З неапублікаванай спадчыны
Манаграфіі, артыкулы, вершы, матэрыялы навуковай канферэнцыі, успаміны сучаснікаў
Аляксей Мельнікаў
Выдавец: Чатыры чвэрці
Памер: 592с.
Мінск 2005
ГРОДНА. 1561 г. — «эўхарыстычны дыялог» (лацнн. мова) «Камедыя пра Якава і Іосіфа, патрыярхаў» Яўстафія Пылінскага; у пралогу і эпілогу з’яўляецца селянін Іван, які гаворыць па-беларуску («Панове, што то за дзело будут тут дзелацм?/Чы не свадзьбу на мейсцу сём будуць скакацм?»; чаму яўрэі ядуць казіныя рогі? — бо чорт замест «FIAT» пры стварэнні свету сказаў «ХВНК» і таму атрымалася каза). 1687 г. — панегірычная драма «Язон — пераможны захопнік калхідскай здабычы» М. Сіповіча; паміж актамі — інтэрмедыі і балет.
ПІНСК (1632-1764). Патрыятычная п’еса «Уладзіслаў Ягайла, кароль польскі» (польск. мова, 23.05.1663); у інтэрмедыях беларускамоўныя татары.
ВІЦЕБСК (1671-1765). «Містычнае прычасце вяселля Генсерыка і Трызімунда» (польск мова) з «Аршанскага кодэксу» канца XVII ст.; польска-бел. інтэрмедыі, блізкія да «Прычасця Барыса і Глеба»(2 д’яблы Кшычальскі і Казлоўскі, што хочуць пасеяць на свеце сварку, але, паколькі няма на чым узараць поле — упрагаюць яўрэякарчмара). Панегірычныя лацінскія драмы «Два браты — св.Канцый і Канцыян» (1693), «Каштоўны камень... які упрыгожвае дзедаў пярсцёнак Корвінаў» (1737).
НАВАГРўДАК. Польска-руская велікодная драма (1637). 1685 г. — поўны тэкст лацін.драмы «Вянец мудрасці» (старагрэчаская гісторыя). У 1695 г. П.Быкоўскі піша дыялог у гонар І.Лаёлы. Канец XVII ст. — польск. драма «Містычнае прычасце невінаватых у жалю
Кароля і Фрыдэрыка» (з «Аршанскага кодэкса»); антыпралог супадае з «Прычасцю Барыса і Глеба».
МІНСК. 1698 г. — лацін. драма Страснога тыдня «Ахвяра любові». 1713 г. — лацін. панегірычная драма «Росквіт царства» (старажытны Кітай). 1727 г. — лацін. драма «Свяшчэнны саюз Мінеўры і Марса» (гал.герой — адзін з Астрожскіх).
ОРША. Канец XVII ст. — польск. драма «Слаўная дапамога ў перамозе Раміра, што ўчынілі ангельскія палкі» з бел.-польскімі інтэрмедыямі.
НЯСВІЖ (1600 — сяр.XVIII), БРЭСТ; пач.ХУІП ст„ СЛУЦК, МАГІЛЁЎ, ЖОДЗІНА.
БАБРУЙСК, «Акадэмія мудрацоў караля Аляксандра»( 1725, Аляксандар Македонскі, Арыстоцель).
ЗБОРНІК, складзены ў Крожах у перш. пал. XVII ст. — 4 інтэрмедыі, сярод якіх «Чорт і яго хлопцы, селянін, яўрэй» («Чорт Асмалейка» — «хворы чорт»: «Агонь пякельны, трэба, яко бачу, сала/ Дубоваго, каб мая рука шмаравала/Его косцн, повернеце на бок сюда лепей,/Азалей ён пачуець лекарство то смачней./Ой, ужо шмароване пан д’ябэл наш чуе,/Аж мскры сыплюцца, так добрэ шмаруе»),
КОВЕНСКІ зборнік (30-я гг. XVIII ст.): інтэрмедыі «Селянін, вучань», «Селянін і вучань-уцякач», «Літаратар, селянін, Самахвальскі» (дыспут жэстамі).
«ІграФартуны» (польск.); «Мужык каралём». 1725 г. — польскабел. «Вакханалія», камбінацыя некалькіх інтэрмедыйных матываў; камедыя: «русін па імю Васіль», яго слуга Селівон, паны Смаргонскі, Вітулінскі, Смярцінскі, Запрасінскі, Дыяген. Апісанне патопу; Селівон ратуе паноў, аказваецца ў вадзе, дарэмна просіць дапамогі; засынае — пераапранаюць у пана — прабуджэнне.
«ЛІТОЎСКАЯ» БАРОЧНАЯ ДРАМАТЫЧНАЯ ШКОЛА: Пётр Быкоўскі, Ежы Берант, Якуб Даманеўскі, Ян Фржэйндт, Крыштаф Гаршвіла, Якуб Гралеўскі, Аляксандр Яленскі, Дамінік Крачатоўскі, Лукаш Папроцкі (вучань Сарбеўскага), Францішак Шымановіч, Габрыэль Шымкевіч, Андрэй Вырвіч...
