КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Глядя на эту родную старйну, думаю: нй Велйкая революцйя, нй пятйлеткй немоглн унйчтожйть тебя, прадедовская печь, й прйнестй деревне что-лйбо лучшее. [...] Был вечер. В йзбу продолжалй прйходйть братья, сестры й односельчане. Все поздравлялй меня с прйездом, но я ннкого не узнавал. Прйшлось, как в какой-нйбудь чужой стране, знакомйться co всемй й с трудом вспомйнать тех йлй другйх. Здесь было много комйчного й смешного. Стол уже был покрыт белой скатертью. Стояла поллйтровая бутылка советской „рыковкй“,а,на тарелке жареное сало с яйцамй, огурцы, мед, молоко й черный, как грязь, хлеб“"\ Паводле Гарбацэвіча, па выхадзе першай кнігі яму прапанавалі напісаць пра рэвалюцыю ў Гішпаніі. Ён быў паехаў туды, але ў Парыжы яго засьпела вестка, што Мусаліні з Гітлерам бамбяць Мадрыд і Барсэлёну. Таму з Парыжу Гарбацэвіч выехаў у Польшчу, дзе напісаў сваю друтую кнігу, прысьвечаную сталінскай канстытуцыі — „Праўда аб Савецкай Расеі“115. 113 Напрыканцы 1924 г. Савет Народных Камісараў выдаў дэкрэт, якім дазваляўся продаж гарэлкі. Старшынём Саўнаркаму ў той час быў А. Рыкаў (1881—1938). Адсюль і такі „народны" назоў бутэлькі. Мннскнй Мужнк. Что я вндел в советской Росснн... С. 123—126. 115 Паводле цьверджаньня Д. Гарбацэвіча, другая кніга выклікала рэзкую крытыку ў „Нью-Ерку ў сталЫскім «Новом Мйре»“. У Ныо-Ёрку выходзіла некалькі газэтаў з такім назовам. Але ўсе яны спынілі сваё існаваньне да выхаду кнігі: „Еженедельная рабочая газета — русскйй орган Коммунйстйческой napmuu С.ША, секцйй Коммунйстйческого Ннтернацйонала" — у 1930 Г-> „Ежедневная русская рабочая газета, орган Русской федерацйй соцйалйстйческой napmuu Амерйкй" — у 1919 г., „Рабочая газета“ — у 1928 г., як і аднайменны часоггіс, „Офйцйальный орган Федерацйй русскйх отделов коммунйстйческой napmuu Амерйкй" (да 1920 г.). Магчыма, Гарбацэвіч меў наўвазе прасавецкі шанхайскі „Новый Мнр“, што выходзіў да 1938 г. Зрэшты, ня выключана, што гаворка ішла пра часопіс „Новый Мнр“ з СССР. У i960 г. Гарбацэвіч ізноў наведаў СССР і цягам 28 дзён пабачыў Менск, Маскву, Кіеў, Крым, Адэсу, Сочы, Каўказ. У родную вёску заехаць не дазволілі116. Пра гэтае падарожжа ён таксама выдрукаваў невялікі памерам травэлёг117. Неспатоленае жаданьне пабачыць вёску дапамагло дамагчыся бадай нечуванага на тыя часы: Гарбацэвіч дазвол атрымаў. Кніга ,Два месяцы...“ (ілюстраваная, дарэчы, аўтарскімі фатаздымкамі), пра якую й пойдзе далей аповед, змайстраваная як і першая аўтарская: уласныя падарожныя назіраньні падаюцца разам з статыстычнымі дадзенымі й зьвесткамі зь беларускіх савецкіх газэтаў; усё гэта разьмяркоўваецца па 43-х разьдзелах. Травэлёг уяўляе сабою не лінейны, пасьлядоўны выклад падзеяў, а тэматычны, што адбіваецца ў назвах разьдзелаў: „Колхозный быт"; „Колхозные клубы й кйно“; „Советскйе нравы“; „Веселье е деревне“; „Релйгйя, церквй, кладбшца“; „Жестокость советской властй"; „Лйхойліство"; „Работать стало легче, жйть — труднее" й г. д. Відаць, найлепшы шлях распавесьці пра травэлёг, прысьвечаны, як зазначана на адвароце тытульнай бачыны, памяці маці, закатаванай гітлераўцамі ў 1942 г.118, — трымацца яго як правадніка ды ісьці сьлед у сьлед. Турызм у савецкую вёску — так Гарбацэвіч вызначыў адметнасьць свайго падарожжа, унікальнасьць якога была відавочнаю: калі вялікія гарады дазвалялася наведваць, бо там быў нагляд