КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
Пакажам на табліцы некаторыя розначытанці спісаў групы СЗа і СЗб: СЗа; РНБ, ОЛДП F.185 ...но душа всссляшс, ум укрспляюіцс на подвнгы н на добрыс дсла... ...якожс рсчснно ссть в Пнсаннн... ...она жс с прнлсжаннсм прннмашс... ...патрнарх жс Лука, собрав спнскопы н всс зборы... «Владыко святый, сотворн мнлость на мнс: повслн да отвсрзутся мнс врата Хрнстова». Онжс повслс прошснню СЗа; НБ МДУ, № 1311 ...а сн душа вссслятс н ум укрспляюіцс на подвнгн добрыя дслы... ...якожс рсчснно ссть в Пнсаннн... ...н она жс с прсдлсжаннсм прннмашс... ...патрнярх жс Лука, собрав спнскопы н всс зборы... «Владыко святый, сотворн мнлость на мнс: повслн мн да отвсрзутся мнс врата Хрнстова». Он жс повслс Табліца 10 СЗб ...а сня душа вссслнт н ум укрспляст на подвнгн добродстслн... ...якожс пнсано ссть... ...ссстра жс ся co тіцаннсм прнмашс... ...патрнарх жс Лука, собрав вся соборы спнскоп... «О владыко святый, сотворн на мнс мнлость, повслн мн отвсрстм мн двсрн Хрнстовы». Он жс повслс ся бытн н отвсрьстн. 14 прншсдшс ко вратом... ...н мдс ко Гробу Господню. Прншедшс н поклоннвшнсся н цсловавшс Гроб Господснь н суіцнн с нсю. 14 покаднвшс Гроб Господснь златою чспню н многоразлнчнымм фнмнаны, нзыдс... ...блажснн людйс, жнвяшс во градс том... ...молнся к Богу о стадс свосм, сжс есн совокупнла к Богу, яко Тому подобаст всяка слава, чссть н поклонянне co Отцсм н co Святым благым н жнвотворявцнм Духом н нынс н прнсно, в векы веком... прошснню ся бытн м отвсрьстн. 14 прншсдшс ко вратом... ...н нде ко Гробу Господню. й прншсдшс й поклоннвшсся н цсловавшс Гроб Господснь н сутнн с нсю. Покаднвшс Гроб Господснь златою чспью н многоразлнчнымн тсмйяны, нзыдс... ...блажснн людііс, жнвуіцс во градс том... . ..молм к Богу о стадс своем, сжс ссн собрала Господу, яко Тому подо... (ркп. абрывасцца — А.М.) прошснню ся быта н отвсрстн ей врата цсрковяая. Она жс, прншсдьшн ко вратом... йдс жс ко Гробу Господню, н прншсдшс, поклонншася н цслова Г'роб Господснь. Златою каднлняцсю й многоразлнчнымн фнммяны покаднвшн н цсловавшн, н покаднвшн нзыдс... ...блажсння люднс, жявушші в тсбс, градс... ...молнся к Богу о стадс свосм, сжс совокупяла есн о Хрнстс, Господс нашем... Гэтыя розначытанні найболей характэрныя для спісаў СЗ. Урэшце, яны не настолькі істотныя, каб рабіць на падставе іх якія-небудзь далёка ідучыя вывады. Цалкам унікальны ў сваім родзе матэрыял дае даследванне групы СЗа. Справа ў тым, што тэкст Жыція Еўфрасінні Полацкай, што змешчаны ў «Торжественнпке» (Т), пацярпеў як мінімум тры праўкі: 1) тым жа почыркам і чарнілам, якім напісаны асноўны тэкст (Т1); 2) шэры чарнілам, іншым почыркам (Т2); 3) почыркам Т2, але іншым пяром і больш цёмным, чым у Т2, чарнілам (ТЗ), прычым чарніла ТЗ падобнае на інтэнсіўнае, не паспеўшае выцвісці або неразбаўленае чарніла Т1. Правак Т1 было зроблена вельмі мала, і на іх падставе нельга зрабіць ніякіх вывадаў, акрамя як пра няўважлівасць перапісчыка. Так, на арк.350 надпісана слова «горе» ў пасажы «целоваше ю, глаголя: Горе мне, чадо мое...», слова «дабы» першапачаткова мела выгляд «да бытн» (арк.350 адв.), слова «дідн» заменена на слова «епмскоп» (арк.351 адв.) і некат. інш. Праўкі Т1 былі зробленыя ўжо пасля напісання асноўнага тэксту, пра што можна меркаваць па яркасці чарніла: яго інтэнсіўнасць у карэктуры не супадае з інтэнсіўнасцю