Захаваная памяць страчанай зямлі
Барыс Лазука
Выдавец: Беларусь
Памер: 206с.
Мінск 2016
Такія тэхнікі выканання сведчаць пра захаванасць і актыўную пераемнасць традыцый. Аднак адначасова са старадаўнімі відамі ткацтва існавалі і больш познія і ўдасканаленыя. Цікава тое, што разам з захаванымі архаічнай кампазіцыяй і каларыстыкай замест складаных закладных бардзюраў у многіх ручніках прысутнічае і бранае ткацтва. Гэтая тэхніка дазваляла больш падрабязна распрацоўваць арнаментальныя матывы, складзеныя з крывых крыжоў, ромбаў, геаметрычных раслінных разетак і фігур.
145
ЗАХАВАНАЯ ПАМЯЦЬ СТРАЧАНАЙ ЗЯМЛІ
Побач з кампазіцыйнай і тэхналагічнай адметнасцю ўсіх тканых і вышываных вырабаў Чарнобыльскай калекцыі вылучаюцца іх павышаная дэкаратыўнасць і колеравае насычэнне, якое да сярэдзіны XX ст. пераўтвараецца ў яскравую паліхромію.
Асобна варта ўзгадаць пра вышываныя ручнікі калекцыі. Па іх відаць пошук новых дэкаратыўнамастацкіх прыёмаў аздаблення, што адбывалася з прычыны пранікнення ў вёску фабрычных тканін і нітак. Праявілася гэта праз вышытую двухбаковую адвольную гладзь і сцяблінныя швы. Выкананыя ў такой тэхніцы ручнікі з’яўляюцца ў перадваенныя гады і нясуць ў сабе ўжо разнастайныя натуралістычныя сюжэты ў выглядзе вазонаў, птушак, букетаў з каласоў і кветак, вінаградных гірляндаў і інш. Выяўленыя ў ходзе экспедыцый ручнікі такога тыпу ўпрыгожвалі ўжо не столькі абразы на покуці, колькі люстэркі і рамкі з сямейнымі фатаздымкамі.
Цікавымі тэхнікамі і ўзорамі характарызуюцца ўратаваныя ручнікі з усходу Беларусі. У прыватнасці, краснапольскія тканіны ўражваюць сваёй манументальнасцю, выразным вылучэннем буйных арнаментаў і матываў у васьміканцовых зорках, ромбах, стылізаваных кветкавых разетках. Ручнікі з гэтага раёна мелі багаты арнамент па краях, а цэнтральная частка, як правіла, заставалася белай ці затыкалася рэдкімі палосамі. Такое мастацкае вырашэнне з увядзеннем белых фонавых падзелаў надае ім большую выразнасць і святочнасць. У колеравай гаме таксама прысутнічаюць традыцыйныя белы, чорны і чырвоны колеры. Выкарыстанне вялікай колькасці разнастайных тэхнік і прыёмаў ткацтва з вышыўкай давала магчымасць ствараць багатыя цэласныя арнаментальнакаларыстычныя кампазіцыі на традыцыйных тканінах, што чарговы раз сведчыць аб унікальнасці гэтага
рэгіёна.
3 1930—1950х гг. XX ст. у вясковым інтэр’еры актыўна распаўсюджваюцца маляваныя дываны. Склалася так, што ў гэтай галіне народнага жывапісу сфарміравалася ўласнае бачанне ідылічнага вобразу свету з характэрнымі для такога віду народнага мастацтва маляўнічымі сюжэтамі і метафарамі. 3 цягам часу гэтая з’ява стала настолькі папулярнай, што маляванкі нават пачалі дарыць на вяселлях, хрэсьбінах і іншых святах.
На тэрыторыі Гомельшчыны і Магілёўшчыны мода на разнастайныя маляваныя дываны таксама атрымлівае шырокае распаўсюджванне, і ў часе чарнобыльскіх экспедыцый у кожнай пакінутай хаце яны сустракаліся ў вялікай колькасці. Маляванкамі ўпрыгожвалі сенцы і жылую прастору. Матывамі дэкору і характарам кампазіцыі яны падобныя да вышываных і тканых рэчаў, але маюць сюжэтнатэматычную накіраванасць. Тут сустракаюцца разнастайныя сюжэты: спатканне ці развітанне закаханых, наіўнарэалістычныя вобразы прыроды, архітэктурныя пейзажы. Вельмі часта яны аздабляліся арнаментальнарасліннымі матывамі.
