КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
прнбегох прнвергохся лнцем красна лепа лнцем Раней мы ўжо ўпаміналі пра цяжкасці, якія ўзнікалі пры атрыбуцыі С4. Сапраўды, разам з тым, што большасць правільных прачытанняў С4 супадае з аналагічнымі месцамі ў выкладанні C1-C3 або яўна «навеяны» апошнімі, тым не менш, у тэксце гэтага спіса ёсць шэраг розначытанняў з C1-C3, прычым такіх, якія супадаюць з адпаведнымі месцамі ў М. Адзначым, што большасць прачытанняў, якія супадаюць з М, размяшчаюцца ў асноўным у другой палове Жыція. У наступных табліцах мы імкнемся паказаць: 23 У дадзеным выпадку памылка, найхутчэй, адбылася з няправільнага раскрыцця цітла; пав.б.: «првдных» — «праведных». 24Памылка, што таксама адбылася з-за няправільнага раскрыцця цітла; павінна быць: «блженей» — «блаженей». 1) супадзенні С4 з C1-C3 і розначытанні С4 з М (табліца 14); 2) супадзенне чытанняў С4 з М і розначытанні С4 з C1-C3 (табліца 15): Табліца 14 С4 ...сгда на прсдйдушсс скажем о снх жс снцс йзрсіцн• • ...хоіцу бо вам прсдставнтн трапсзу брашсн снх да ядшс возвссслнтсся душамн вашнмн. Снн бо ссть трапсза нсгнсюіцйх брашсн, нжс гортань наслаждаст н чрсво насыіцаст, но душавссслятн подвнг добрых дел... ...ссн бо ядсйя, братне, аіцс кто насытнтся, нс вжажетца пакы, як в Пнсаннйх глаголсг. «Нс заморнт Господь гладом прсподобных». ...вы же, блазнн послушатслн, князн н вслможн н цсрковннцы н чсстннн соборн святых, йжс суіцнм в горах н в манастырсх, н всс правовсрннн люднс, прнндстс на новос слышаннс н послушайтс прнлсжно, отвсрзшс ушсса ваша н умягчнтс ннвы ссрдсц вашйх, прннмстс многоспасснаго жнвота, с всрою послушайтс жнтйя святыя прсподобныя жсны сся: подвнгы трудов ся н любовь яжс к Богу... C1-C3; РДБ, Ф.113, № 63225 ...сжс на прсдпошсдша скажсм, о снх жс снцс ссть (скажсм)... ...хоту бо вы прсдставнтн трапсзу от брашсн снх да ядшс вьзвссслнтсся душамн вашнмн. Сс бо ссть трапсза нстлсюшнх (нс от гнйюшмх брашсн, нс йжс гортань услажаст н чрсво насыіцаст, но душа вссслятс н ум укрспляюшс на подвнгн добрых дсл... ...сся бо ядн, братне, аіцс кго насытнтся, нс вжадаст пакн, якожс рсчсно есть в Пнсаньн: «Нс заморнт Господь гладом душа правсдных». ...вы жс, блазян послушннцн, князн н болярс н цсрковнмцм н чсстнн соборн святых, сушнн в манастырсх, н простнн людй, снндстсся на новос сс слышаннс н послушайтс прнлсжно, отврьзшс ушсса своя н умякчнвшн ннвы ссрдсц вашнх, прйммстс ссмсна многоспасснаго жнтья послушаннсм жсны сся прсподобныя: святыя подвнгн ся н труд н любовь яжс к Богу... М; РДБ, Ф.252, № 58 ...сжс на прсдлсжата снс грядуіца, тако скажсм блажснныя сня труды н подвнгн, о снх жс снцс нзрсіцн... ...хоіцу бо вам прсдпоставнтн нс тлснйя брашно, сюжс насытйвшсся, нс нмамы алкатн вовекы; душамн жс возвссслнтсся вашммн. й сня жс трапсза нсгнсваюіцнх брашсн, йжс гортань наслаждаст н угробу насышаст; сня жс трапсза душа всссляшн н ум утвсрждаст на благодсяннс добрых дсл... ...смя бо благмя ядн, о братнс, аіцс кто прннмст, якожс рсчс сваггалнст, нс нмат алкатн нн жадатн в вскн, а сс во мном пнсаннн, томужс послсдуя, глаголст: «Нс заморнг Господь гладом душа правсдных». ...вы жс, блазнн послушннцн, с благобоязньством прсступльшс послушайтс, царн, сжс н князн н болярс, свяШСНННЦЫ жс н чсрнорнзцы н простнн люднс, сошсдшсся на новую сню повссть, ушня отвсрзшс, н послушайтс прнлсжно н нс жсстоссрднсм, но сммрснмсм умягчнтс ннвы ссрдсц нашнх, прннмстс многоспасснаго жнвота, с всрою послушайтс жнтйя святыя н прсподобныя жсны сся подвнгн потовс н труды, н стояння 25У дужках даюцца розначытанні паводле іншых спісаў варыянтаў C1-C3. . ..