чарніла ў асноўным тэксце. Праўкі Т2 уяўляюць ужо значна большую цікавасць. Па-першае, яны былі зробленыя пазней, і намнога, паколькі ў слове «поклонмвшеся» да вынасной літары «с» дапісана літара «я» (арк.359), a не «юс малы» або «а ётаванае», як у асноўным тэксце. Гэтыя выпраўленні характэрныя не толькі для тэксту Жыція Еўфрасінні, але для ўсяго Т; гэтым жа почыркам і чарнілам усюды ў рукапісу прастаўлены надрадковыя знакі і знакі прыпынку. Гэтым жа почыркам на арк.537 зроблены запіс з указаннем даты напісання (?) рукапісу — 20 ліпеня 1545 г. Почырк Т2 належыць, мяркуючы па скарапісным запісе на арк.29 адв., Савелію Сямёнаву Дудараву (?). Гэтым почыркам і чарнілам зроблена большасць правак. He такімі шматлікімі, але не менш цікавымі з’яўляюцца праўкі ТЗ, зробленыя «ў стылі» правак Т2. Менавіта на дзвюх апошніх мы і затрымаем увагу. Зразумела ж, гэтыя выпраўленні цікавяць нас не самі па сабе, а як доказ таго, што тэкст Т, відаць, непасрэдным чынам звязаны з тэкстам зборніка НБ МДУ, № 1311 (У). Па-першае, выпраўленні Т2 і ТЗ зроблены такім чынам, каб выдаліць сляды другога паўднёваславянскага ўплыву, што сведчыць таксама пра іх пазнейшае паходжанне. Ва ўсім рукапісу Т «ь» у сярэдзіне слова выпраўлены на «о»: «вьспеша»-»воспеша», «сьбор»-»собор», «сьзда»-»создана» і да т.п.; эпізадычна, але таксама ва ўсім Т «ы» пасля заднеязычных «г», «к», «х» выпраўляецца на «н»: «послухы»«послухн», «вторнмкы»-»вторннкн» і да т.п.; рэдукаваны «ь»на «ь»: «цветь»-»цветь» н да т.п. Акрамя таго, гэтым почыркам ва ўсёй кнізе прастаўлена «н» вынасное; у слове «презрн» яно надпісана над літарай «е», «днн» выпраўлена на «днмм» і г.д. Падобныя ж праўкі ёсць і ў У: напрыклад, у аналагічным месцы «презрн» выпраўлена на «прпзрн». У тэксце Жыція, што змешчана ў У, таксама няма прыкметаў другога паўднёваславянскага ўплыву, пасля заднеязычных пішацца «н», замест рэдукаваных у сярэдзіне слова большай часткай ужываюцца галосныя поўнага ўтварэння, не змешваюцца літары «ь» і «ь». Урэшце, усяго гэтага яшчэ недастаткова для доказу сувязі Т і У. У тэкстах гэтых рукапісаў, аднак, маецца даволі шмат прачытанняў, якія яўна з’яўляюцца памылковымі. Так, у У чытаецца: «уннн, яко еллнньска чяюіце». Звычайна гэтая фраза ў Жыціі Палачанкі выглядае наступным чынам: «унпм, яко еленм, скачюіце»; гэтак жа чытаецца яна і ў Т. Аднак пры ўважлівым позірку кінецца ў вочы, што тэкст у гэтым месцы выпраўлены (Т1) з фразы «уннп, яко еллмнп скакаюіце» (або «еллнньска каюіце»: фраза была сцёртая, і разабраць яе з абсалютнай дакладнасцю нельга). Можна прывесці яшчэ рад падобных жа прыкладаў, якія хоць і менш значныя, але роўна сведчаць пра тое, што першапачатковы тэкст Т быў аналагічны калі не самому тэксту У, дык, па меншай меры, тэксту, які з У супадаў: Т; псрашапачатковы тэкст не лепо было здс прсбыватн то тс суть памятьнн на землй ту сс ссть цсрковца святаго Спаса унйй; уныя Еуфросйнйй сборй вражйс пронырьство й вьзгласйв, сйцс глаголя а сй душа всселяшм Т; канчатковы тэкст нс лспо здс прсбыватм то тсх суть памятьнй на землй ту ссть церковца святаго Спаса юныя; юнйй ЕфросйНйй соборй вражйя пронырьство й вьзгласн, сйцс глаголя но душа вессляіцй Табліца 11 У нс лспо было зде прсбыватй то те суть памятьнй на зсмлй то сс ссть цсрковца святаго Спаса уныя; уньш ЕуфросйНйй сборй вражйс пронырьство й вьзгласйв, снце глаголя а сй душа всссляшн Падобныя