З неапублікаванай спадчыны
Манаграфіі, артыкулы, вершы, матэрыялы навуковай канферэнцыі, успаміны сучаснікаў
Аляксей Мельнікаў
Выдавец: Чатыры чвэрці
Памер: 592с.
Мінск 2005
Урэшце, у К1 ёсць два спісы Жыція, тэксты якіх можна лічыць скарочанымі мадыфікацыямі гэтага варянту, паколькі абодва яны маюць у сваім складзе значныя купюры. Аднак наўрад ці ёсць сэнс з гэтай прычыны выдзяляць іх у асобныя групы, хаця ў спісе зборніка БАН, 21.7.14 адсутнічае ўступная частка, так жа, як і ў спісе «Цветнмка» РДБ, Ф. 209, № 588 (у апошнім зменена канцоўка: «...нде в покой небесный царствоватм co Хрпстом Богом в непроходммыя векн, Емуже слава»), паколькі нават самыя істотныя розначытанні не дазваляюць зрабіць гэтага. Прывядзем найхарактэрнейшыя прыклады розначытанняў тэксту Зборніка БАН, 21.7.14:
Табліца 18
БАН, 32.8.1 БАН, 32.7.14
...н во утрнй день ндс второе ко Гробу ...н тако жс ндс в 2-й н в 3 дснь, то жс Господню й також сотворн.Н в третнй сотворшм.
дснь тождс сотворшн.
...да мн дасть прнчаіцсння... ...да мн даст Тсло н Кровн Господнн...
Гэтыя і іншыя, яшчэ менш значныя, прачытанні не супярэчаць вываду пра тое, што тэкст БАН, 21.7.14 спісваўся, прычым даволі акуратна і спраўна, са Ступеннай кнігі. Практычна тое ж самае можна сказаць і пра спіс «Цветннка».
Узаемаадносіны спісаў К1 паказаны на стэме 5:
К2
На цяперашні момант нам вядомыя адзінаццаць спісаў Жыція Еўфрасінні Полацкай, што адносяцца да варыянта К2:
1. «Ступенная кніга». РДБ, Ф. 310, № 805, арк. 137-143 адв: «Месяца мамя в 24 день. Жптме м подвмзм преподобныя н блаженныя Еуфросннн, нгуменнп Вседержятеля Спаса м пречмстыя Его Матере, еже есть в Полотсте граде. Благословп, Отче».
2. «Ступенная кніга» з дадаткамі. БАН, 33.10.5, арк. 198-208: «Месяца мама в 24 день. Жптме м подвмзн преподобныя н блаженныя Еуфросмннн, нгуменнк Вседержнтеля Спаса н пречнстыя Его Матере, еже есть в Полосте граде».
3. Зборнік-канвалют, у якім ёсць «Ступенная кніга». ЦНБ АН Украіны, Спер. № 123, арк. 253-262 адв.: «Месяца мамя в 24 день. Жнтме н подвмзн преподобныя н блаженныя Еуфросмннн, нгуменнм Вседержнтеля Спаса м пречмстыя Его Матере, еже есть в Полотсте граде».
4. Зборнік, у якім знаходзіцца «Ступенная кніга». РДАСА, Ф.181, № 352, арк.288-305 адв.: «Месяца мама в 24 день. Жмтме н подвмзн преподобныя м блаженныя Ефроснннк, мгуменнм у Вседержнтеля Спаса м пречнстыя Богоматере, еже есть в Полотстем граде».
5. «Ступенная кніга». ЦНБ АН Украіны, Мак. № 49, т. 1, арк.214225 адв.: «Месяца мамя в 24 день. Жмтме н подвнзм преподобныя м блаженныя Евьфроснннн, мгуменмм у Вседержнтеля Спаса м пречнстыя Богоматере, еже есть в Полтьсте граде».
6. «Ступенная кніга». РНБ, ОЛДП F. 12, арк.246-259: «Месяца мамя в 24 день. Жнтме н подвмзм преподобныя н блаженныя Ефросмнмн, нгуменям Вседержмтеля Спаса н пречнстыя Богоматере, еже есть в Полотсте граде. Благословн, отче».
7. «Ступенная кніга». РНБ, Саф.1378, арк. 227-240 адв.: «Месяца мамя в 24 день. Жмтне м подвмзк преподобныя н блаженныя Ефроснннм, нгуменнм у вседержнтеля Спаса м пречнстыя Богоматерп, еже есть в Полоцке».
8. «Ступенная кніга». БАН, Арх.С., № 131, арк. 192-202 адв.: «Месяца мамя в 24 день. Жмтме м подвмзм преподобныя м блаженныя Ефроснннн, мгуменмм у вседержнтеля Спаса м пречнстыя Богоматерн, еже есть в Полосте граде. Благословм, Отче».
