Жыві ў свабодзе!
Зборнік твораў пра К. Каліноўскага
Для старэйшага школьнага ўзросту
Выдавец: Юнацтва
Памер: 398с.
Мінск 1996
Сама яшчэ не ўсведамляючы, што робіць, Марыся павярнула налева, вобмацкам нашчупала засаўку і выйшла на другую веранду — што ад гарода. На дварэ стаяла ціхая зорная ноч. Ад ракі цягнула золкай свежасцю, якая добра студзіла распаленае цела. Праз акно бакавушкі, у якой начаваў русявы віленчук, падала на веранду цьмянае святло. Значыць, не спіць, падумалася. Гэта дадало Марысі адвагі. Яна падышла да дзвярэй і пастукала.
— Уваходзьце, не зачынена, — пачуўся ціхі голас з сярэдзіны. Каліноўскі толькі што хадзіў да вулляў, але нічога там не знайшоў. Многія дамкі былі ўзламаны, стаялі без дашкаў. Па ўсім было відаць, што там нехта толькі што нашкодзіў. Каліноўскі ў разгубленасці вярнуўся ў свой пакой і цяпер чакаў: а можа, прыйдзе Галена ці хто іншы — і ўсё высветліцца, усё ўладкуецца найлепшым чынам.
Марыся асцярожна адчыніла скрыпучыя дзверы, увайшла ў пакойчык. Вілянчук ляжаў на ложку, чытаў якраз тую кніжку, якую яна знайшла ў склепе.
— Добры вечар пану, — разгубілася дзяўчына. — О, прабачце мне, я думала, што тут начуюць паны Лакуціеўскія.
— Наколькі мне не здраджвае п-памяць, — суха адказаў Каліноўскі, — яны адразу п-паехалі дахаты.
— О, то шкода, надта шкода. Я мела да іх пільны інтэрас.
— А да мяне ў панны Марысі ніякага інтэрасу няма, — Каліноўскі з надзеяй узняўся на локці. — Ніякіх п-пытанняў?
— Чаму ж, ёсць, — Марыся крыху асмялела. — Я хацела б спытаць, што ў гэтай кнізе напісана. Бо, можа, пан не ведае, што я сама яе сягоння раніцай знайшла.
— Тады віншую! Старая кніжка. I на нашай мове п-пісана.
— Але пра што? — Марыся з усіх сіл старалася прадоўжыць размову.
— Пра розныя даўнейшыя здарэнні. Смешныя і сумныя. Вось цяпер я чытаю г-гісторыю пра Галезія і Філіду, якія жылі на Кіпры многа год назад.
— I што яны такога нарабілі?
— Нічога асаблівага. Яшчэ толькі сустракаюцца. Калі п-паненка хоча паслухаць, то п-проша.
I Каліноўскі, падсунуўшыся бліжэй да свечкі, пачаў павольна, але выразна чытаць:
— «Панна тая ў п-патрэбе пэўная ад бацькоў сваіх да крэўных пасланая была, п-паколькі здарылася тое ў краі бяспечным 1 недалёкім. I калі ся назад павяртала, незвычайнай дарогай натруджаная, да онага гаю ўвайшла і, відзячы мейсца для таго, ад зморы заснула. Тады ён, грубых звычаяў хлопец, п-прыйшоўшы, як са сну, да сябе, пачынае новымі дыскурсамі1 думкі свае бавіць і сам да сябе мовіць: «На свеце болып пекнага стварэння не відзеў я». Прыглядаецца зноў п-пекнаму твару, слічным вуснам, хваліць валасы бела-жоўтыя, якія залатымі быць здаюцца, — Каліноўскі крадком зірнуў на Марысю, — разглядвае чола, нос, рукі, персі, за малако бялейшыя.
1 Дыскурс — размова, развага (старапольск.).
і так з простага і грубага весняка стае раптоўна суддзёй і знаўцам гладкасці і надта паненскай п-пекнасці. A гды так на цудоўную яе гладкасць ся загледзеў, засумняваўся, ці не была яна адной з багінь несмяртэльных, і для тога затрымаўся, каб яе абудзіць, чакаючы, ажбы сама ся збудзіла, хаця чаканне тое доўгае здавалася і нямілае. Раскошай, аднак, звыценжаны і так мілым відзэннем, аніякім спосабам стамтуль адысці не мог, аж ся она панна, на імя Філіда, ся збудзіла і, вочы са сну ацёршы, абачыла Галезіюша перад сабой, мачугай1 пад бараду п-падпёртага і ледзь не ў забыцці. I рэкла яна: «А ты тут чаго стаіш?» На тыя словы, здумелы, нічога не адказаў, толькі, вочы свае ў ню ўляпіўшы, незвычайным васэлем увасэлены і запалены мілосцяй заставаўся...»
