КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Бацюшка каля крыжа і палонкі праводзіў маленне і асвячаў ваду, абавязкова акунаючы ў яе царкоўны крыж. Тут жа «пеўчыя спявалі бажэственныя песні». У заключэнне рытуала ўсе прысутныя набіралі з сабою ў гарлачы, бутэлькі, слоікі, вёдры з палонкі вады і неслі яе дадому. Такая вада лічыцца ў народзе святою — гаючай ад розных хвароб чалавека і жывёлы і захоўваецца на працягу года ў кожнай хаце за абразамі. У народзе святая вада выкарыстоўваецца таксама ў рытуалах выгнання з розных месц «нячыстай сілы» і ў барацьбе з ведзьмакамі, для чаго ў дзень свята вадою асвячалі (акраплялі) хату, падворак і ўсе гаспадарчыя пабудовы. А ўвогуле кожны чалавек па заканчэнні рытуалаў імкнуўся напіцца святой вады. На Беларусі бытуе павер’е, што хрышчэнскія маленні і асвячэнне вадою здымае з чалавечай душы грахі за благія ўчынкі і думкі чалавека. Даволі часта з вуснаў праваслаўных вернікаў можна пачуць, што «Хрышчэнне — грахоў адпушчэнне». Падобнае павер'е садзейнічала актыўнаму ўдзелу вернікаў у святочных набажэнствах і рытуалах. Рытуалы асвячэння вады праводзіліся амаль паўсямесна і добра вядомы да сёння ў памяці ста- рэйшых людзей. У гады існавання Савецкага Саюза, у склад якога ўваходзіла Беларусь, яны былі забаронены афіцыйнымі ўладамі пад уплывам атэістычнай прапаганды. I таму апошнім часам асвячэнне вады на Хрышчэнне праводзілася пасля малення непасрэдна ў касцёлах або царквах. Відавочна, што ў рытуалах хрышчэння надаецца вялікая ўвага вадзе. Генетычнае паходжанне падобных рытуалаў, як і сімволіка вады, мае даволі старажытны пачатак. Пра ачышчальныя здольнасці вады людзі ведалі яшчэ задоўга да прыняцця хрысціянства. У славян-язычнікаў вада ўвогуле абагаўлялася, ёй прыпісваліся розныя магчымыя уласцівасці: ад візуальных, чыста функцыянальных — ачышчаючых, вегетатыўных, пладаносных, нараджаючых да міфічных, пабудаваных на падставе ўяўленняў чалавека. Многія рытуалы з прымяненнем вады былі вядомы ў старажытныя часы таксама ў рэлігійных абіпчынах Егіпта, Асірыі, Вавілона, Палесціны, ды і ў сённяшні час, як і ў хрысціянстве, яньі функцыяніруюць практычна ва ўсіх рэлігіях свету. У беларускіх католікаў Хрышчэнне супадае са святам Тры каралі. У рымска-хрысціянскім веравучэнні тры каралі упадабляюцца тром усходнім мудрацам, якія першымі прынеслі свету вестку аб нараджэнні Ісуса Хрыста. На гэта свята кожны прыносіў з касцёла асвечаную крэйду і «...як прыходзяць дахаты, зразу надпісваюць на дзвярах тры буквы: К, М і Б, каб ніякая злая сіла ні ўваходзіла ў дом» (8-94-284-1, л. 9). Літары, якія пішуць католікі над дзвярыма, узяты з імён трох каралёў, якіх называлі Каспель — К, Мэльхон — М і Бальтазар — Б. Гэты рытуал, хоць і пераклікаеода ў нечым са значэннем хрышчэнскай святой вады, але болып падобны да рытуала адпісвання Каляд, што захаваўся ў большасці мясцовасцей нашага краю. У простым народзе крэйду, якой рабілі падобныя надпісы ці ставілі крыжы над дзвярыма, захоўвалі ўвесь год як сродак ад болю ў жываце. 