КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
95 Cassville, NJ. 96 Сьв. памяці Аляксандар Асіповіч-Асіпчык (01.04.1909, Слонім —14.03.1990, I Іыо-Джэрзі) // Беларус. №369. Красавік 1990С. 8. 97 Русскнй Вестннк. Обіцественно-ліітературный журнал Обт>еднненпого Обіцества взанмопомоіцн в Амернке н Федерацнн Молодежн. Нью-Йорк, 1934—1937 (№57). Працяг выданьня: Русскнй Вестннк. Культурно-ннформацнонный журнал Русского Обьеднненного Обіцества взанмопомоіцн. Ныо-Йорк, 1937—1939 (№ 86). 98 Bronxville, NY. „Глыбокапаважаная Ўправа! Перадусш хочацца заўважыць, што мой зварот да нейкае ступені й своеасаблівы, але затое ён шчыры. Вельмі ўдзячны за запросіны на Дыскусійнае Паседжаньне БІНІМ на цікавую тэму: „Спроба навуковага аблічэньня сучаснага ліку беларусаў у Беларусі й на сьвеце“. Спадзяюся, што гэты падлік пашыраецца й на беларусаў ЗША з старой эміграцыі, зь якіх цяпер, на жаль, у пераважнай большасыу складаецца РООВА. Усё ж даволі цяжка закінуць ім зраду нашай нацыянальнай справе, бо, па-першае, яны паходзяць з найбольш цьмяных вёскаў і дагэтуль болый чьш на 70% непісьменныя, а, na-другое, трэба мець на ўвазе той час, калі яны спакінулі Бацькаўшчыну. Тым ня менш яны захавалі добрую беларускую мову, песьні, прыказкі, паданьні, звычаі й найгалоўнае — замілаваньне, любоў да свае Бацькаўшчыны. Дазвольце прывесьці два красамоўныя прыклады. На тэй фабрыцы, дзея працую, ёсьць, акрамя беларусаў, таксама ладне казакоў — данскіх, кубанскіх, церскіх, арэнбурскіх і г. д. Характэрна, што гэтыя казакі, якія ў часе Другой Сусьветнай вайны фарміраваліся на Беларусі (Станцыя Лясная пад Баранавічамі) ніколі ня блытаюць беларусаў з расейцамі, ставячыся да апошніх непрыхільна. Паказальна таксама, што адзін зь іх прасіў мяне з нагоды Новага Году пераказаць казацкае павіншаваньне Барысу Рагулі й рагулінцам увогуле. Станіцы й хутары гэтых казакоў знаходзяцца ў ваколіцах фармы РООВА. I вось калі адзін казак пабачыць у другога казака сінякі на твары, дыкзвычайна запытваецца: Что, белоруссы йзбйлй на ферме? A cnpaea ў тым, што калі той ці іншы падпіты казак, жартуючы й з свайго казацкага, паспрабуе ў гутарцы з „расейцамі“пажартаваць зь беларускае мовы, гарадоў, рэкаў, нават глебы, дык cnpaea звычайна й канчаецца сінякамі. Прабачце за асабістае, але ў мяне ёсьць лісты, у якіх беларусы старое эміграцыі выказеаюць мне цёплую ўдзячнасьць замае адказы на старокках „Нового Русского Слова" Баранцэвічам9,>. Магчыма, ня менш паказальна, што гэтыя самыя „расейцы" літаральна ў тры шыі выкінулі з фармы агульназнанага Андрэя Дзікага'00 пасьля ягонага рэфэрату аб ніжэіішасьці, а ў сувязі з гэтым і падпарадкаванасьці беларусаў і ўкраінцаў расейцам. ” Беларускі эмігрант-фэдэраліст, часты аўтар газэты „Новое Русское Слово“. "" Сапраўднае прозьвішча Андрэй Занкевіч (1893—1977). Эмігрантз Украі- ны, аўтар кніг „Пропавшая грамота. Нензврашенная нсторня Укранны — Русн“, „Еврен в Росснн н в СССР“, „Русско-еврейскнй дналог". Слоў няма, старая беларуская эміграцыя зьяўляецца, бадай, згубленай для нашага нацыянальнага вызвольнага змаганьня, але нас яднае зь ёй (ня з РООВА як інстытуцыяй) кроў, мова й настальгія“"п. От жа да РООВА належаў і яшчэ адзін беларус — Д. Гарбацэвіч. Як сьцьвярджаецца102, прыехаў ён у Амэрыку, бадай, без адукацыі й зь няведаньнем расейскай мовы (то трэба думаць, гаварыў напачатку выключна па-беларуску). Паступова вывучыўрасейскую настолькі, што як намесьнік Галоўнага Сакратара РООВА пісаў пратаколы паседжаньняў і зьяўляўся карэспандэнтам Рускага дэмакратычнага клюбу ў НьюЁрку. На Фарме выконваў абавязкі бібліятэкараўрасейскай грамадзкай бібліятэцы103. У1935 гпад псэўданімам Мінскі Мужык выдаўу Чыкага (а пазьней перавыдаў у Нью-Ёрку й Рызе) кнігу „Што я бачыў у савецкай Расіі?