З неапублікаванай спадчыны Манаграфіі, артыкулы, вершы, матэрыялы навуковай канферэнцыі, успаміны сучаснікаў Аляксей Мельнікаў

З неапублікаванай спадчыны

Манаграфіі, артыкулы, вершы, матэрыялы навуковай канферэнцыі, успаміны сучаснікаў
Аляксей Мельнікаў
Выдавец: Чатыры чвэрці
Памер: 592с.
Мінск 2005
136.2 МБ
МЕТАФАРА. «Прнгвозде страсе Твоем плоть мою» (1:1). «Меч яростн Господнн» (5). «Да не буду яко рмза молью мзьядена нлм яко железо ржлю скончеваемо» (8). «Светнлннк угасшнй унынмем м леностмю» (10). «Пучнна іцедрот» (11). «Днм мон, яко сень, препдоша...» (!13). «Жало нечпстоты» (13). «Душа моя яко земля безводна, не может прнноснтм плода (26). «Яко голубь неразуммем поўчаюся, нлн яко вран неподобне зову» (40). «Якоже пленпца златы растворены женьчюгом...веселнт ся зряіцнх на ня очн, но паче духовная нам красота — праздннкм святнп, веселяіцнх верных сердца н душа освяідаюіцмх» (41:1).
ЭПІТЭТ-СІМВАЛ: «оставмх яко ковчег доброе безмолвме, н соградмх яко столп высокомысленыя глаголы» (28). Тропіка пахвалы (47:4-5).
УВАСАБЛЕННЕ:»сокрушмте ему главу вражмю,расторгнмте челюстн его» (24).
РЫТАРЫЧНЫЯ ПЫТАННІ, 3BAP0TK1: «Горе, грешная душе! часто каешнся м всегда согрешаешя! почто не бежншь змме, еяже губнтельство весм? како не боншмся скорпме, смертное жало нмушн?» (35:2).
ТАЎТАЛОГІЯ: «солнечнаго солнца» (53:1).
САМАЎНІЖЭННЕ: «есмы нніцк словом м мутнм умом» (40:1), «грубм суодм разумом, ннідм словом» (47:6).
ІРОНІЯ:»Аше злато м сребро раздавал бых, млн мед, любо сн пмво» (43:2).
ЗАПАЗЫЧАННЕ, ЦЫТАТА, АЛЮЗІЯ: Феафілакт Балгарскі (38), Талковы Пасхальны канон (39), Залатавуст (40)... Нанізванне цытат — прамова Іосіфа (41:3). Мэта: «Не от своего сердца мзношу словеса, в душм бо грешней нм дело добро, нн слово полезно ражается, но твормм повесть от святаго Евангелмя» (44:1). Апокрыфы: Протаевангелле Якава, Евангелле Нікадзіма. «Прытча пра цара» — Варлаам і Іасаф.
ПАЭТЫЧНЫ C1HTAKCIC:
ПЕРЫЯД: «Днесь народм протмву Нсусу...» (38:1).
РЫТМІЧНАСЦЬ: В Неделю по вечернм — поўнасцю (3-4).
СІНТАКСІЧНЫ (БІБЛЕЙСКІ) ПАРАЛЕЛІЗМ: «Вся тварь работает н всяко дыханме хвалнт Тя», «мсцелм болезнм сердца моего м уврачуй струпы душм моея» (26), «сердце чнсто созмждм во мне, / Боже, / н дух прав обновн во ўтробе моей» (34).
УМОЎНАСЦЬ ЧАСУ: «Помдем же ныне, братме, на ropy Елеоньскую умом, м узрмм мысленно вся преславная створмвшаяся на ней» (45:2). «Нднте ўбо вмднте преславная дела: солнечнаго солнца... Днесь...» (53:1).
БІБЛЕЙСКІ АНАХРАНІЗМ: Ацаленне раслабленага (1н.5), уваскрэшанне Лазара (Ін.11); пар. 42.
УМОЎНАСЦЬ, «ЭТЫКЕТНАСЦЫ ДЫЯЛОГАЎ: плач Марыі (41:1-2).
КАМПАЗІЦЫЯ: больш (59) або менш працяглы ўступ ва ўрачыстых пропаведзях (калі уступу няма — тэкст, найхутчэй, урыўкавы) і часам заключэнне; у дыдактычных “словах» уступу і заключэння можа не быць.
