КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Прашчай жа ты, мая мамачка, Прапічай жа ты, мая дарагенькая! ...Да атхадзілі етыя твае ножачкі, Да атработалі етыя твае ручачкі... (8-94-285-1, л. 30) ...Дабранач, брацейкаі У паследнюю гадзіначку Да ў паследнюю мінутачку Я з табой бачуся! Да выдайея, мой брацейка, Хоць уночы. Да прысніся, да раскажы, Як табе там жывецца? Трунары і людзі, якія капалі яму, закрываюць труну векам, забіваюць яе цвікамі і затым на доўгіх палатняных ручніках або вяроўках апускаюць у магілу. Папярэдне родныя кідаюць у яму медныя грошы, «каб адкупіць пакойніку месца». Усе прысутныя сыплюць таксама услед за труною па тры жменькі зямлі і адыходзяць убок. Яму Ж зарываюць тыя людзі, што і капалі яе. Цела чалавека ў магіле заўсёды кладуць нагамі на ўсход, куды нібыта ён ідзе пасля пахавання. Размяшчэнне ж крыжа на магіле залежыць ад бытавання да нашых дзён язычніцкай ці хрысціянскай традыцыі ў канкрэтным населеным пункце. Нашы продкі- язычнікі*, зыходзячы з уяўленняў аб барацьбе чалавека са злымі Духамі за сваё выжыванне, ставілі крыж (а ў болып даўнія часы — камень з высечанай на ім выявай крыжа) у галавах памёршага: крыж, як знак, які не можа пераступіць «нячыстая сіла», быў у такім выпадку як бы над нябожчыкам і ахоўваў цела памёршага ў магіле. Хрысціянская ж традыцыя, наадварот, патрабуе стаўлення крыжа ў нагах пахаванага, каб пры ўсеагульным уваскрашэнні чалавек мог бачыць перад сабою крыж і хрысціцца на яго. У заключэнне над свежанасыпаным пясчаным холмікам святар выконвае рытуал «апячатвання магілы», для чаго ён, пачынаючы ад крыжа, тройчы акрапляе святой вадою крыж-накрыж магілу і ў такой жа паслядоўнасці тройчы крыж-накрыж «абсявае» пяском магільны насып, пасля чаго пачынае спяваць «Вечную памяць, вечны пакой...». Паводле народных уяўленняў, такі рытуал ахоўвае магілу ад «нячыстай сілы», а памёршы ніколі не будзе палохаць сваіх родных ці знаёмых. Адыходзячы дадому, нябожчыку зычаць: «Дай, Божа, душаньцы яго святласць векуістую, a целу — лёгкую зямліцу!», «Прымі, Божанька, яго душу! Няхай зямля будзе табе пухам!» і інш. Рытуалы пахавання заканчваюцца памінальным сталом, які называюць яшчэ «гарачым абедам» і робяць у хаце памёршага ў дзень пахавання. Жыхарка вёскі Касцюшкавічьі Крычаўскага раёна Марыя Іванаўна Акустрэй расказвае, як памінаюць памёршага на «гарачым стале» у іх вёсцы ў нашы дні: «...Прыйшлі ў хату, там ужэ сталы прыгатоўлены. Пачынаем с кануна — салодкая жыжка такая: вада на мяду і булка пакрышана. Мёда ў каго няма — сахару. Па тры ложкі нада кануна каждаму ўзяць. Ну, а тады на- Тут маецца на ўвазе язычніцтва апошніх двух тысячагоддзяў, калі абрады трупаспальвання і пахавання ў зямлі бытавалі паралельна. Гл.: Сысоў У. М. Беларуская пахавальная абраднасць. Мінск, 1995. С. 65—68. ліваюць іншае. Там хто-небудзь рэч скажыць. У нас во і квасолю вараць, і мяса будзет нескалька сартоў, і салатаў ...