КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Чарнігаўскі епіскап Ануфрый пры вызначэнні пазіцый «самастойнікаў» спасылаўся не столькі на кананічнае права, колькі «на абрадавы аксэсуар прадвыбрання» (А.В.Карташоў). На пярэчанне Ніфанта «Якмы, яго [мітрапаліта] посвяціўшы, будзем ад яго ж благаславенне прымаць, з ім служыць і яму пакланяцца, не ўзяўшы благаславення ад патрыярха. Мы маем рукапісанне ад Міхаіла, першага мітрапаліта рускага. які забараніў епіскапам без мітрапаліта ў царкве святой Сафіі служыць», — Ануфрый адказваў: «Нам дастаткова вядома, што Правіла апостальскае дазваляе двум або тром епіскапам епіскапа паставіць35, епіскап жа, архіепіскап і мітрапаліт у чыне пасвячэння роўныя, а розняцца толькі ўладаю, ім вызначанай. Ды і тое бачна, патрыярха не патрыярхі, роўныя яму, але мітрапаліты і епіскапы пастаўляюць і, з ім служачы, благаславенне ад яго прымаюць. Пры Яраславе ж паставілі на 351 Апостальскае Правіла і 60 Правіла Карфагенскага сабору. Русь епіскапы мітрапаліта \Іларыёна\, і вось, мы маем галаву Клімента, папы Рымскага»36, — імя якога і насіў Смаляціч. He дзіўна, што супраць прадстаўнікоў «грэкафільскай» апазіцыі пачаліся, як гэта амаль заўжды здараецца, ганенні з боку правадыроў партыі пераможцаў. Так, на Ніфанта была накладзеная кананічная забарона, і епіскап быў зняволены ў Пячэрскім манастыры, дзе праводзіў дні, духоўна падтрыманы пасланнямі Канстанцінопальскага патрыярха. Пад рэпрэсіі мусіў трапіць і «візантыніст»-ігумен тураўскай Нікольскай абіцелі37. Іменна паражэнне «візантыйскай» плыні, на нашу думку, стала сапраўднай прычынай затвору, а магчыма, што і палону Кірыла — прычынай, падмацаванай яшчэ і ўнутрыманастырскім канфліктам падзвіжніка-настаяцеля з нікольскімі насельнікамі. Калі пагадзіцца з такім дапушчэннем, пачатак затворніцтва тураўскага ігумена можна аднесці да к.1147 — п.1148 г. (паколькі ўсе даты мы ўзгадняем па В.М.Тацішчаву, трэба памятаць, што даюцца яны ў асноўным паводле сакавіцкага годазлічэння, у якім вытрымана яго гістарыяграфія). Цяпер паспрабуем адказаць на пытанне, чаму Кірыл менавіта «в столп вшед затворнся». Стоўпніцтва (стыліцтва) бярэ пачатак з Бліжняга Усходу і Візантыі, дзе манахі-аскеты — найбольш вядомыя з іх — Сімяон (390-459 гг.) і Данііл (409-493 гг.) — будавалі свае келлі на платформе, узнесенай на слупах. Зразумела, што кліматычныя ўмовы Русі не дазвалялі ўвесці тут гэтую практыку ў нязменным выглядзе (дарэчы, старажытная Русь і не ведае болей прыкладаў стоўпніцтва). Заўважым, праўда, што Кірыл, па сведчанні Жыція, зачыніўся не на стаўпе, а ў стаўпе — верагодна, у слупападобнай келлі (не «стыласе», а «піргасе»). Аднак для чаго спатрэбілася Кірылу такое больш чым умоўнае перайманне? Можна даць некалькі варыянтаў адказу на гэтае пытанне — аднолькава небясспрэчных. Напрыклад, не здаецца неверагодным дапушчэнне, што ў інацтве Тураўлянін насіў імя аднаго з названых стоўпнікаў (а Кірыл — яго вялікасхімнае, схіепіскапскае імя) і наследаваў свайму тэзайменнаму святому. Мы можам меркаваць, што подзвіг стоўпніцтва быў успрыняты Кірылам у знак супрацьпастаўлення сябе кіеўскім печаранам — антаганізм, выяўлены нават вон- 36 Таттцев В.Н. Мстормя Росснйская. Т. 2. М.; Л., 1963. С.171-172. 37 Прынамсі, «чыстка», праведзеная пазней на гэты раз ужо візантыйскай плынню, закранула ўвесь клір аж да дыяканскага чыну. кава. Нарэшце, магчыма дапусціць, што Кірыл стаў стылітам у перайманне іменна св.