“104. Праз два гады выйпіла ягоная наступная праца „Праўда аб Савецкай Расеі“ю5. Так што Гарбацэвіча цалкам магчыма назваць прафэсійным пісьменьнікам — аўтарам травэлёгаў. Ён, як і іншы пісьменьнік-эмігрант зь Беларусі, Рамуальд Карнасэвіч106, памятаў, дзе нарадзіўся, але зь беларусам ці нават з заходнярусам сябе не атаесамляў. На Беларусь глядзеў вокам чужога й усьведамляўтое. Калі на першых старонках „Што я бачыў...“ Гарбацэвіч адказвае на запытаньне пра нацыянальнасьць дзяўчыне з Канады, што ён расеец, дык ужо аднаму з разьдзелаў у кнізе „Два месяцы...“, „У роднай вёсцьГ, дасылае ў якасьці эпіграфу такія радкі Сяргея Ясеніна: 101 Ліст Юркі Віцьбіча ў БІШМ ад 03.06.1956. Захоўваецца ў архіве БІНІМу. 102 Березішй Т. Русскнй мужнк н водородная бомба. Характернстпка русского крестьяннна н его отношенне к войне. Нью-Йорк, 1958. С. 46. 103 Займальна, колькі беларусаў-эмігрантаў працавалі й працуюць бібліятэкарамі ў ЗША: Вітаўт і Зора Кіпелі, Леў Акіншэвіч, Васіль Шчэцька, Гіпаліт Паланевіч, Галіна Русак, Лёля Красоўская, Боб Цупрык, Віталь Зайка ды некаторыя іншыя, улучна з аўтарам гэтых радкоў. "" Мннскнй Мужнк. Что я вндел в советской Росснн. Нз монх лнчных наблюденнй. Чнкаго, 1935. — 336 с. '°5 Горбацевнч Д. Правда о Советской Росыін (по лнчным наблюденням н матерпалам советской печатн н статнстнкн). Ныо-Йорк (Printed in Riga), 1937186 с. Юрэвіч Л. Карнасевіч Рамуальд // Кантакты і Дыялогі. Мінск, 1998. №2. С. 20. Ах, родйна! Какой я стал... Язык сограждан стал мне как чужой. В своей стране я словно йностранец'07. Што ведама пра самога аўтара? Тым часам небагата: толькі тое, што ён сам палічыў патрэбным распавесьці пра сябеій8. Нарадзіўся ў вёсцы за 28 вёрстаў ад Слуцку. Прыехаў у Амэрыку ў 1913 г.; праўда, у сьпісах пасажыраў Эліс-Айлэнду знайсьці ягонае імя не атрымалася’04. Першы раз наведаў СССР улетку 1934 г. — была нават думка застацца там назаўсёды: Амэрыка перажывала цяжкія часы дэпрэсіі. Па вяртаньні Гарбацэвіч надрукаваў сэрыю артыкулаў у газэце „Рассвет"110 (зь верасьня 1934 да канца сакавіка 1935 гт.). Гэтыя артыкулы, дапоўненыя пазьней інфармацыяй з савецкіх крыніцаў, і склалі кнігу „Што я бачыў...“. Аповед пра падарожжа ў Ленінград, Маскву й Беларусь, дзе Гарбацэвіч пісаў пра сябе: „Я — не профессйональный пйсатель. Я — рабочйй от станка. Пйсал в досугй, после тяжелого фйзйческого труда, no вечерам й даже ночамй. і8лет самообразовательной работы над собой помоглй мне выполнйть эту трудную й тяжёлую работу""'. Першая кніга Гарбацэвіча менш цікавая: занадта моцны публіцыстычна-абвінаваўчы пачатак, зададзенасьць. Дый Беларусі там воб- 107 Горбацевнч Д. Два месяца в гостях у колхозннков. Нью-Йорк, 1967. С. 17. Радкі з паэмы „Русь советская". Цытата недакладная: „Ах, родйна! Какой я стал смешной. / На іцекй впалые летйт сухой румянец. /Язык сограждан стал мне как чужой, / В своей стране я словно йностранец". 