Там во боршч падаюць. Дак у нас падымаюода на боршч, Богу молюцца. «Боршч, боршч, боршч!», — падымаемся значыць, «Отча наш» молімся. Патом яшчэ садзімся посля баршча» (8-96-290-1, л. 14). У гэтым жа рэгіёне на першы памінальны стол падаюць не менш як дванаццаць розных страў. Увогуле ж кожны ўдзельнік «гарачага абеду» павінен быў выпіць тры чаркі гарэлкі («а калі няможна, то трэба хоць прыгубіць») і паспрабаваць не менш, як тры стравы. У народзе да сёння вераць, што на «гарачы абед» душа памёршага заклікае і іншыя душы раней памёршых членаў свайго роду. I таму лічылі, што парам, які ідзе ад гарачых страў, частуюцца душы — нябачныя госці жалобнага застолля. Пасля трэцяй чаркі госці дзякавалі гаспадароў і, выказваючы ім свае спачуванні, ішлі дадому, але першым з хаты павінен быў выходзіць старэйшы па ўзросту чалавек: вераць, хто раней выйдзе, той раней і памрэ. Такое павер’е не тычыцца толькі царкоўных служак і асоб, якія адпяваюць нябожчыка. Пахавальны абрад — жалобны абрад. У ім, як у люстэрку, праявіліся смутак і боль родных і знаёмых памёршага, іх любоў да члена свайго роду, любоў да жыццяМенавіта жыццесцвярджальным пафасам напоўнены кожны абрадавы рытуал: чалавек не знікае па смерці, існасць у свеце яго вечная, як вечнае і само жыццё. Колькі на свеце не лікаваць, а смерці нікаму не мінаваць. Сколькі не лікаваць, а па смерці труны не мінаваць. Смерць не перабірае і не мінае. Смерці не падперці. Ад смерці нідзе не схаваешся. Усе прайшлі праз той ложак, дзе на горачцы гаёк. Круці, не круці — трэба памерці. He бойся смерці ані сваёй, ані чужой — кожнага свая стрэне. He дапамогуць лекі, калі прыйшло навекі. Два разы паміраць не будзем. Двум смерцям не бываць, а адной не мінаваць. Магіла ўсіх зраўніла. Хаваць на векі вечныя. Пакуль жывеш — усяго трэба, а як памрэш — чатыры дошкі і пяску трошкі. Дзе хаваюць, там і прычытаюць. Які жаль, такі і плач. Па-рознаму па бацьках плачуць: хто ў кулак, a хто — ніяк. Гэты свет і плачучы пераплачаш, а той і скачучы не пераскачапі. Малады можа памерці, а стары мусіць. Жывы не без хаты, а мёртвы не без магілы. У магілу можна і дубцом загнаць, а з магілы і пірагамі не выклічаш. Каб не мерлі, дык ба неба падперлі. Бацька памрэ, то палавіна сіраты, а як маці памрэ, то цэлая сірата. Хаўтуры добрай натуры: хоць галосяць, ды гарэлку падносяць. Хаўтуры адпелі і клёцкі паелі. Пра нябожчыка блага не кажуць. МАМАЧКА МАЯ ДАРАГАЯ! Галашэнне пахавальнае, як ляжыць у хаце Мамачка мая дарагая! Мамачка мая любімая! Парадніца ты мая! Я ж з табою ўсё гора дзяліла, Ты маё ўсё гора знала, Ты мне ўсё памагала: Ты мне й сцірала, Ты мне й мыла. Ручкі мае залатыя! Вочкі мае дарагія! А калі ж я буду паглядаць на вас? ...А ты ж мне дзеткі памагала гадаваць. А ты ж пыталася ўсё: — А ці Света званіла? — А ці ты пра Надзю што знаіш? — А што ты пра Ніну знаіш? — А што ты пра каго..? А ты ж хацела ўсе знаць, А ты ж хацела ўсе ведаць, А я ж табе ўсе расказвала, А я ж з табою ўсе дзялілася. А з кім жа я буду дзяліцца? А з кім жа я буду гаварыць? А каго я буду ўстракаць? А каго я буду ўглядаць? А закрьіюцца твае дарожкі, А закрыюцца твае сцежкі... (8-89-243-1, л. 63—64) ТАТАЧКА МОЙ! Галашэнне пахавальнае, па дарозе на могілкі. Татачка мой! Куда ж ты выбраўся ў далёкую дарогу? А ты ж ужо не бачыш, што мы па табе плачам, Што твае дочачкі ідуць ды галосяць. Чо ж ты нас аставіў? Чаго ж ты нас пакінуў? Чаго ж ты з намі не захацеў жыць? Да паследняя ж у цябе дарога, Да паследній пуць. Закрываюцца сцежкі-дарожкі твае, Сабраўся ты ў вялікую дарогу, А больш мы не пабачым цябе... (8-89-243-1, л. 55) ДА СВІДАННЯ Ж, ДА СВІДАННЯ! Галашэнне пахавальнае, як развітваюцца на могілках. Да свідання ж, да свідання! Да шчасліва ж табе дарожачка! Да сустракайце ж бацькі-мацеры, Да радзімачка! Да сустракайце ж госцейку. Да бярыце яго памаленечку, Бо ён балючы, Да глядзіце яго тутака. ...