Марыся ціха ўздыхнула.
— Што, везразумела п-паненцы?
— He, я зразумела ледзь не ўсё.
— Адкуль жа такое цяжкае ўздыханне?
— Падумалася: а на мяне ніхто так не глядзеў...
— To яшчэ п-паглядзіць. У п-паненкі яшчэ ўсё наперадзе.
— Калі таго чакаць, — зноў уздыхнула Марыся. На гэты раз з адчаем і рашучасцю.
— Ну вось што, дзяўчынка, — Каліноўскі спалохаўся стану Марысі. — Лепей заўтра п-пагаворым. Сёння ўжо надта п-позна. Шукаць цябе будуць..
— Ніхто мяне шукаць не будзе, ніхто! Каму я патрэбная! — Марыся адчайна падышла да ложка і, ліхаманкава расшпіліўшы гузікі, скінула з плячэй ядвабны шляфрок.
— To што ты хочаш? — здзівіўся Каліноўскі.
— Хачу быць разам!
— А ты хоць разумееш, што кажаш? — Каліноўскі глянуў на аголенае цела дзяўчыны, дзіўна кручанае і адначасна прывабнае сваёй маладосцю. Стаяла яна, дрыжачы ад узбуджэння і холаду, як вітая белая свечка. I ногі — як точаныя свечкі. I грудзі — як круглыя белыя свяцільнічкі. Толькі каму гэтая свечка будзе гарэць, падумалася, богу ці чорту? Гэта і ад мяне залежыць.
1 Мачуга — дубіна (польск.).
— Разумею! Я ўсё разумаю! Я ўжо немалая! — крычала Марыся прыцішаным шэптам.
Каліноўскі адчуў, што цяпер яна — нібы на краі прорвы. Можа заплакаць, закрычаць, забіцца ў істэрыцы. I таму з напускной весялосцю сказаў:
— Калі ты сапраўды ўжо немалая, то ідзі да мяне, сагрэйся трохі, — ён адхінуў коўдру ў жоўтым пакрывале. — Трохі с-спачынь. Дык ты кажаш, што цябе ніхто не будзе шукаць. А цётка? Яна ж, здаецца, у адным з табой п-пакоі?
— Цёця думае, што я пайшла да пана Сыракомлі, — па-дзіцячаму ўсміхнулася Марыся. Яна нязручна прымасцілася на вузкім ложку. Але прыхінуцца бліжэй не наважвалася.
— I яна табе не забараніла?
— Наадварот — яіпчэ параіла, падагнала.
— Ніч-чога не разумею! А чаму ж ты тады аказалася тут?
— Так мне пажадалася. Бо што я сказала б пану Сыракомлі?
— Тое, што і мне.
— Але ж ён нежаданы, а ты... — Марыся збянтэжылася, не ведаючы, ці мае яна цяпер права звяртацца да яго так проста.
— Што я?
— Ты пекны і зваблівы... Толькі не ведаю, як цябе зваць.
— Канстанты я. Касцюком можаш зваць.
— Якое гожае імя. He тое што ў мяне: простае.
— Затое ты ўся няпростая.
— А скажы, Касцюк, я прыгожая?
— Вельмі! — Каліноўскі не хлусіў. — Ты п-прыгожая і вельмі п-прывабная, — каб зняць яе напружанне, ён пачаў асцярожна пагладжваць яе круглыя плечы.
— Чаму ж ты тады гнаў мяне з пакоя?
— Разумееш, як бы тут табе вытлумачыць... Ты п-потым шкадавала б свайго ўчынку, п-праклінала б мяне...
— Я не праклінала б, — горача зашаптала яна. Ёй хацелася, каб ён таксама распрануўся, але не асмельвалася аб гэтым папрасіць.
— Ды і не маю я цяпер на гэта п-права. Зразумей ты, не магу з-звязаць сабе рукі. Ідуць бурлівыя п-падзеі, а я павінен быць у іх свабодны.
— Я не звязала б табе рукі, — на вачах у Марысі выступілі слёзы. — Я памагала б табе.
— He п-плач, Марыська, — Каліноўскі расчуліўся. У рэшце рэпгг, і яна, відаць, такая ж адзінокая, як і ён. — Калі будзе ўсё добра і я застануся, то адшукаю цябе. Абавязкова адшукаю. Няхай час п-праверыць твае... п-прабач, нашы п-пачуцці. А цяпер... Цяпер адзінае, што я мог бы сабе п-пазволіць, гэта п-пацалаваць цябе, зняць п-пацалункам твае слёзы.
I ён цнатліва пацалаваў Марысю ў набухлыя ад слёз вейкі, што ўздрыгвалі пад ненатуральна чорнымі бровамі, потым — у крамяныя шчокі, урэшце — з нечаканай страснасцю — у саланаватыя вусны.