У час эвакуацыі з забруджаных тэрыторый вяскоўцы разам з гаспадарчымі і побытавымі рэчамі вымушаны былі пакідаць і самае сакральнае — абразы. Дзякуючы намаганням навукоўцаў у Чарнобыльскую калекцыю быў уключаны шэраг так званых хатніх абразоў. Гэтыя творы характэрныя тым, што пераважная большасць іх створана ў сярэдзіне — канцы XIX ст. і мае невялікія памеры. Выкарыстоўваліся яны як народныя хатнія абразы ў чырвоным куце. Сакральныя прадметы, выкананыя, магчыма, мясцовымі майстрамі або ў стылі адной іканапіснай школы, яскрава адлюстоўваюць лакальныя традыцыі тагачаснай Магілёўскай губерні.
146
Народнае дэкаратыўнапрыкладное мастацтва Чарнобыльскага рэгіёна багата прадстаўлена керамічнымі вырабамі. У экспедыцыях сабраны разнастайны гліняны посуд: ад місак ды латак да вялікіх глякаў і макітраў. Захоўваюцца прыгожа аздобленыя вырабы гараднянскіх керамістаў, якія былі шырокавядомыя ў басейне Прыпяці. Яны адметныя не толькі белым колерам гліны, але і дэкорам з прывабным ангобным роспісам.
Старажытная тэхніка выканання таксама характэрная для задымленых і паліваных вырабаў з Лоеўскага раёна, якіх з экспедыцый прывезлі больш за 20 адзінак.
Когда началось выселенме жмтелей мз загрязненного регмона, большмнство населенмя, как мзвестно, планмровало вернуться в родные места. Поэтому во дворах людм оставлялм не только разлмчную хозяйственную утварь, но м сакральные предметы. Это также касается традмцмонных тканей м прежде всего рушнмков, которые сопровождалм жмзнь человека от рожденмя до самой смертм. Вот почему в ручнмкм вместе с утмлмтарной функцмей вкладывался глубокмй духовный смысл. Проявлялось это в мндмвмдуалмзме м насыіценностм узоров м вместе с тем могло много поведать о судьбе человека. Нменно благодаря научным экспедмцмям частмчно удалось сохранмть м эту сакральную память жмтелей отселенных деревень м мх предков, вложенную в традмцмонное ткачество м вышмвку. Нз ряда прмвезенных тканых мзделмй особенной велмчественностью композмцмм м богатством узоров отлмчаются рушнмкм, которые мспользовалм в качестве набожнмков — мх вешалм на мконы. Онм в основном оставалмсь в домах.
Большое колмчество рушнмковнабожнмков было прмвезено мз Брагмнского района. Для нмх характерны насыіценная цветовая гамма м необычные пропорцмм в орнаментах. Некоторые рушнмкм довольно узкме м вместе с этмм ммеют большую длмну. Отлмчаются онм м тем, что целмком мзотканы нешмрокммм красночернымм «рмпсовымм» полоскамм м регулярнымм вставкамм белого цвета.
Другме спасенные рушнмкм сделаны в стмле, когда насыіценная композмцмя мз зубчатых, гладкмх м шашечновмдных полос дополняется бордюрамм с лаконмчным орнаментом. Онм выполнены в древней технмке закладного ткачества, которой свойственна не только простота, но м кропотлмвость ручного мсполненмя, отразмвшмеся в сдержанностм орнаментальных мотмвов. Такой стмль позволмл комбмнмровать первмчные формы орнамента. Через узоры можно проследмть целую жмзнь. Разнообразные шмрокме бордюры вместе с дмнаммчнымм мотмвамм по краям м образамм крыльев птмц, напряженный красночернобелый колормт свмдетельствуют о бурной судьбе, а уже в окончанмм композмцмм суженные бордюры с мотмвамм ромбов, крестов, прямоугольнмков м мелкоузорчатых полосок рассказывают как будто о кончмне.