Да калі ж ты ка мне прыйдзеш? Да ў якую пору? Да з якога боку іці меш? (8-93-270-4, л. 28) Існасць нябожчыка пасля смерці ў свядомасці чалавека на падставе візуальна ўспрымаемых падзей у час пахавальнага абраду і міфалагічных уяўленняў аб ім раздвойвалася, набывала двухварыянтную матэрыяльную і анімістычную форму. Цела яго было пахавана ў зямлі, дзе яно заставалася навечна і як бы растваралася ў зямной плоці, злівалася з ёю, каб, як верылі нашы продкі, садзейнічаць адтуль захаванню зямлі, на якой жыў род памёршага, спрыяць яе жыватворнай, нараджаль- най і пладавітай моцы. Матэрыяльнаму вобразу нябожчыка ў беларускай міфалогіі адпавядаюць Чур, Прашчур, Дамавы і некаторыя іншыя істоты, якія нібыта пастаянна і нябачна жывуць разам з людзьмі ў сваім родзе. Душа ж нябожчыка да сарака дзён пасля яго смерці заставалася на зямлі, каб прайсці па ўсіх пуцявінах, якія той зрабіў пры жыцці, і ўспомніць яго ўчынкі і справы, і толькі затым з'яўлялася на Божы суд, дзе адпаведна жыццядзейнасці памёршага ёй прадвызначалася месца ў раі або за грахі чалавека падвяргалася мукам у пекле ці ўвогуле вечнаму скітанню па зямлі. Развітанню з душою памёршага, рытуальнаму наведванню месца яго захавання, афармленню магілы і былі ў асноўным акцэнтаваны памінальныя абрады і рытуалы, што праводзіліся ў першы год пасля смерці, на працягу якога родныя «насілі» таксама жалобу па свайму сем'яніну-нябожчыку. Ужо на другі дзень пасля пахавання члены сям’і памёршага зранку едуць на магілу і вязуць «пакойніку» сняданак або, як гавораць у некаторых рэгіёнах пра гэты звычай, «ідуць пабуджаць нябожчыка на магілу». Такі абрад даволі актыўна бытуе ў нашы дні і, як расказваюць аб ім сяляне вёскі Касцюшкавічы Крычаўскага раёна, адбываецца ў такой паслядоўнасці: «...На наступны (пасля пахавання) дзень родныя вязуць заўтрак. Там у дзевяць часоў ілі ў дзесятым часу гатуюць заўтрак і на магілу едуць. ...Бяруць ету ежу, ну, с памінальнага стала (што рабілі ў дзень пахавання), там пакыршні: то рыбу, то каклеты якія і водку ўжо абізацільна і едуць туды. Там засцілаюць на магіле скацерць і заўтракаюць». Перад пачаткам «заўтрака» запальвалі каля крыжа грамнічную свечку і маліліся Богу аб прашчэнні грахоў памёршага. На асобную талерку для нябожчьіка адкладвалі па лыжцы прывезенай на магілу ежы» (8-96-290-1, л. 15). Паводле запісаў вядомага беларускага краязнаўца Г. А. Каханоўскага, у вёсцы Паставічы Ста- радарожскага раёна на заканчэнне памінальнай трапезы родньія адкладваюць па тры лыжкі ежы на магілу свайго сем'яніна і суседнія магілы, прыгаворваючы пры гэтым: «Мы на гэтым свеце частуем, а Вы нас на тым пачастуеце»*. Першае наведванне магілы амаль заўсёды суправаджалася плачам і галашэннямі жанчын, калі ўсё навокал: і ўчарашняе пахаванне, і свежанарыты магільны холмік, і яшчэ жывы ў памяці вобраз памёршага — так выразна і балюча напамінала аб ім: А мая мамачка, Да што ж ты нам зрабіла, Нашто ж ты нас кінула? Да мы ўсе цябе просім: Прыйдзі к нам на вячэрку. Да ці ж ты не чуеш, Ці ты зазлавалася, Што к нам няйдзеш сёння? ...А мы ж цябе просім: А ты ж нас не забывай, А ты ж нам усё прашчай, А ты нам усё раскажы, А ты нам хоць сасніся. Калі пахаванне нябожчыка адбывалася на другі дзень, то, паснедаўшы на яго магіле, родныя запрашалі памёршага да сябе на памінальны абед, які рабілі на траціны — трэці дзень пасля яго смерці. Лічылі, што на трэці дзень душа ўпершыню пакідае хату і выходзіць за межы дома ў адкрытую прастору: «Трэба яе правесці і благаславіць».