9. «Ступенная кніга». БАН, 16.12.1, арк.207 адв. — 220: »Месяца мамя в 24 день. Жнтме н подвмзн преподобныя н блаженныя Ефроснннн, мгуменнм Вседержмтеля Спаса м пресвятыя Богоматерн, еже есть в Полоцке».
10. «Ступенная кніга». РДАСА, Ф.181, № 28, арк.249 адв. — 263: «Месяца мама в 24 день. Жмтне н подвмзн преподобныя м блаженныя Евфроснннн, мгуменнм у вседержмтеля Спаса н пречнстыя Богоматере, еже есть в Полотске граде».
11. «Степенная кнпга». ІРЛІ, Древлехран. Плотн., № 27, арк. 171 адв. — 183 адв.: «Месяца мамя в 24 день. Жятме н подвмзм преподобныя м блаженныя Евфроснннн, нгуменнм у вседержнтеля Спаса м пречнстыя Богоматере, еже есть в Полотске граде».
Паспрабуем вызначыць, у якія ўзаемаадносіны ўступалі гэтыя спісы. Параўнаем для гэтага некалькі мясцін у выкладанні рэдактараў 1 (у дужках — розначытанні паводле спіса 4) і 6 спісаў.
1 (4)
...почто мн лнце твое н лепота твоя coтворнла есть, печаль душн моей...
...уведев же отец ея, яко утанвшнся его дтн его н острнжена преподобною Ефроснннею, н разжеся сердцем, н прнехав к манастырю тому.
...н всн боляре его, слышаста жалость князя своего, плакахуся горко...
Табліца 19 6 ...почто мн лнце твое н лепота твоя coтворнла мн, печаль душн моей прннесе... ...увндев же отец ея, яко утанвшнся діцн его н острнжена, н на преподобную Ефросннню разжегся сердцем, прнеха же к манастырю тому.
...н всн боляре его, слышавше князя своего, жалостно плачюшеся горко...
. ..прославйша Бога, н в том днй совершкша церковь...
...онема же послушаюіцема сладкаго ея словесй...
...он же повеле прошенйю ея быта й отворнтн...
...й целоватй Гроб Господень й с суіднмл с нею (н целоватй тя н с суіцнмн co мною)...
...й поставншн кацйю, й воставшй ноШйю, пакй прйшедшй ко Гробу Господню (й воставшй ноіцйю, пакй прншедшн ко Гробу Господню)...
...отвешавше же реша к посланному ту суіцйй чернорнзцы (онн же отвеіцашася к ней, ту сушйй чернорйзцы)...
. ..й прославлша Бога н совершлша церковь...
...онема же послушаюіцйма сладкаго ученйя ея...
...он же повеле прошенйю ея бытн...
...й целоватя тя й з суіцймй с нею...
...й воставшн ноіцйю, пакн прйшедшй ко Гробу Господню...
...онй же обеіцашеся к ней, н ту сушнн черьнйцы...
Апошнія тры розначытанні мы прывялі па трох спісах дзеля таго, каб паказаць: строгага падзелу на дзве групы тэкстаў варыянта К2 зрабіць нельга, бо ўсе спісы яго вельмі цесна ўзаемазвязаныя. Таму гаварыць пра дзве групы К2 станем толькі ўмоўна.
Да групы К2б мы адносім спісы 6-9. Тэксты спісаў 6 і 7 дазваляюць дапускаць наяўнасць у іх у мінулым адной крыніцы, настолькі падобныя яны паміж сабой. Аднак гаварыць пра непасрэдную су-
вязь 6 і 7 усё ж нельга: у іх ёсць чаць пра неідэнтычнасць:
6
...нноцн н прочнн люднс...
...н во днсх повслсста крсстнтн ю...
...готово ссрдцс мое. Боже, готово ссрдце мос! 14 пакн к Тсбе прнвсргохся от утробы матсре моея...
...н благословнвшн сю в цсрковь святых отсц...
...н всн ангслн н архангслн собрашася, дсржаіцс свсіца в руках свонх, чаюідс твосго срстсння...
...н прнложн руцс свонм псрссм...
шэраг розначытанняў, якія свед-
Табліца 20
7
...нноцы н простнн людне...
...н во днсх тсх повслсста крсстнтн ю...
...готово ссрдце мос, Божс, готово ссрдцс мос...
...н благословнвшн ся благословсннсм святых отсц...
...н всн аггелн н архангслн собрашася срстснмя...
...н прнложс руцс свон к псрссм...
і Г.д.