Літаратура, тэксты:
Еремнн Й.П. Лнтературное наследпе Кмрнлла Туровского // ТОДРЛ. М.;Л. T.1 1-13, 15. 1955-1958;
Мельнмков А. Путь непечален. Нстормческпе свндетельства о святостм Белой Русн. Мн.: Нзд. БПЦ МП, 1992. С. 59-68.
[Мельнікаў А. Кірыл, епіскап Тураўскі: Жыццё. Спадчына. Светапогляд. Мн.: Бел. навука, 1997.]
Агіяграфія
Візантыйская традыцыя IV ст. Біяс, мартырый: ідэальнае жыццё, ідэальны момант; на Русі дыхатамія парушана. Таўмаграфія3. Службовы характар: пасля кандака і ікаса 6 спеву канона — кароткае жыціе. Дакументальны характар: усведчыць святасць для кананізацыі. Мэта: сцвярджэнне хрысціянскага ідэалу («Ндеалнзацмя — однн мз способов эстетмческого м нравственного познанмя. Телескоп в астрономпм: мные веідм надобно страшно преувелмчмть, чтобы вернее разглядеть» — В.Ключэўскі). Жыціе і ікона. Гнастычнае перайманне падзвіжнікам і агіёграфам. «Этыкетнасць» жыццёвых сітуацый: «біяграфічная гіпотэза» (Ключэўскі), топас. Кампазіцыйная парадыгма.
Адасобленасць жанру прыводзіць да з’яўлення спецыяльных зборнікаў. Пролагі, Мінеі-Чэцці, патэрыкі.
Тураўская агіяграфія.
«Слово о Мартмне мнмсе». Мяркуючы па стылі, не пацярпела пазнейшых пераробак: аўтэнтычны твор XII ст. Дзве рэдакцыі, спіс XV ст. Аўтарства Кірыла Тураўскага? Кампазіцыйная незакончанасць: глава патэрыка? частка жыція (Барыса і Глеба), бо Марцін не суб’ект, а аб’ект дзеяння? Дзеянне — 1160-я гг. Імёны тураўскіх епіскапаў: Сімяон, Ігнацій, Іакім, Георгій. Відзеж: «Чые вы дзеці/ слугі? — Яраслава (аднаго з Яраславаў Георгіевічаў)».
«Жыціе Кірыла Тураўскага». Пач. XIII ст.: «агаране» заключнай малітвы. Ідэалізацыя; заключнае ўсхваленне: «вторый Златоуст, пже нам на Русм паче всех воссмя». Стройнасць кампазіцыйнай будовы, стрыманае красамоўства заключнай малітвы.
Таўмаграф Лаўрэнція Тураўскага. Частка Кіева-Пячэрскага патэрыка, змянялася са зменай самога Патэрыка. Трапіла ў Патэрык не ў пачатковым аб’ёме: нічога пра епіскапства Лаўрэнція. Прычына: напісана ў кіеўскім Дзімітрыеўскім манастыры (тураўскае падвор’е), дзе падзвізаўся Лаўрэнцій пасля прабывання ў Пячорах; пасля адаптавана для ўнясення ў патэрык канкурыруючага манастыра. Іронія: толькі 30 са 180 могуць змагацца з д’яблам. Агульныя месцы, умоўныя лічбы, ідэалізацыя: «начат зело подвмжно жнтм м о спасеннм своем велме тіцанме мметн, по вся днм на большме труды простмраяся, умеріцвляя все страстм похотныя гладом воздержанмя м посекая тех мечем духовным, см есть гласом молнтвы».
3 Аповеды пра цуды. — заўв. рэд.
Трафарэтныя метафары: духовный меч, разжженыя стрелы лукаваго. Параўнанне манахаў з мерцвякамі: «кая полза мне есть с мертвымн братнся».
Полацкая агіяграфія.