й ум ся пачс на любовь Божйю подвйзашсся, сднною жс положйся на сердце ся таково помышлснйс, рсчс в ссбс: «Луче бы мй вссго жйтня ссго было, дабы пострйглася в черннцй й буду повйнуяся йгумснйй й ссстрам й поучюся прйлсжатй добрых дел н како утвсрдатй страх Божйй в сердцй свосм». С4 ...й вйдс яко просвстй Бог обйтслй ея, й еіце вжслс й молйся Господу Богу, дабы дойтй святаго града Нсрусалнма й поклонйтйся Гробу Господню й вссм мсстом, вйдстй же й целоватй й телеса свягых, прежс страдавпійх град26, й тамо жйвот свой скончата... ...й кто ея послушашс, той благых почйша... .. .нйкогожс корочюіцася... ...й Божсство вземшн патрйарха... ...она же восставшй, с радостмю прйят й насладйвшйся, й обольяся по вссму телу своему, й возлеже на ложс, й рсчс... ...ПрййМЙ от мснс нсдостойную рабу Твою Ефросйнйю от супротйвного дйавола... . ..а ум ся больма на Божйю любовь подвйзашсся. Н сдйною положйся на ссрдцй ея таково помышлснйс, рсчс бо в собс: «Нс сс лй бы лучс вссго жйтйя ссго было, да бых ся пострнгла в чсрьнйцн й была подо нгумсньсю, ПОВйНуЮІЦНся ссстрам й учаіцнся, како страх Божмй утвсрдйтй в ссрдцй свосм». C1-C3 .. .й вйдсвшй яко просвстй Бог манастыря ся, й вьжслс, глаголюідй: «Абы мй дойтй святаго града Нерусалйма й поклонйтйся Гробу Господню ч вссм святым местом, вйдстй й цсловатй, й тамо жйвот свой скончатй»... ...й кто ся послушашс, той добро получаше (послушаше)... ... кого котораюіцася... ...й благословйся от патрйарха... ...она жс с радостаю воставшй й прйсмшй, й ГІЙВШЙ, й обЛЙЯСЯ по вссму тслу свосму, й возлсгшс на ложй, й рсчс... ...прйймй й мснс, нсдостойную рабу Твою Еуфросйнйіо, моляшуся на супротйвнйка свосго даавола... вссноіцныя, й любы НСЛЙЦСмсрныя ЙЖС ко Господу Богу... ...а ум ся прсмзяіцнс подвйзашсся на Божйю любовь й яко впсрнтй мыслй ссрдца свосго на сйцсвос помышлсНЙС, сжс прйбсгнутй ко Господу й мнйшсства чйн взятй й бытй ПОД ЙГуМСНЙІО, ПОВЙнуюіцйся ссстрам й учаіцйся, како страх Божйй утвсрднтй во ссрдцй своем». Табліца 15 м ...н вцде яко просвстн Бог обнтелн ея, н еіце вжеле к молнся Господу Богу, дабы дойтн святаго града Неросалнма іі поклонмтнся Гробу Господню н всем святым местом, віідспі жс н цсловатн телеса святых, преже страдавшнх Господа рада, н тамо жнвот свой скончатн... ...н кго ся послушаше, той благых получаша27... 23 .. .някогожс котораюіцаяся ... ...н Божсство взсмшн от патрнарха... ...она же воставшн, с радостню прнят, н насладнвшнся, н обольяся по вссму тслу свосму, н возлсжс на одре29, н рсчс... . ..прннмн от мсне нсдостойную рабу Твою Ефросннню от супротнвного днявола... 26 Няправільна прачытанае «Господа радп» (не раскрыты цітлы і не ўнесена ў радок вынасная літара «м». 27У спісе РНБ, Саф. 1321 — «почаше» (выпр. з «почаша»). 28У спісе РНБ, Саф. 1321 — «котороючюшася». 29У спісе РНБ, Саф. 1321 — «на ложя». ...н матн святую бсзмсздннку нмснем Фсодотня... ...н посла тамо, повслс удслатн себс гроб во прктворс цсрковнсм святыя Богородацк... ...н мата святуіо безмсздннку Козмы н Дамняна нмснсм Фсодотмя... ...н пославшн, купн гроб в комарс святыя Богородаца... ...н матн святую бсзместннку нмснсм Фсодотня... ...