экскурсаводаў і адмыслова прызначаных супрацоўнікаў, а кантакты зь мясцовым насельніцтвам былі зьведзеныя да мінімуму, дык у вёсках, дзе турыста абступалі або сваякі, або знаёмыя, абмежаваць і кантраляваць размовы было 116 „Адносна замежных дэлегацый і турыстаў прадугледжвалася абмежаваньне і рэглямэнтацыя іх руху па краіне, недапушчэньне непажаданых кантактаў, прапагандысцкі ўхіл у праграмах іх знаходжаньня. У19651. у спіс аб’ектаў, якы былі дазволены для паказу замежным грамадзянам у Мінску і Мінскай вобласці, уваходзіла 17 прамысловых прадпрыемстваў Мінска, Жодзіна і Салігорска, 6 сталіччых ВНУ, у сярэднія школы, блячэбныхустаноў, іупіянэрсюхлягераў, 11 калгасаў ісаўгасаў" (СнапкоўскіУ. Гісторыя знешняй палітыкі Беларусі. У 2-х ч. Ч. 2. Ад канца XVIII — да пачатку XXI ст. Мн., 2004. С. 207). 1,7 Делотруда — Пробужденне. Орган о&ьеднненной федерацнн русскнх рабочнх органнзацнй Соеднненных Штатов н Канады“. №65. 1962. "• Разам з маці загінулі два браты й малодшая сястра Д. Гарбацэвіча. проста немагчыма: „Наедйне й в неболыйой семье мне прйходйлось говорйть правду в беседе с советской йнтеллйгенцйей. Когда я говорйл, что я, профессйональный обоіпцйк, зарабатывал больше ста долларов в неделю u теперь, будучй на пенсйй, получаю 120 долларов в месяц, а рыночные цены на пшцу. одежду й обувь (кроме высокой квартйрной платы) нйже советскйх цен, то мой собеседнйкй задумывалйсь й долго немоглй ставйтпьмне другйе вопросы, связанные с жнзнью в капйталйстйческпх странах“"9. Ад порту прыбыцьця, Ленінграду, Гарбацэвіч едзе празь Менск, што, на ягонае прызнаньне, можа спаборнічаць з найлепшымі гарадамі Амэрыкі й Эўропы, адбудаваны пасьля вайны Слуцак, непазнавальнае Берасьце. Зьмяніўся й зьнешні выгляд мінакоў: „Судя no румяным, полным лйцам, в Белоруссйй хватает жйров для пйтанйя; й в этом смысле разве только москвйчй могут с ней состязаться no упйтанносіпй, хотя одежда й обувь у белоруса не такйе уж фасонйстые, как в столйце, а в магазйнах выбор мапуфаюпуры не особенно велйк“,2°. Усё бачанае Гарбацэвіч цяпер параўноўвае ня столькі з часам да ад’ездуў Амэрыку, колькі з 1934 г.: па-старому засталіся небрукаванымі вуліцы, дамоў паменшала. Муляе вока адсутнасьць нейкай сыстэмы забудовы — аўтар называе яе „культурай плянаваньня". Болыпасьць калгасьнікаў жыве ў двухпакаёвых дамках зь верандамі — яшчэ даваеннай пабудовы, з гградзедаўскімі печамі. Аўтар станоўча пералічвае, што ён бачыць у хатах: мэталёвыя ложкі, матрацы, круглы стол, зэдлікі, камоды, гаршкі, партрэты знакамітасьцяў (няма іконаў, праўда), адсутнасьць прусакоў — вёска ўпрыгожваецца, піша ён, цягнецца за горадам. Зазірнуўшы ў склеп, на падсгрэшша, у хлеў, палічыўшы жывёлаў і корм, Гарбацэвіч сам сядае за стол: „Колхозннк любйт хорошо поесгпь: на столе у кего сало сырое, вареное, жареное, шкваркй (йзлюбленное блюдо белоруса), яйца вареные й сырые (сырые пьет на закуску вместо чая, кофе), супымолочные, мясные, каша гречневая, просяная, кйслое молоко, летом помйдоры й огурцы в сметане, сыр, творог, коліпот, белый й черный хлеб. Нногда он балуется й мяснымй блюдамй — курйца, колбаса, домашняя ветчйна. Он не богач, но u не морйт свою душу“'2'. Наагул, аўтар травэлёгу відавочна аматар падсілкавацца: Горбацевнч Д. Два месяца в гостях у колхозннков... С. 11. 120 Тамсама. С. 14. 