— Ну, а цяпер ідзі, пакуль мы не нарабілі грэху. Я не забуду цябе. Я цябе адшукаю, калі ўсё скончыцца добра!
Марыся сарамліва ўстала, адвярнуўшыся, падняла з падлогі шляфрок, блытаючыся ў рукавах, надзела яго і моўчкі пайшла да дзвярэй. Яна не ведала, радавацца ёй ці маркоціцца, што ўсё так атрымалася. Нібы выйшла па-ейнаму — і ўсё ж не па-ейнаму. Так, як захацеў ён.
— Пачакай, Марыська, — аклікнуў дзяўчыну заклапочаны голас Каліноўскага. — А што ты скажаш цётцы?
— Скажу, што... пагаварыла з панам Сыракомлем.
— He трэба так. Хто ведае, як твае словы адаб’юцца на яго лёсе. Нічога не гавары. Або лепей ужо скажы праўду.
— Добра. Я забыла, што пан Сыракомля жанаты чалавек.
— I, апрача ўсяго іншага, яго п-проста трэба берагчы. Гэта вялікі талент.
Калі Марыся вярнулася ў свой пакой, змораная цётка ўжо цяжка спала. Нават не пачула, як дзяўчына, пераадзеўшыся ў начную кашулю, прылегла побач з ёй на краёчку цвёрдага ложка.
Цяжкім, неспакойным сном спаў у гэты час і Сыракомля. Цяпер яму трызнілася, нібы ідзе ён па шырокай, залітай каменем дарозе. А ўверсе шчабеча, заліваецца скаўронак — той самы, якога павінен з’есці яго барэйкаўшчынскі кот. Сыракомлі хочацца нешта сказаць скаўронку, папярэдзіць яго, але той не чуе, высока спявае, амаль невідочны ў сляпучым сонцы. I
тады Сыракомля ўзмахнуў рукамі, як крыламі, і ўзляцеў над бясконцай зямлёй. I вось ужо ён, вялікі, але лёгкі, лунае над полем, пунсовым ад півоняў. Яму трэба сярод іх пазнаць адну, Яе. Але Галену ці Паўліну — ён добра не ведае. Аднак жа ўсе півоні, іх бясконцае мноства былі на адзін твар, аднолькава падміргвалі яму. Ён адчуваў, што гэта не па сіле яму — як саскрабаць, у дзяцінстве, за адзін вечар усю на свеце бульбу або пералічыць усе дрэвы ва ўсіх лясах. I ўсё ж ад таго, знойдзе ён ці не знойдзе Яе, залежала нешта важнае, залежала, паляціць ён далей ці не паляціць. I ён усё шукаў і шукаў надарэмна, усё зніжаўся і зніжаўся, усё меншаў і меншаў...
I вось ён, зусім маленькі і пачарнелы — ён не бачыў сябе, але адчуваў, пгго ўвесь пачарнеў — аказаўся ў вялікай балеі, той самай, у якой у дзяцінстве купала яго маці. Як і ў дзяцінстве, кіпецень працінае яго холадам да касцей, ён нічога не можа зрабіць, толькі перабірае ў вадзе рукамі, усё болып знясільваючыся. А тут яшчэ вакол балеі з’явіліся нейкія людзі і пачалі дзьмухаць на ваду, бурліць яе. Ён адчувае, што восьвось здарыцца непапраўнае: захлынецца ў ледзяной вадзе, ператворыцца ў нішто.
I тады зверху нехта вялізны працягнуў яму палец і вымавіў:
— Руку! Ну, дайце ж мне руку!
А ён аберуч учапіўся за гэты палец і ўзняўся над балеяй з бурлівай вадой. Але тут глянуў на свае рукі і зразумеў, што яны ўжо гніюць трупнай чорнасцю і што ажывіць іх, як і ўсяго яго, нельга, хоць гэтага адчайна хочацца.
I тады ён збудзіўся, увесь мокры ад халоднага поту.
А праз аконныя шыбіны ў пакой уяіо плыло нясмелае світанне.
5. I ЗНОЎ БЫЛА РАНІЦА
Міхаіл Аляксандравіч Серабракоў пакінуў анелінскі палацык, ледзь толькі стала днець. Як і было загадана звечара, пахолік вывеў яму каня, памог запрэгчы ў брычку. Спраўнік спяшаўся: да Вільні было не меней трыццаці вёрст. Праўда, добра накормлены
конь бег ахвотна, і з’явілася ўпэўненасць, піто к дзесяці гадзінам усё ж паспеецца. Тым болей што за пагодлівы дзень і марозную ноч на Чорным тракце добра падсохла.
КНІГІ ОНЛАЙН