«Жыціе Еўфрасінні Полацкай». Кампазіцыя: уступ-нараджэннебацькі-пострыг-Сафійскі галбец («нача кннгм ппсатн»)-СяльцоГрадзіслава/Еўдакія, Звеніслава/Еўпраксія-Іаан (цуд)-Міхаіл/ Адзігітрыя (хаджэнне?)-Кірынія/Агаф’я,Вольга/Яўфімія-МануілКПль-Іерусалім-успенне-пахвала. Біяграфічныя гіпотэзы: дыялогі, маналогі. Маналог Еўфрасінні пры размове з Раманавай: два звароткі, рытарычнае пытанне, цытата, параўнанне, дзве пары супастаўленняў і вывад (тэзіс-антытэзіс-сінтэз) «Госпоже н матн!.. ангельскаго чнна». Персанажы, якія не нясуць ідэйнай нагрузкі: Іаан, Раманава, Давід і Вячаслаў, Іерамія(?). Нічога пра крыж. Умоўныя лічбы. Фрагменты малітваў і павучанняў. Традыцыйныя метафары: ангельскі вобраз, статак славесных авец, духоўны меч. Перайманне Еўфрасінні-Ізмарагду (паход у манастыр ноччу, жаданне быць пахаванай у манастыры св.Савы). Цытаты (ВМЧ).
Больш 100 тэкстаў. 6 рэдакцый. Час напісання (да 1187), аўтарства.
«Семена епнскопа Тферьского наказанье». Нар. у 1220-я. Полацкі манастыр, 1260 г. — епіскап. 1263 г. — міжусобная вайна пасля забойства Міндаўга, яго пляменнік Таўцівіл забіты, Сімяон быў з ім у сваяцтве (?) — уцёкі ў Цвер (Полацкая епархія). Пры Яраславе Яраславічы — уласная кафедра. Памёр у 1289 г. «Мернло праведное» (канец ХШ — пачатак XIV). Прататып логіі — выказванне Антысфена Афінскага. Аўтарства: напісана ў Полацку або ў Цверы палачанінамсведкам размовы Сімяона з Канстанцінам Бязрукім. Беларускія дыялектызмы: улюбмтн, пнскуп, тмвун, волостель. Дзве рэдакцыі.
Смаленская агіяграфія.
«Жыціе Аўраамія Смаленскага». Лейтматыў: «есть душа пасуіцкх прнмматн беды». Кульмінацыя — суд над Аўрааміем. Кампазіцыя: складаная малітва (Сімвол веры, абгрунтаванне напісання жыція — грувасткая канструкцыя); бацькі Сімяон і Марыя, 12 дачок — біяграфічная гіпотэза. Звыклае рэчышча: прымус да шлюбу, адмова, раздача багацця, адыход у манастыр-юродства (!), пострыг, святарскі сан, руплівасць, незадаволенасць браціі, спакушэнне д’яблам, абвінавачанне (ў любадзействе, вядзьмарстве, ерасі), суд, частковае апраўданне пасля хадайніцтва Лукі Прусіна, якому быў відзеж, выгнанне-пакаранне паклёпнікаў, ігуменства, скон. Пахва-
ла Аўраамію, малітвы да Багародзіцы і Хрыста, «хайрэтычная» канцоўка. Недасканаласць стылю: апавяданне перарываецца адступленнямі, шматлікімі паралелямі (жыціі святых), цытатамі, якія следуюць адна за другой: пасля апавядання аб вяртанні Аўраамія ў Селішчанскі манастыр ідуць развагі аб чалавекалюбстве Госпада, падмацаваныя дыдактычнымі цытатамі, аповед з жыція св.Савы, адступленне аб цары Анастасіі, аб жыцці Іаана Залатавуста (яно цытуецца неаднойчы). Прыводзяцца эпізоды з жыцій Аўраамія Затворніка, Антонія Вялікага (Сінайскі патэрык), Феадосія Пячэрскага, выпіскі з жыцій Барыса і Глеба, «Повестм временных лет», «Златой Чепн», «Аскетычнага слова» Стэфана Фіванскага. Штучная ўскладненасць аўтарскай мовы, калі яна прыхоўвае недахоп фактычнага матэрыялу. Паралельныя сінанімічныя і антанімічныя канструкцыі, тым болей грувасткія, чым важнейшы эпізод. «Этыкетнасць», ідэалізацыя. Традыцыйная метафорыка за рэдкім выключэннем: «акм птнца ят рукама», «жмва пожерлн», «акм прах от гумна». Спроба партрэта: іканаграфічны «Подлмнннк» («образмподобметакоммея...»). Часнапісання — пасля 1237 г. Тры рэдакцыі: Асноўная, Пролагавая, Дзімітрыева.