121 Тамсама. С. 24. „В закусочных (на аўтобусных станцыях. — Л. Ю.) можно получйть несколько кусочков селедкй, колбасы, жареной печенкй, рыбы. Н рыба, u печенка хорошо прйготовлены, прйятный запах. На десерт стакан молока кйслого, сладкого, яблочный компот, кофе. Н кусок хлебаржаного йлй сйтного. Салата нйгде нет: есть картошка, горошек, й только в большйх закусочных — помйдоры, огурцы. Свой советскне прйвыклй к такой пшце. Для заокеанскйх гостей — застой в желудке. Прйходшпся без зеленй й даже йногда картошкй естьхорошую свежуюрыбу, телячью печенку схлебом, запйваямутной водйцей, называемой кофе. Но дешево: мясная нлйрыбная порцйя, хлеб, стакан компота й кофе — 37 копеек. Сйдеть долго в закусочных не полагается, хотя есть место й вы ожйдаете автобуса. Особенно тогда, когда muxo й спокойно разговарйваете с соседом. К вам прйходйт йз кухнй в белом фартуке судомойка, молодая комсомолка, наблюдавшая eac в окошечко, й говорйт, что вы долго беседуете, освободйте место для другйх, хотя вокруг много свободных мест йлй, еслй совсем мало клйентов, она просйт освободйть помеіценйе — йдет уборка1^. Гарбацэвічу сваякі патлумачылі, што ў такіх месцах забараняецца весьці размову нават шэптам: улады баяцца антыўрадавых змоваў. I тут выяўляецца цікавы момант Гарбацэвічавага травэлёгу, над якім нямала давядзецца пасядзець гісторыкам: дзе ў ягоным аповедзе пераказ падзеяў, бачаных на ўласныя вочы, а дзе толькі пераказ показак гарадзкога (вясковага) фальклёру? Прыкладам,у разьдзеле „Пьянство-воровство —Пьянйц -Резйновымн палкамй" аўтар абвінавачвае савецкую ўладу ў спойваньні свайго народу, піша, што нават калі ў краіне не было хлеба, абутку, апраткі, заўсёды можна было знайсьці самагон ці „рыкаўку", што пілі вялікімі, у тры чвэрці, шклянкамі. Гэта пры тым, што да Першай сусьветнай вайны беларуская вёска п’яніцаў ня ведала, хоць выпівалі й на народзіны, і на хрэсьбіны, і на вясельлі ды на паховіны. Злодзеяў не было таксама123. А каб зьмены за савецкім часам былі больш яскравымі, расказвае, што ў жніўні 1966 г. міліцыі выдалі іумовыя палкі й дазвол зьбіваць мінакоў, якія не адпавядаюць выгляду будаўнікоў сацыялізму. I вось нібы аўтар быў сьведкам „жестокой расправы не только с пья- 122 Горбацевнч Д. Два месяца в гостяху колхозннков... С. 26—27. 123 Тамсама. С. 48. нйцамй, но й слйцамй, шедшймй неровно е сопровожденнй жен, родных. Мх бралй й на глазах знакомых бйлй до ачертй"'^. Напэўна, з падобнага шэрагу показак і гісторыя пра злачынца, які парэзаў нажом кабету, не да сьмерці: „Мйлйцйя допросйла грабйтеля. Он сознался. Составйлй протокол. Увезлй его в район. Утром был суд, прйсудйвшйй квысшеймере наказанйя — так всех грабйтелей судят в Белоруссйй. В тюрьму йх не посылают: будут мстйть после возврагценйя^. Іншага ўзроўню, але, відаць, таксама належыць да показкавага жанру аповед пра тое, як былыя беларускія партызаны стралялі ў Мікіту Хрушчова й паранілі яму руку126. Зрэшты, вернемся да лічбаў, да якіх Гарбацэвіч меў асаблівае замілаваньне — кніга літаральна поўніцца імі. Дык што такое для беларуса быў у тыя гады абед у 37 капеек? Параўнаем зь іншымі коштамі. Чорны хлеб — 14 капеек, белы —15, дзясятак яек — 1 рубель (сьвежыя на кірмашы; у краме — 70 капеек), за кіляграм сьвініны — 1 рубель 8о, сала — 3 рублі. Кіляграм цукру — 36 капеек, бульбы —16. Старая карова каштуе больш-менш 350 рублёў, маладая — 500. Мужчынскі абутак — 18—30 рублёў, гарнітур — ад 50 да 8о, белая кашуля — 5 рублёў, галышук — 2.