даследаваннямі натуральнага і штучнага мозгу пачалася кар’ера камп’ютэра ў якасці сродку камунікацыі. Яго вялікім козырам у гэтай справе была хуткасць, з якой ён мог збіраць, апрацоўваць і парадкаваць інфармацыю. 3 гэтага пункту гледжання з’яўленне камп’ютэра гістарычна супадае з палітычнай і стратэгічнай сітуацыяй, якая была створана халоднай вайной, пачынаючы з 1947 г. Новыя ўмовы атамнай вайны перавярнулі ўяўленні пра дадзеныя, якія патрэбны для прыняцці рашэння і арганізацыі мер процідзеяння. У тэхнічным плане пытанне ставілася наступным чынам: “Як даведацца, што рускія на нас напалі, і як адразу ж нанесці адваротны ўдар?” Адказам на гэтае пытанне быў камп’ютэр, але не сам па сабе, a — як бы ўтвараючы цэлую нервовую сістэму, з’яўляючыся цэнтрам сістэмы звышхуткай перадачы інфармацыі. Чаму камп’ютэр, знаходзячыся ў цэнтры нейкай поўнай сістэмы выяўлення 89
і процідзеяння, не можа выконваць такую ж функцыю, якую выконвае кантрольнае прыстасаванне ўнутры машыны?
Так нарадзілася сістэма SAGE (Semi-Automatic Ground Environment), першая сетка перадачы дадзеных у маштабе ўсёй краіны. Дзесяткі радараў, размешчаных уздоўж стратэгічных граніц, разам стваралі поўную карціну неба ў рэальным маштабе часу, дадзеныя па якой былі цэнтралізаваныя, дзякуючы сарака гіганцкім камп’ютэрам, што былі звязаны паміж сабой з дапамогай спецыяльнай тэлефоннай лініі. Гэтыя ж камп’ютэры ўвесь час супастаўлялі гэтую рэальную карту з патэнцыяльнай, складзенай на падставе ўсіх прадстаўленых планаў палётаў грамадзянскіх і вайсковых самалётаў. У выпадку разыходжання гэтых дзвюх карт, г. зн. прысутнасці неапазнанага аб’екта, цэнтральныя камп’.ютэры перадавалі знішчальнікам-перахопнікам не толькі загад падняцца ў паветра, але і дакладныя планы палёту, паводле каторага яны павінны былі ляцець, каб выйсці на гэты аб’ект.
У такой сетцы ў поўнай меры выкарыстоўвалася камунікацыйная функцыя камп’ютэра, а сістэма SAGE стала ўзорам для іншых грамадзянскіх і вайсковых сістэм, у прыватнасці, першых сетак, прызначаных для браніравання месц на рэйсы авіякампаній. У гэтай сувязі былі распрацаваны першыя камп’ютэрныя метады камунікацыі.
Бібліяграфія: s. Augarten, 1984; Р. Breton, 1987c; Р. Flichy, 1991; В. Gilles, 1978; Р. Levy, 1987; R. Ligonniere, 1987.
6. Кібернетыка або ўзнікненне сучаснай ідэі камунікацыі
У 40-я гг., паралельна з хваляй вынаходніцтваў і ўдасканаленняў у галіне сродкаў камунікацыі, якімі характарызаваўся гэты перыяд, паўстала новая вобласць ведаў, амаль цалкам прысвечаная камунікацыі. “Кібернетыка”, або, як яе прадстаўляў заснавальнік Норберт Вінэр, вывучэнне “кантролю і зносін”, фактычна аформілася паміж 1942 —• 1948 гг. Гэтая “навука” мела не зусім звычайны лёс. Напачатку галоўныя паняцці кібернетыкі былі з энтузіязмам прыняты навуковай супольнасцю і пачалі набываць папулярнасць у розных колах грамадства, а некаторыя працы сталі вядомы нават шырокай публіцы. Кібернетыка адыграла таксама вялікую ролю ў працэсе стварэння камп’ютэра ў 1945 г. (Нойман актыўна ўдзельнічаў у сходах першых кібернетыкаў).
Потым, у 60-х гг., асабліва пасля смерці яе заснавальніка ў 1964 г., кібернетыка перажыла ўпадак, стаўшы ахвярай часткова сваіх уласных эксцэсаў — гэтая галіна была перапоўнена ўсякага роду інтэлектуальнымі авантурыстамі, часткова — з-за свайго поспеху і занадта вялікіх спадзяванняў, якія яна выклікала. Але яе інтэлектуальны ўплыў тым не менш захаваўся. He страціўшы сваёй сілы, ён проста набыў больш прыхаваную форму. Ідэі Вінэра, у прыватнасці, адносна ролі, якую павінны адыгрываць у грамадстве камунікацыя і “думальныя машыны”, аказалі глыбокі ўплыў на пакаленне, якое ўступіла ў актыўнае жыццё ў 70-я гг. Культурны кантэкст, у якім пачаўся ўздым мікраінфарматыкі, a потым усе тэмы “новага грамадства камунікацыі” ў вялікай меры сілкаваліся ідэямі, што пакінуў Норберт Вінэр, — часам прама спасылаючыся на іх, а часам нават пра іх не ведаючы.
У той жа час у вялікай меры жывілася са сваіх кібернетычных першакрыніц і тая ідэйная плынь, якая павінна была прывесці Грэгары Бэйтсана да вывучэння міжасабовай камунікацыі, — школа Palo Alto, 91
напрыклад. Галоўныя паняцці кібернетыкі аказалі непасрэдны ўплыў на шматлікіх даследчыкаў ва ўсіх галінах ведаў, як у дакладных, так і ў гуманітарных навуках. Акрамя таго, у разгар халоднай вайны кібернетыка несла надзею на збліжэнне паміж народамі: пасля дэсталінізацыі яна набыла статус афіцыйнай навукі ў СССР, дзе Вінэр знайшоў цёплы прыём, і ў іншых сацыялістычных краінах. У выніку выкарыстання падобных паняццяў чакалі з’яўлення новай агульнай мовы. Па характару праблем, якія яна разглядала, кібернетыка ўяўлялася крокам да універсальнасці.
КНІГІ ОНЛАЙН