На падставе гэтых і ім падобных розначытанняў можна зрабіць шэраг вывадаў. Па-першае, у выпадку спіса 6 мы маем справу з не
зусім спраўным тэкстам, тады як 7 больш спраўны і болын блізкі да спіса 4, хаця ў яго і ёсць некаторыя адрозненні з 4. Што ж да двух іншых спісаў К2б, дык трэба адзначыць, што тэкст спіса 8 блізкі да пратографа 6, калі б апошні быў спраўны. Тэкст 9 блізкі як да тэксту 6, так і да 7. Пра цесную сувязь 7, 8 і 9 сведчыць наступны пасаж: «а ннвы ваша во еднной мере стоят, нн растуіде, нн поступаюіце горе». У спісе 8 літаральна: над «ратаюіце» надпісана «-сту» іншымі чарніламі; у 2 чытаецца «ратаюіце», у 9 — «растуіце» выпраўлена з «раст...аюце». Гэтае сведчыць, што спісы 7, 8 і 9, як і 6, можна ўзвесці да аднаго пратографа.
У групе К2б вылучаем падгрупу, што складаецца з двух, наколькі нам вядома, спісаў — 10 і 11. Абодва тэксты гэтай падгрупы К2б’ паводле многіх прачытанняў набліжаюцца да К2б. Адметнай жа іх асаблівасцю з’яўляецца некалькі вялікіх купюр у канцы тэкста Жыція:
Табліца 21
К2б; РНБ, ОЛДП F.12
...н ввдсгн, н целоватн Гроб Господень, н тамо жнвот свой скончатн. Вндсвшм жестадо божссівснных овец собрано множество, н радовашсся жнтсльству йх, якоже своему спасенню, юныя жс учаше душевнсй чнстотс н бсзстрастню тслссному, говенню благообразному, ступанню кротку, гласу смнрену, слову благочннну н безмолвну, прн старейшнх молчатн, мудрсйшпх послушатн, ко старсйшнм покорсннс, к точным н меньшнм себс любовь без лнцемсрпя, мало веіцата, а множайшее разумстн. Таков бо бяше дан от Бога дар сей блаженней Ефросннян, н ашс кто ея вопрошашс о которой веіцн, она жс разрешаше той доброполучней всіцн, но вссх хотяше нмстн яко еданодушной. й посла по всей братнн свосй...
...н всн гражданс вындоша на провожсннс ся, старпн плакахуся, акн о дшсрн: «Увынам, бедным, старостн нашея подпор н просвсіцсннс душн!» Юныя жс глаголаху: «Како зандс, свстс очню, н кто юность нашу возхластнт, воздсржаннс юностн нашея! Нс оставн нас, госпожс, спрых н ненаказанных, но прнсно в молнтвах свонх нс забывай нас!» Она жс благословнвшн нх н цсловавшн любсзно...
...н тако пондоша в путь свой н суіцнн с нсю. О страшнос чудо! Нс бывшп нм в коей стране тако, нн во градех, нн в сслех, нынс жс, взсмшп мужскую крспость н вся грады н властп прсмнну, прнсмлюіцн от вссх честь вслнку князсй п боляр. й тако срстс ю царь ндый на Угры...
К2Б'; РДАСА, Ф.181,№28
...н впдетн, н цсловатн Гроб
Господснь, н тамо жнвот свой
скончатн. II посла no вссй братнн свосй...
...п всн грааданс выйдоша на провождсннс ея. Она жс...
. ..н тако пондоша в пугь свой н суіцнн с нсю. й тако срстс ю царь цдый наУгры...
І Г.Д.
Адносна пяці спісаў К2а можна зрабіць наступныя заўвагі. Як здаецца, асноўным тэкстам гэтай групы і ўвогуле варыянта К2 трэба лічыць тэкст спіса 1. Найбольш блізкі да яго спіс 2. Блізкім да 1
з’яўляецца і 3, хаця ў яго ёсць мноства прачытанняў, падобных з адпаведнымі мясцінамі спіса 4. Гэты апошні спіс найболей далёкі ад 1, і тое ж самае трэба сказаць пра тэкст 5. Спісы 4 і 5 вельмі блізкія, а ў некаторых выпадках паміж імі можна нават дапусціць непасрэдную сувязь33.
Заўвагі пра ўзаемаадносіны спісаў К2а заснаваныя на назіраннях над занадта неістотнымі розначытаннямі, якія не мае сэнсу паказваць у табліцах, тым болей што болыласць іх прадстаўлены ў публікацыі тэкстаў Жыція. Адзначым толькі, што тэксты спісаў К2а, і асабліва 1-3, болей, чым К2б і К2б’, блізкія да варыянта К1. Узаемаадносіны спісаў К2 паказаны на стэме 6:
І.Зборнік. РНБ, Q.1.493? арк.200 адв. — 219: «Месяца мамя в 24 день. Жнтме м подвмгм блаженныя н преподобныя Евфросмннн,
КНІГІ ОНЛАЙН