3 рытуалам асвячэння вады ў рэках і азёрах звязаны некаторыя беларускія павер'і. Адно з іх, запісанае ў мінулым стагоддзі ў Мінскай губерні, сцвярджае, што гэтым самым рытуалам выганяюць чарцей з вады і што чэрці нібыта ад Вадохрышча да Вербнай нядзелі селяцца і жывуць на вербах. У народным жыцці да хрышчэнскага дня прымеркаваны некаторыя назіранні і прыкметы. У Мазырскім навеце і на Віленшчыне на Хрышчэнне жанчыны імкнуліся пасля набажэнстваў прыйсці дамоў раней за іншых аднасяльчан: «Тады ты першая і з поля збярэш». На Міншчыне бытавала таксама павер'е: хто хоча мець улетку добрыя раі пчол, той павінен першым набраць вады з «усіх палонак крыжа» (паколькі палонка мела контурную форму крыжа, ваду трэба было набіраць з усіх канцоў (выразаў) палонкі. — У. С.) Па надвор’і, якое было ў хрышчэнскі дзень, імкнуліся прадказаць надвор'е будучага лета: калі на Вадохрышча было вельмі холадна, гаварылі, што жніво будзе сонечным і гарачым; калі Вадохрышча выдавалася ясным і сонечным і адначасова марозным, чакалі сухога і спякотнага лета. Паколькі хрышчэнскія марозы заканчвалі пік зімы, бо далей зіма паступова набліжалася да лета, то ў пасляхрышчэнскія дні гаварылі пра мароз: «Трашчы не трашчы, прайшлі Вадохрышчы — не к Ражству, а к Пятру». У беларускім фальклоры песні, прымеркаваныя да Хрышчэння, не адзначаны, магчыма, таму, што да гэтага дня ўжо заканчваліся хаджэнні калядоўшчыкаў, звездароў, цыганоў і іншых калядных груп. Асобныя матывы і сюжэты, апавядаючы пра падзеі хрышчэскага дня, сустракаюцца ў раждзественскіх песнях. Святое Хрышчэнне ваду свяціла, на ўвесь свет пусціла. Іван Красціцель ваду асвяціў (акрасціў), на ўвесь свет пусціў. На Вадохрышча чарцей з вады выганяюць. Хрышчэнскі мароз добра кусае за рукі і нос. Трашчы, мароз, не трашчы, ужо мінулі Вадохрышчы. Калі на Вадохрышча мароз і сонца — чакай засушлівага лета. На Вадохрышча дзень цёплы — будзе хлеб цёмны. Стрэчанне, або Грамніцы, — зімовае свята язычніцкага паходжання, якое ў народным календары прыпадае на 2 лютага ў католікаў і 15 лютага ў праваслаўных беларусаў. Паводле народных меркаванняў, на гэта свята зіма сустракаецца з летам. Дарэчы, у некаторых рэгіёнах нашага краю (Кармянскі, Чачэрскі, Добрушскі, Слаўгарадскі раёны) мясцовыя жьіхары адносяць Стрэчанне да вясенніх свят. У старажытныя часы ў гэты дзень славянеязычнікі ўшаноўвалі Бога Перуна, або, як яго яшчэ называлі, Грамаўніка. Назіраючы за з'явамі прыроды, нашы далёкія продкі заўважалі, што да гэтага часу светавы дзень намнога пабольшаў, сонейка на дарогах і прыгорках усё актыўней падтайвае снег, частыя адлігі выклікаюць капеж са стрэх, ад Грамніц можна было пачуць першы гром, разам з Калядамі адышоў і пік марозных дзён, і хаця часам надакучалі снежныя віхуры, але і яны паступова здавалі свае пазіцыі. Усё гэта наводзіла на думку, што ў барацьбе злых Духаў, чары якіх праяўляліся праз цемру, холад і хваробы, і добрых Духаў, якія надзялялі чалавека святлом, цяплом і здароўем, перамагаюць апошнія. Пачуўшы першыя громы, адзначалі, што гэта Грамаўнік зганяе з зямлі злых Духаў («нячысцікаў»), выпрабоўваючы на іх свае агнявыя стрэлы. Выказваючы сваю прыхільнасць і падтрымку Перуну, у час свята продкі беларусаў падносілі яму розныя ахвяраванні. Па рэштках рытуалаў, звязаных з грамнічнай свечкай, можна меркаваць, што напярэдадні ахвярапрынашэнняў у месцах пакланення язычніцкім Багам запальвалі рытуальны агонь, ад якога і самі ўдзельнікі атрымлівалі духоўнае ачышчэнне, прымаючы ад язычніцкага святара асвячэнне агнём: абпальванне крыжападобна валасоў на галаве. He выключана, што на ахвяраванне прыносілі васковы крыжык і вялікую Грамнічную свечку, якую, запаліўшы ад «свяшчэннага агню» і такім чынам асвяціўшы, забіралі з сабою дадому для правядзення магічных дзеянняў на падворку, у хаце і як надзейны ахоўны сродак ад розных няшчасцяў. Па-свойму тлумачыцца значэнне