н посла там, повслс удслатн собс гроб во прнтворс цсрковнсм святыя Богородацн... Акрамя таго, у С4 адсутнічае значная частка — заключная пахвала Еўфрасінні, што таксама родніць спіс гэтага варыянту з М, і, як ужо адзначалася, аналагічна з М чытаецца і адзін з найболей важных элементаў «сігнальнай лініі» рэдакцый С-К-М — эпізод пра сустрэчу Палачанкі з візантыйскім імператарам (гл. Табліцу 2). Усё гэтае, несумненна, сведчыць пра цесную сувязь С4 з М, прычым, што бачна з некаторых дэталяў, — менавіта са спісам РНБ, Саф. 1321. Належыць адказаць на самае важнае ў дадзеным аспекце пытанне: якога роду сувязі і ўзаемадзеянні пацярпелі спісы варыянтаў C1-C3, С4 і рэдакцыя М. Пры адказе на яго перад даследчыкам паўстае наступная альтэрнатыва: — дапусціць першаснасць С1-СЗ, другаснасць М і тое, што спісы C1-C3 і М з’яўляюцца пратографамі С4; — дапусціць першаснасць М, другаснасць C1-C3, але па-ранейшаму лічыць іх спісы пратографамі С4; — дапусціць, што архетып С4 з’яўляецца менавіта тым тэкстам, з якога ў розны час, у розных месцах, рознымі асобамі спісваліся тэксты-архетыпы C1-C3 і М. Пазней мы яшчэ вернемся да праблемы «першаснасці» або «другаснасці» рэдакцыі М у адносінах да іншых «канкардантных» рэдакцый. Зараз жа нас цікавіць, ці з’яўляецца архетып (або сам тэкст) С4 пратографам для C1-C3-M, або ён сам залежны ад апошніх. Пакінем па-за ўвагай той факт, што С4 не змяшчае ніякіх мікрасюжэтаў, фактычных дэталяў або згадак, якіх не было б у спісах C1-C3 і М; што тэкст варыянта С4 мае мноства памылак, якіх няма ў іншых тэкстах «канкардантных» рэдакцый, і што ён дае няправільныя звесткі пра дні смерці і царкоўнага шанавання прападобнай полацкай князёўны. Малая сама верагоднасць трэцяга рашэння, a сітуацыя, у выніку якой маглі адбыцца такія ўзаемаадносіны C1-C3 і М, уяўляецца занадта складанай, каб быць адэкватнай ходу справы. Сапраўды, уявім, што нейкі рэдактар, маючы перад сабой архетып С4, запазычыў з яго першую палову тэксту, а канчатак або склаў сам, або перапісаў з іншай, невядомай нам крыніцы. Тое ж самае зрабіў і іншы рэдактар, але толькі запазычыўшы ў архетыпе С4 не першую, а другую частку тэксту і дапісаўшы яго пачатак. Да таго ж падобным рашэннем немагчыма растлумачыць тое, што ў некаторых пасажах, прыведзеных у Табліцы 14, частка фразы нагадвае C1-C3, а другая частка аналагічная М. Значна больш верагодным уяўляецца нам другое рашэнне праблемы аб узаемадзеянні C1-C3 і М, а менавіта: рэдактар С4 карыстаўся двума пратографамі (адным — спісам C1-C3, другім — спісам М), прычым спачатку аддаваў перавагу першаму, а ў канцы працы — другому з іх; не выключана і магчымасць няспраўнасці аднаго з пратографаў, дзеля чаго перапісчыку і спатрэбілася звярнуцца да іншага рукапісу. Такім чынам, не вырашаючы пакуль што праблемы аб першаснасці або другаснасці С і М, канстатуем залежнасць варыянта С4 ад гэтых рэдакцый. Узаемаадносіны C1-C3, С4 і М паказаны на стэме 4: Рэдакцыя К. Даследчыка Жыція прападобнай Еўфрасінні зацікавіць і нават здзівіць сам факт наяўнасці яго ў гэтым зборніку: сувязь аповесці пра полацкую князёўну-ігуменню з іншымі творамі, што складаюць Ступенную, з агульнымі прынцыпамі падбору выкладаемага матэрыялу яўна штучная. Даследчык Ступеннай кнігі П.Васенка лічыў, што такой сувяззю з’яўляецца «храналагічнае супадзенне, блізкасць у часе здзяйснення падзеяў, у іх (творах, якія ўваходзяць у Ступенную. — А.Л1.) расказаных. I сапраўды, якія іншыя адносіны маглі мець, напрыклад, аповесць пра Еўфрасінню Полацкую або «Пакуты вялікага князя Рамана Ольгавіча Разанскага ў Ардзе за веру Хрыстовую» да жыцця і дзейнасці Юрыя Даўгарукага і Данілы Маскоўскага, у чыіх гранях сустракаюцца ўказаныя апавяданні?»30.