Такме технмкм выполненмя свмдетельствуют о сохранностм м актмвной преемственностм традмцмй. Однако одновременно co стародавнммм вмдамм ткачества суіцествовалм более позднме м усовершенствованные. Ннтересен тот факт, что наряду с сохранмвшмммся архамчной композмцмей м колормстмкой вместо сложных закладных бордюров во многмх рушнмках прмсутствует м браное ткачество. Эта технмка позволяла более подробно разрабатывать орнаментальные мотмвы, составленные мз косых крестов, ромбов, геометрмческмх растмтельных розеток м фмгур.
148
Народнае выяўленчае і дэкаратыўнапрыкладное мастацтва
Вместе с композлцлонной л технологнческой особенностью всех тканых м вышлтых лзделлй Чернобыльской коллекцнн можно выделлть лх повышенную декоратлвность л цветовую насыіценность, которая к середлне XX в. превраіцается в яркую поллхромлю.
Отдельно следует вспомнлть о вышлтых рушнлках коллекцлл. На нлх влден след полска новых декоратлвнохудожественных прлемов отделкл, что пролсходлло по прлчлне пронлкновенля в деревню фабрлчных тканей м нлток. Проявллось это в вышлтой двухсторонней пролзвольной гладл л стебельчатых швах. Выполненные в такой технлке рушнлкл появляются в предвоенные годы; на нлх уже можно увлдеть разнообразные натураллстлческне сюжеты в влде вазонов, птлц, букетов лз колосьев л цветов, влноградных глрлянд л др. Найденные во время экспедлцлй рушнлкл такого тлпа украшалл уже не столько лконы в красном углу, сколько зеркала л рамкл с семейнымл фотографлямл.
Ннтереснымл технлкамл л узорамл характерлзуются рушнлкл, прлвезенные лз востока Беларусл. В частностл, краснопольскле тканл впечатляют своей монументальностью, выразлтельным выделенлем крупных орнаментов л мотлвов в восьмлконечных звездах, ромбах, стлллзованных цветочных розетках. Рушнлкл лз этого района лмелл роскошный орнамент по краям, а центральная часть, как правлло, оставалась белой ллбо затканной редклмл полосамл. Такое художественное решенле с введенлем белых фоновых разделенлй прлдает лм ббльшую выразлтельность л празднлчность. В цветовой гамме также прлсутствуют традлцлонные белый, черный л красный цвета. Нспользованле большого коллчества разнообразных технлк л прлемов ткачества с вышлвкой давало возможность создавать роскошные целостные орнаментальноколорлстлческле композлцлл на традлцлонных тканях, что в очередной раз свлдетельствует об унлкальностл этого реглона.
С 1930—1950х гг. XX в. в сельском лнтерьере актлвно распространяются рлсованные ковры. Так сложллось, что в этой областл народной жлвоплсл сформлровалось собственное влденле лдллллческого образа млра с характернымл для такого влда народного лскусства красочнымл сюжетамл
149
м метафорамн. С теченмем временм это явленле стало настолько популярным, что рнсованные ковры даже началм дарнть на свадьбы, крестмны н другне празднмкм.
На террпторнм Гомелыцмны н Могмлевіцмны мода на разнообразные рнсованные ковры также получает шнрокое распространенне, м во время чернобыльскмх экспедмцмй в каждом оставленном доме онн встречалмсь в большом колнчестве. Такммм коврамм украшалн сенн м жмлое пространство. Мотнвамн декора н характером компознцнм онм похожм на вышмтые м тканые предметы, но лмеют сюжетнотематнческую направленность. Здесь встречается многообразме сюжетов: свмданне нлм проіцанме влюбленных, намвнореалнстнческме образы прмроды, архлтектурные пейзажн. Очень часто онм украшены орнаментальнорастмтельнымл мотнвамм.
Во время эвакуацнм с загрязненных террнторнй сельскме жлтелн вместе с хозяйственнымн н бытовымм прмнадлежностямм вынуждены былн оставлять н самое сакральное — мконы. Благодаря старанням ученых в Чернобыльскую коллекцню был включен ряд так называемых домашнях нкон. Отлнчнтельной особенностью этнх промзведенмй является то, что онн созданы пренмуіцественно в середмне — конце XIX в. н нмеют небольшне размеры. Нспользовалнсь онн в качестве народных домашнмх мкон в красном углу. Сакральные предметы, выполненные, возможно, местнымн мастерамм лнбо в стнле одной мконопнсной школы, ярко отображают локальные традмцнн Могнлевской губерннм.
КНІГІ ОНЛАЙН