Данііла Стоўпніка: вядома, што апошні змагаўся з ерассю монафізітаў; Кірыл жа супрацьстаяў ерасі, дыяметральна супрацьлеглай монафізітам па пытанні аб паходжанні Бога-Сына, — арыянам38, а водгукі арыянства чуліся ў Кіеве39 і, у прыватнасці, у Кіеўскіх пячорах40. Нарэшце, не здаецца поўнасцю неверагодным дапушчэнне, што Кірыл быў зняволены пры — або ў самой Кіеўскай Пірагошчы (ад «піргас» — вежа) — царкве, збудаванай для аднайменнай візантыйскай Багародзіцкай іконы, лёс якой да канца не высветлены. Адзначым, што пры раскопках у Тураве быў знойдзены падмурак абарончай вежы, якую таксама нельга выключаць з-пад увагі пры размове аб месцы затворніцтва Кірыла Тураўскага (а паколькі вежа была функцыянальнай — найхутчэй,яго палону). Архімандрыт Анатолій сцвярджаў, быццам у Тураве «існаваў стоўп св.Кірыла ў выглядзе званіцы»41, але нам гэтае паведамленне здаецца адвольным дапушчэннем аўтара. Прабываючы ў стаўпе (вежы), Кірыл «постом м молнтвою паче себе тружаяся, м многа Божественнаа пнсанма кзволн». Гэтую фразу агіёграфа можна інтэрпрэтаваць наступным чынам: Кірыл займаецца «выкладаннем» Свяшчэннага Пісання — праўдападобна, яго каментаваннем. Што ўяўлялі сабой тлумачэнні Тураўляніна, — можна толькі здагадвацца: самі яны, напэўна, не дайшлі да нас. 38 Арыянства (па імені ерэсіярха Арыя) — цячэнне ў хрысціянстве ў IV—VI стст., асуджанае як ерась на царкоўных Саборах 325 і 381 гадоў. Монафізіты — паслядоўнікі вучэння, што ўзнікла ў Візантыі ў V ст. і было асуджана Халкідонскім Саборам у 451 г. Арыяне не прымалі вучэння аб адзінаіснасці Бога Айца і Бога Сына, лічачы Ісуса Хрыста як стварэнне ніжэйшай істотай; монафізіты трактавалі аб’яднанне дзвюх прырод у Хрысце як паглынанне чалавечага пачатку боскай прыродай. 39 Гл., напр., у «Аповесці мінулых гадоў»; «Отець... едннем нероженьем старей сый Сыну м Духовн», «Сын подобосуіцен Отцю, роженьем точью разньствуя Отцю м Духу». Заўважьім у дужках для паўнаты карціны, што аднойчы Кірыл дазволіў сабе ў запале спрэчкі выказванне аб тым, быццам Хрыстос называецца чалавекам «не образом, но прмтчею», якое дае нам права падазраваць яго самога ў монафізіцтве. Гэтае, увогуле, можна вытлумачыць: як яшчэ будзе паказана, Кірыл прытрымліваўся антыахійскай экзэгезы, а многія прадстаўнікі гэтай багаслоўскай школы, як вядома, ухіляліся ў арыянства ў той час як «александрыйцам» была уласціва, наадварот, цяга да монафізіцтва. Верагодна, што «антыахіец» Кірыл настолькі рэзка адмежаваўся ад адной ерасі, што «па інэрцыі» прамінуў залатую сярэдзіну дагматыкі і пры гэтым наблізіўся да монафізітаў-»александрыйцаў». 41 Анатолнй, архмм. Древнмй город Туров. М.,1867. C.10. Заўважым толькі, што «грэкафілы» прытрымліваліся Антыахійскай школы літаратурнай экзэгезы, у той час як іх апаненты — «самастойнікі» аддавалі перавагу Александрыйскай. Прыкладам александрыйскай экзэгетыкі можа служыць творчасць Клімента Смаляціча, які ў сваім пасланні прэсвітэру Фаме адстойваў сваё права «пытатм потонку» Свяшчэннае Пісанне — практыку даволі небяспечную, бо пры страце пачуцця меры яна прыводзіла па складанай лесвіцы алегорый да аддалення каментарыя ад ісціннага сэнсу біблейскага тэксту. Антыахійскі ж напрамак яскрава прадстаўлены на Русі творчасцю самога Кірыла Тураўскага ў яго ўрачыстых святочных «Словах». Хаця Кірыл быў адхілены пад час затворніцтва ад удзелу ў палітычных і царкоўна-палітычных падзеях, але ход гісторыі незалежна ад гэтага ўплывау на далейшы лёс Тураўляніна. 