Сярэднявечная ідэалогія: марнасць, прывіднасць зямнога жыцця, праслаўленне нябеснага быцця; галоўны герой часта аскет, які загадзя рыхтуецца да смерці. Герой п’есы «Сон чалавечага жыцця» (Пінск, 1733) забівае імператара, які прысудзіў яго да смерці. «Вораг у галаве» (Гродна, 1727): кароль лангабардаўАльбаін п’е атруту з келіха, зробленага з чэрапа ворага (барокаі). Спалучэнне рэальнага з ірэальным: «Парушальнік стройнасці хору» (Пінск, 1740): у разгар балю з пекла выходзіць прывід сябра. «Абедзенны час працягласцю 200 год» (Полацк, 1740): пасля балю ў пекле праз 200 год вяртанне на зямлю.
Тэатр асветніцтва
ПРЫДВОРНЫ ТЭАТР. Францішка Уршуля Радзівіл (1705-1753). «Золата ў агні» (каханне князя Пшэмыслава і дачкі беднага шляхціца Цэцыліі), «Дасціпнае каханне», «Суддзя без розуму», «Каханне нараджаецца з позірку», «ІДчаслівае няшчасце», «Сляпое каханне не зважае на вынікі»... (пераробкі Морштына, «Дэкамерона», міфалогіі).
На Нясвіжскай сцэне аперэта «Агатка» (лібрэта Мацея Радзівіла, музыка Яна Давіда Голанда).
ЕЗУІЦКІ ТЭАТР. НЯСВІЖ. Юзэф Катэнбрынг «Марнасць марнасцяў, або Томас Паўнд» (1755; стараанглійская гісторыя), «Сіроэс». СЛОНІМ. «Імгненне няшчаснай вечнасці» Феліцыяна Навадворскага: сатыра супраць распуснага манарха. ГРОДНА, лацінамоўныя: Фрыдэрык Ідвель «Літасць — высакародны спосаб помсты» (1752). Рафал Гэмпль «Пераможная ў лёсе мудрасць» (1754). НАВАГРУДАК. Пераробка «Прытворнахворага» Мальера.
БАЗЫЛІЯНСКІ ТЭАТР. ЖЫРОВІЧЫ. Творы на лацін. і польск. мовах з бел. інтэрмедыямі («Базыль, усходні цар» з інтэрм. «Сляпы, кульгавы», потым — «Пан і селянін»; сляпы нясе на сябе кульгача, абіраюць садавіну ў панскім гародзе — «Прытча Кірыла Тураўскага»; «Пан і селянін»: генеалогія ад Ноя).
ПРАВАСЛАЎНЫ ШКОЛЬНЫ ТЭАТР. Інтэрмедыі 1752-1755 гг.: «Селянін у касцёле», «Селянін на споведзі»(з драмы-маралітэ Мануіла Базілевіча «Дэкламацыя», у якую ўключаны эпізоды з драмы Г.Каніскага «Уваскрэсенне мёртвых»,1747).
КІЕВА-МАГІЛЯНСКАЯ АКАДЭМІЯ: 4 белар.-украінскіх інтэрмедыі 1740-х гг.
ЗАБЕЛЬСКІ ШКОЛЬНЫ ТЭАТР (дамініканскі, Полаччына).
КАЭТАН МАРАШЭЎСКІ (прафесар рыторыкі і паэтыкі). Польскамоўная трагедыя «Свабода ў няволі» (1787): рымскі палкаводзец Велізарый (высакародства ў інтарэсах Радзімы; веды робяць чалавека шчаслівым). Драма-маралітэ «Камедыя» (1787): селянін Дзёмка (адмаўленне феадальнай рэчаіснасці; селянін і яўрэй гавораць па-беларуску; рысы новай літаратуры).
МІХАІЛ ЦЯЦЕРСКІ. 1787 г. — пераробка «Лекара па прымусу» Мальера. 1788 г., 1790 г. — польск. трагедыі «Сапар», «Фемістокл» (антычная гісторыя). 1789 г. — празаічныя дыялогі ў камічнай оперы Р.Вардоцкага «Апалон-заканадаўца, або Рэфармаваны Парнас». Магчыма, аўтар арацыі «Пчолы» (1790). 1790-1791 гг. — польск. камедыі «Шлюб, перакулены дагары нагамі арлекінавымі хітрыкамі», «Камедыя» (франкаман Бывальскі, пан Глупскі).