«Аповесць пра Меркурыя Смаленскага». Жанр: жыціемартырый? гераічная аповесць? хрысціянская легенда? казка/міф? Фактаграфічная аснова: нарадзіўся ў 1220-я; рымлянін (рыжанін?); кандацьер воінскай дружыны ў Смаленску. Аблога Смаленска 1237/9 г. Легендарна-хрысціянскія дэталі: запаленая свечка прад іконай Багародзіцы, цудоўны конь, відзеж Меркурыя панамару, прыгожы юнак/ангел? Элемент народнай легенды: глумлівая дзяўчына, што ішла па ваду. Кампазіцыя: трохчленная структура. Прадмова-Батый/плач Зямлі. Дыялогі: этьжетны (Меркурыя з Багародзіцай) і непасрэдны. Адсутнасць цытат. Аўтар — смалянін: веданне тапаграфіі: Пятроўскага Ста (Падолле), Доўгі мост (25 вёрст ад горада), Малогінская Брама. 80 спісаў, пяць рэдакцый XVI—XVIII стст.
ЖЫЦІЕ ВІЛЕНСКІХ МУЧАНІКАЎ. Іаан-Антоній-Яўстафій/КруглецНяжыла-Кумец. 1347 г. Альгерд-Аляксей: кампраміс са жрацамі. Неідэальныя паводзіны Іаана: рэальны штрых. Пакутніцтва Яўстафія. Месца напісання: Вільня-Візантыя (каля 1374)-Сербія-Масковія. Рэдакцыі: Мінеі, Ступенная кніга, Дзімітрыева, баландысты.
Аповед пра забойства АФАНАСІЯ ФІЛІПОВІЧА ў складзе «Дыярыуша».
Літаратура, тэксты:
Кніга жыцій і хаджэнняў. Мн.: Маст. Літ., 1994.
А.Мельнмков. Путь непечален. Пстормческме свндетельства о святостм Белой Русн. Мн., 1992.
Мітрапаліт Кіеўскі, Маскоўскі і Літоўскі Кіпрыян
Нарадзіўся каля 1330 г. у Тырнаве (Цамблак?). Жыў у КПлі і наАфоне. Кялейнік КПльскага патр.Філафея. У 1372/1373 гг. пасланы апакрысіярыем на Русь для прымірэння літоўскага (Альгерд) і цверскага князёў з мітр.Аляксіем: пасля таго як Альгерд зрабіў літоўскім мітрапалітам Рамана (з 1356 г. знаходзіўся пад кананічнай забаронай, але не пакінуў кафедры, памёр у 1362 г.), на што прэтэндаваў Аляксій. 1374 г. — перанясенне мошчаў Віленскіх мучанікаў і іх кананізацыя. 2.12.1375 г. — хіратонія Кіпрыяна ў мітрапаліта «Кіеўскага, Рускага і Літоўскага» з умовай, што пасля смерці Аляксія (12.02.1378 г.) ён будзе прадстаяцелем аб’яднанай мітраполіі. Беспаспяхова спрабаваў уступіць у свае правы на Маскоўскай Русі, знаходзіўся ў перапісцы з Сергіем Раданежскім і Феодарам Сіманаўскім: вядомы яго пасланні ад 3 і 23 чэрвеня і 18 кастрычніка аб яго выгнанні з Русі. Міхаіл Міцяй. У 1381 г. заняў Маскоўскую кафедру; царкоўна-дагматычная перапіска. 1382 г.— узяцце Масквы Тахтамышам; выгнанне Кіпрыяна Дзімітрыем Данскім у Літву, адтуль — у КПль. У 1389 г., пры в.кн. Васілю Дзімітрыевічы зноў на мітраполіі ў Маскве (цяжкасці пры падарожжы з КПля на Русь — у «Хаджэнні» Ігнація Смаляніна). Аўтар павучання да святароў, «Канона да Ісуса Хрыста і Багародзіцы», малітваў. Займаўся перакладамі. Быў ініцыятарам складання Троіцкага летапісу. Памёр 16 верасня 1406 г.