2 верасня 1149 г. Юрый Даўгарукі выганяе з Кіева Ізяслава, і той, «узяўшы княгіню з дзецьмі і мітрапаліта [Клімента] з сабою, ад’ехаў ва Уладзімір»42. Юрый вызваляе з Кіева-Пячэрскай келлі Ніфанта Наўгародскага, аднак ужо ў наступным годзе Ізяслаў адваёўвае сталіцу і перадае тытул вялікага князя Вячаславу Ўладзіміравічу. У 1154 г., пасля скону Ізяслава, Кіеў пераходзіць да Расціслава Мсціславіча Смаленскага. Расціслаў цалкам адэкватна сітуацыі адчуваў сябе на велікакняскім пасадзе досыць нетрывала, і пагэтаму, нягледзячы на пераконванні свайго епіскапа — грэка Мануіла, праціўніка Клімента, не прадпрымаў супраць мітрапаліта рашучых захадаў. Нарэшце ён-такі выпраўляе пасольства ў Канстанцінопаль за новым мітрапалітам. Гэты год надзвычай важны для будучых лёсаў Рускай мітраполіі і, у прыватнасці, для жыцця Кірыла Тураўскага тым, што на палітычную арэну ўпершыню выходзіць разумны і энергічны белы (жанаты) святар Феодар. Пра яго асобу і дзейнасць яшчэ будзе весціся гаворка, зараз жа толькі канстатуем, што адначасова з пасольствам Расціслава да патрыярха Лукі Хрысаверга суздальскі князь (а па сваім значэнні — фактычна вялікі князь) Андрэй Багалюбскі пасылае Феодара ў якасці кандыдата, што прэтэндуе на мяркуемую суздальскую мітраполію або, па меншай меры, на растоўскую кафедру з тытулам архіепіскапа. Пасольства Андрэя не ўвянчалася поспехам: Феодар быу дыскрэдытаваны перад патрыярхам, які адмовіў у дазволе на адкрыццё новай мітраполіі, хаця і пагадзіуся з тым, каб прэтэндэнт называўся архіепіскапам. 42Татмшев В.Н. Нстормя Росснйская. Т. 2. C.192. Ён паставіў, праўда, ўмову: Феодар павінен быць рукапакладзены кіеўскім мітрапалітам. Пры гэтым Лука выдатна ведаў: апошняе было абсалютна немагчымым. Такім чынам, Фядорац застаецца «нарачоным епіскапам» — намінатам (нагадаем, што першага архіепіскапа на Русі атрымаў Ноўгарад толькі ў 1165 г.). Пасля смерці Вячаслава Уладзіміравіча Расціслаў церпіць паражэнне ў барацьбе за велікакняскі пасад і ўцякае у Смаленск. У Кіеў прыходзіць чарнігаўскі князь Ізяслаў. У 1155 г. вялікім князем зноў робіцца Юрый Даўгарукі. Мітрапаліт Клімент з сям’ёй сканалага Ізяслава ў чарговы раз уцякае ва Ўладзімір Валынскі. Вялікі князь Юрый пераводзіць у Тураў і Пінск свайго сына Барыса — князя-выгнанніка, далучанага пазней да ліку святых (памёр 4 мая 1158 г.). Юрый Даўгарукі, праціўнік Клімента, заняўшы Кіеўскі стол, паўтарае просьбу Расціслава аб прысылцы на Русь мітрапаліта-грэка. У Канстанцінопалі кандыдатура была ўжо падрыхтавана; на запрашэнне Юрыя спешна прыбывае мітрапаліт Канстанцін. Ніфант Наўгародскі не дачакаўся свайго трыумфу: выехаўшы ў сталіцу дзеля сустрэчы «законнага» мітрапаліта, ён памёр і быў пахаваны на месцы свайго былога зняволення — у Кіеўскіх пячорах. Гонар сустрэчы іерарха падзялілі даўнія паплечнікі Ніфанта — Мануіл і Касма (праўда, па сведчанні В.М.Тацішчава43, яны прагаласавалі-такі ў свой час за Клімента). Канстанцін, як і належала чакаць, «зрынуў Клімаву службу і стаўленне» (Іпацьеўскі летапіс), а паплечнікі Клімента падпалі пад кананічную забарону і мусілі перапастаўляцца толькі пасля «рукопмсанмя на Клмма»; у сваім сане засталіся адны дыяканы. Вялікі князь Ізяслаў быў анафемстваваны. Усе архіерэі — «антывізантыйцы» паступова замененыя на сваіх пасадах грэкафіламі.