108 Паводле Вітаўта Кіпеля, Гарбацэвіч пад псэўданімам Мінскі Мужык друкаваўся ў газэце „Новое Русское Слово“ (Нью-Ёрк) з матэрыялам пра „палешукоў“, там мае быць і ягоны нэкралёг. На жаль, газэта па сёньня ня мае ўказальніка, як ня мае й лічбаванага архіву. Усе нумары газэты — на мікрафільмах, што складае немалыя цяжкасьці для дасьледнікаў. Таму пошук іншых публікацыяў Д. Гарбацэвіча й укладаньне ягонай біягрямы пакінем на пазьнейшы час. "* http://www.ellisisland.org/; http://www.jewishgen.org/databases/EIDB/ ellis.html. ““ „Рассвет“. Орган росспйскнх рабочнх органнзацнй С.Ш.А. п Канады. 1924— 1940. Штодзённая газэта. Гарбацэвіч у кнізе піша, што газэта выходзіла ў Чыкага, насамрэч жа яна друкавалася ў Нью-Ёрку. 1,1 Мннскнй Мужіік. Что я ввдел в советской Росснн. Нз монх лнчных наблюденнй. Чнкаго, 1935. С. 330. маль. У шэраг закідаў балыпавізму — зьбядненьня сялянаў, бруд на вуліцах і на вакзалах, занядбаньне кірмашоў — ставіць ён і беларусізацыю: „С целью саморекламы большевйкй создалй несколько десятков республйк в Россйй. Рім нужно было показать йностранным государствам, что онй за незавйсймость й самоопределенйе народностей, населяюіцйхРоссйю. Усамого отьявленного мошеннйка ймеется больше совестн, чем у этйх советскйхреспублнк незавйсймостй й свободы. [...]„Незавйсймость"проявляется только в языке й здравоохраненйй. Нельзя сказать, чтобы всемэтйм былй облагодетельствованы белорусы, особенно русйфйцйрованные, которым нйкак не прйвйвается простоеместное наречйе. Офйцйально в Белоруссйй суіцествуют четыреязыка: белорусскйй, еврейскйй, польскйй йрусскйй. Но последнйй постепенно вытесняется, насаждается белорусскйй язык. Но он с такйм же „успехом" прйвйвается населенйю, как н сам болыаевйзм. На многйх бланках ймеются рядом й русскйе надпйсй. Вразговорной речй везде употребляетсярусскйй язык.Даже детй, йзучаюіцйе нйкому не нужный язык, говорятлегче по-русскй, чем по-белорусскй^'2. Калі ж Гарбацэвіч апісвае не СССР наагул, а сваю вёску, спатканьне з бацькамі, родную хату, ён прагаворваецца й кажа больш, як, напэўна, хацеў бы — і пра ўжываньне беларускай мовы, і пра атрыманую ў хаце адукацыю дый пра сябе самога: „Я слез с воза u йду so двор. Стояіцйе крестьяне отступйлн назад от босого, нйзкого, с болыйой бородой й болыішмй белымй глазамй старйка, в упор смотревшего на меня. — Здравствуй, папаша, не узнаю тебя, но догадываюсь, что ты — мой отец, которого я долго не вйдел. Отец крепко обнялменя, впйлся своей большой й мягкой, каклён, седой бородой в мое лйцо й долго не отпускалменя. Отрадостй й волненйя он сйлйтся что-то сказать, но неможет. Собравшйсь с духом, говорйт: — Чй это ты, сынок, якже ты это так несподзевано (неожнданно) прйехал?[...] Я — е родной хате, в которой родйлся й вырос. В ней меня зймою обучалй грамоте й пйсьму. За это я ей многйм обязан. Здесь я получйл первый толчок к ceemy й знанйю. Как бедного отца, я не узнал родной йзбы. Она, как старушка, одряхлела, осунулась, прйняла жалкйй іі убогйй вйд. Встретйла меня холодно й негостепрйймно: по-вй- 112 Мннскнй Мужнк. Что я ввдел в советской Росснн... С. 97—98. дймому, не узнала й меня. Вместо прежнйх четырех окон осталось трй — ослепла ты, бедная старушка. Обстановка почтй прежняя: кровать с толстым соломенным матрацем й двумя болыййміі подушкамй, покрытая одеялом домашнего йзделйя; почерневшйй шкаф, no сторонам — лавкй для сйденпя йз толстых досок, почерневшая в углу йкона, прадедовская глйняная печь, несколько закоптелых горшков, а у порога — кочерга, несколько ухватов.