свята ў хрысціянстве, якое ў гэты дзень адзначае Стрэчанне Гасподняе (Сретенье). Хрысціянскія паданні расказваюць, што задоўга да нараджэння Ісуса Хрыста адзін з егіпецкіх цароў захацеў мець ва ўласнай бібліятэцы кнігі Старога Запавета, якія ў той час былі напісаны стараяўрэйскай мовай. Для перакладу кніг на грэчаскую мову, якая была вя- дома шмат у якіх краінах, у тым ліку і ў Егіпце, ён запрасіў да сябе некалькі дзесяткаў перакладчыкаў. Адзін з іх па імені Сімеон, перакладаючы кнігу прарока Ісая, у сказе «Вось Дзева ў чэраве прыме і народзіць Сына» палічыў неабходным замяніць слова «Дзева» на «жанчына», і як толькі ён пачаў пісаць гэта, яго руку раптам утрымаў Анёл і, сказаўшьі праведнаму Сімеону, што напісанаму трэба верыць, прарочыў яму, што ён не памрэ да таго часу, пакуль не пераканаецца ў праўдзівасці гэтых слоў і не ўбачыць Збавіцеля ад Бога. Пасля гэтага здарэння так і чакаў, ужо дажыўшы да сівога старца, Сімеон сустрэчы з Хрыстом. На той час не толькі старац Сімеон, але і ўвесь народ Ізраіля спадзяваўся на прыход Мессіі Гасподняй. Месія ў іўдаізме і хрысціянстве азначае даслоўна «выратавальнік», які павінен з'явіцца з нябёс і прынесці на зямлю адзіную Божую веру і спасенне ўсяму свету. Божая Маці — прасвятая Дзева Марыя прыйшла першы раз з Ісусам Хрыстом на руках у Іерусалімскі храм толькі на саракавы дзень пасля нараджэння Сына Божага. Так патрабавалі старажытныя іўдзейскія законы: жанчына, якая нарадзіла дзіця, не мела права наведваць Божы храм да 40 дзён. Менавіта ў гэты дзень і адбылася сустрэча (стрэчанне) у Іерусалімскім храме старца Сімеона з Ісусам Хрыстом, калі туды прыйшлі Іосіф з Марыяй і прынеслі Божага Сына, каб выказаць Богу падзяку за нараджэнне дзіцяці і прынесці свае ахвяраванні. У сённяшняй традыцыйнай культуры беларусаў адначасова з хрысціянскімі стрэчаньскімі маленнямі ў царкве або касцёле захаваліся і актыўна функцыяніруюць язычніцкія рытуальныя рэлікты свята. Напярэдадні Грамніц у кожнай сям'і робяць з воску ці купляюць у цэрквах і касцёлах свечы. Такая свечка адрозніваецца крыху ад тых, якія мы штодзённа бачым у час набажэнстваў дома або ў Божым храме: яна больш тоўстая і па вышыні павінна быць, па ўяўленнях беларуса, не менш 20 сантыметраў. У мінулым стагоддзі ва ўніяцкіх прыходах, як апісвае М. М. Нікіфароўскі, «над укладзенымі на століку, табурэтках або на ўнесенай у царкву лаўцы свечкамі чыталася пяць спецыяльна прымеркаваных да іх малітваў, тварылася трохразавае кадзенне свечак, акрапленне свянцонай вадой і трохразавае ж асяненне іх напрастольным крыжам, з якім свяшчэннік выходзіў з алтара... Па сканчэнні свяшчэннік уласнаручна ўручаў гаспадарам іх свечкі. ...Багамольцы-гаспадары запальвалі асвянцоныя свечы з воклічам свяшчэнніка «благаславенна царства» — і тушылі іх пасля літургічнага Евангелля, — тушылі пераварочваннем кнота ўніз і хавалі свечы за пазуху, у рукаў або заварочвалі ў хусціну, у халсціну; так трымаліся свечы ў царкве да канца літургіі, і ўжо пад сапраўдным імем Грамнічных свечак яны дастаўляліся дадому»*. Вярнуўшыся дахаты, гаспадар абпальваў крыж-накрыж у сябе на галаве валасы, а потым тое ж рабіў па-старшынству з усімі членамі сям'і. Падобны рытуал праводзіўся і над жывёлай. 3 Грамнічнаю свечкай сяляне ў дзень Стрэчання абыходзілі ўсе пабудовы: лазню, хлеў, камору, сенцы, ёўню, дзе гаспадар датыкаўся агнём свечкі да сцен і вушакоў дзвярэй. Тое ж рабілася і каля пчаліных вулляў, куратніка, студні.