выпраўленні шматлікія. I, хаця яны не надта істотныя, усё ж на падставе іх можна зрабіць вывад пра здзіўляючае падабенства першапачатковага тэксту Т і У. Урэшце, ёсць і шэраг правак, што сведчаць, хутчэй, аб адваротным. Іх няшмат: Табліца 11 (працяг) Т; псршапачатковы тэкст жнтне нх мнмо тсчеть, н славанх погнбе благовсрный же князь Всеслав, уведсв о своея діцсрн Вышннй Бог не в рукотворсннах цсрквах жнвет Т; канчатковы тэкст жнтяе нх мнмо тсче, н слава нхпогнбс благоверны же князь Всеслав, уведсв от своея діцсрн Вышннй в нерукотворснах цсрквах жнвст У жнтнс нх мнмо тсче, н слава нхпогнбе благовсрны жс князь Вссслав, увсдсв от свося дшерн Вышннй в нсрукотворснах цсрквах жнвст Вывад з аналізу падобных правак можа быць наступны: з пратографа СЗа, які не дайшоў да нас, было спісана некалькі тэкстаў, адзін з якіх, што таксама не захаваўся, але адлюстроўваў адметнасці Т і У, стаў тэкстам, з якога выпраўляўся спіс «Торжественннка». Узаемаадносіны ж усіх спісаў варыянта СЗ паказаны на стэме 3: 1. Зборнік жыцій святых (канвалют). БАН, 17.13.22, арк. 185-199: «Месеца декобьра в 25 день. Жнтне м жмзнь преподобные матерм нашме Ефроскннк Полотцкме. Благословн, Отче». Адзіны спіс варыянта С4 напісаны вельмі неахайна, у ім — мноства памылак, пропускаў, няўдалых вытлумачэнняў «цёмных» мясцін, чаму можна прывесці цэлы шэраг прыкладаў: «отец твой, увндав, м co всякым возложнт вред на главу мою», «в то же время к ней гынм Рома чернпца», «два плача прмлагаешм дідм моей», «м познася прм скончаннн, рече: Прозвмтера, да мм дасть святаго Прмчастма» і інш. Тыповая гаплаграфічная памылка прысутнічае ў фразе «Ты бо есм отец убогым, нагым одеянме, будм ммя твое благословено на рабе твоей Ефросенпн» (прапушчана частка тэксту паміж словамі «одеянне» м «надеянме»), а таксама ў эпізодзе, што апавядае пра любоў Прадславы да навук (гл. вышэй). Пакажам яшчэ некаторыя з падобных памылак; для параўнання прыцягнем аналагічныя пасажы ў тым выглядзе, як яны чытаюцца ў большасці спісаў «канкардатных» рэдакцый: Табліца 12 С4 нс заморнт Господь гладом прсподобных23 в кою веру потсче вослсд Жсннха день от дня рожшнся отроковяцм, тслсса душею наполняшсся Святаго Духа Ефросснна жс, слышавшм от спнскопа, возрадовася душею н возвссслнся сердцсм, н явлснню ангслову всру нмшн, яжс внде н слыша от епнскопа подклоннте главу свою под ногу Хрнстову прнмдс йван божественей24 Ефроссннн Ты, Господн ссрдцеведче, не оставляю дом Твой незатворен ннкомужс C1-C3, К, М нс заморнт Господь гладом душа праведных в кую лн мсру потсче вослед Жсннха свосго Хрнста дснь от днс растяшс отроковнца, тсло млском пнтаемо растяше, а душа Святаго Духа наполняшеся Евфросннля жс, слышавшн от спяскопа, яко тако нзглагола ей, возрадовася душею н возвсселнся сердцсм н явлснню ангелову веру нмшн, сжс вндс н слыша от него (ангсла — А.М.) подклоннте главу свою под нго Хрнстово прнндс йван ко блажснной Еуфроснннн Ты, Господн сердцсвндче (сердцеведче): сс оставляю дом Твой нсзатворсн ннкомуже Тэкст спіса С4 адрозніваецца спрошчанасцю літаратурнай мовы і стылю апавядання; мова яго яскрава адлюстроўвае асаблівасці вымаўлення перапісчыка. Пацвердзім гэтае некалькімі прыкладамі: Табліца 13 С4 C1-C3, К, М ту збнраютца все людне ту всн людне сбнраются (собнраются) место у святой Софен, нже зовется Селце метохня святей Софнн, яже зовется Сельце от глубостм сердца от глубнны душа