К ВОПРОСУ 0 ЗНАЧЕНММ СММВОЛМЧНЫХ ФМГУР В МЗДАНМЯХ ФРАНЦМСКА СКОРННЫ
ІЧсследователм — лнтературоведы, нсторнкн, нскусствоведы — занммаюіцнеся проблемамн, связаннымм с творчеством, деятельностью м лнчностью Францнска Скормны, не прмшлм до смх пор к обіцему мненмю об нстннном смысле трех фнгур, представленных на гравюрах в мзданнях просветнтеля: мзображенпя Солнца н Луны (1) 2TS знаков (2) м (3)Чаіце всего нх ннтерпретмруют как герб первопечатннка лмбо его нздательское клеймо; в обомх случаях непонятно, напрммер, почему в мзданмях Францнска Скорнны преммуіцество отдается фнгуре (1) над (2) м особенно над (3). В фнгурах (2) м (3) внделн, кроме того, ннмцналы Богдана Онькова н Якуба Бабкча, мзображенмя меднцннскмх весов м печатного станка м т. д., не связывая прм этом этм мзображенмя с спмволом (1), хотя, на наш взгляд, мменно в связм этмх трех фпгур (а на связь между нммм указывает даже то, что все онм забраны в однотнпные картушм на нзвестном портрете Францмска Скорнны) н можно определнть мх значенме.
Прежде чем сделать попытку мнтерпретацнм указанных мзображенмй необходммо высказать такое соображенне. Во-первых, мы нм в коей мере не счнтаем нашм выводы безоговорочнымн, а ход рассужденмй совершенным м едмнственно возможным. Но, предполагая, что все элементы, представленные на портрете Ф. Скорнны, помеіцены в него не случайно м не бессмысленно, мы просто обраіцаем внмманме на целый ряд любопытных совпаденнй, которые, по нашему мненню, также не случайны м не бессмысленны, хотя йх логнка м не вполне понятна нлн, по крайней мере, не вполне очевмдна. Во-вторых, какммм бы промзвольнымм нм казалнсь сейчас последуюіцме построенмя, однако с точкм зренмя герметмческой фнлософнм онм вполне закономерны м естественны. Что же касается Францмска Скоряны, то, как человек весьма образованный, прмчем образованный в траднцмях своего временм, он не мог не знать хотя бы основ оккультных наук м мх «прмкладных» днсцмплнн: как автор вычнсленмй в «Пасхалнм» — астрологнн, как медмк — герметмческой медмцнны, а также алхмммн, о чем свядетельствует упомянанме в преднсловмн к Первой кннге Царств средм другмх мудрецов древностм Гермеса Трнсмегнста (Меркурмя
Трммемста), пакровмтеля алхмммков, мзобретателя пнсьма. Поэтому естественно предположнть, что ему был знаком м основной метод оккультмзма — метод аналогмм.
Пмея это в внду, мы м счмтаем, что рассматрмваемые фмгуры не являются чем-то однозначным, но, напротмв, ммеют целый ряд значенмй на разлмчных уровнях абстрагмрованмя.
Так, согласно гмпотезе Н.Н.ІЦекотмхмна (ІЦекотмхмн), фмгура (1) означает солнечное затменме, промзошедшее 6 марта 1486 г., м указывает — вряд лм на точную дату, но по крайней мере на год рожденмя Ф.Скормны. Однако этот сммвол может мметь м мное содержанме: сочетанме Солнца — актмвного мужского начала, Монады, Разума мт. п. с Луной — пассмвным женскмм началом, Дмадой, Матермей н т. п. (сравн.: «Солнце есть отец, луна — мать» — Нзумрудная Скрмжаль Гермеса Трмсмегмста) в Меркурмм, — среднем начале, Тернере, Ммре м т. п. Обычная же для оккультмзма математмческая операцмя прмведенмя тернера (1+2=3) посредством кватернера (3+1=4) к едмнмце, в конечном мтоге которой будут фмгурмровать цнфры 3 — 4 — 7, трансформмруюіцмеся в результате теософмческого сокраіценмя м сложенмя в 10 м 1 (4=7=10=1), даст нам сммволмческое выраженме Абсолюта (Бога).
Заметмв в фмгуре (2) условное мзображенме медмцмнскмх весов (см., напр.: Шматов, с. 193), мсследователм останавлмвалмсь на полпутм, мнтерпретмруя его лмшь как указанме на род занятмй Францмска Скормны. Однако можно предположнть, что этот сммвол обозначает м зодмакальное созвездме, указывая по аналогмм с фмгурой 1, на месяц рожденмя Францмска Скормны — октябрь. Подтвердмм эту догадку даннымм аналогмческой таблнцы соотношенмя элементов м попытаемся обьяснмть в этом ракурсе сммволмческое значенме некоторых предметов, помеіценных нздателем на своем портрете. Зодмакальному созвездню Весов соответствуют: мз стмхнй — воздух (отсюда мзображенне небесной сферы), нз времен года — весна (еіде одно возможное значенме фнгуры 1), мз сторон света — запад (на запад направлен взгляд Скорнны), мз разнородных тел — растенмя (корзнны для сбора лечебных растеннй?), мз частей растенмй — цветы (мзображенме цветов на портрете слева), мз качеств земных стмхмй — влажность (рмсунок кувшмна?), мз жмвых суідеств -летаюідме (пчела), мз металлов — олово м медь (незажженный! светмльнмк с медным? рефлектором), мз человеческмх качеств — знанмя м рассудмтельность, сммволом которых являются мзображенмя кнмг. Кстатм, мз ангелов осей неба Весам соответствует служмтель божественных мсцеленмй Рафамл,
КНІГІ ОНЛАЙН
