Ахоўныя расліны Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 112с.
Мінск 1983
ІІЕРЕЛЕСКА
(ЦЕЧЕІЮЧНПЦА) БЛАГОРОДНАЯ nobilis Mill.
Семейство Лютмкоыые
Kanunculacene
НЕРАЛЕСКА (НН'КШАЧШЦЛ) ВЫСАКАРОДНАЯ Hepatica
Сямейстна КаВялЫіовыя
3-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Цэнтральнаеўрапейскі від, які ў БССР — на пауднёва-усходняй мяжы еурапейскага фрагменту суцэльнага галарктычнага пашырэння. Трапляеода па ўсёй тэрыторыі рэспублікі, на пауднёвым усходзе — толькі у астраўяых ізаляваных лакалітэтах. Вядомя месцы росту у Белавежскай пушчы і Бярэзінскім біясферным запаведніку. Расце давол! вялі-
кімі групамі на палянах у мяшаных, хвойных 1 шыракалістых лясах, драбналессі па берагах рэк, охілах узгоркау і яроу, зрэдку утварае зараснікі. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у выніку-збору квітучых раслін. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватау у месцах масавага росту /створаны 10 — у Віцебскім, МІёрскім, Верхнядзвінскім, Пухавіцкім раёнах/, кантроль за станам папуляцый, пастаянная прапаганда ашчадных адносін да расліны, вырошчванне у культуры. Шматгадовая травяністая расліна вышынёй 5—15 см, з кароткім чорна-бурым карэнішчам, пакрытым белым! лускападобнымі лісцікамі. ЛІсце трохлопасцевае, скурыстае, шчыльнае, на доугіх чаранках, у прыкаранёвай разетцы, паяуляедца пасля цвіцення /у красавіку—маі/. Кветкі адзіночныя, блакітныя, радзей ружовыя або белыя, дыяметрам да 3 см, сядзяць па адной на доугіх чырванаватых сцяблінках-кветаносах; вяночак з 6—7 пялёсткау; пад кветкай — пакрывала з 3 авальных зялёных лісцікау, нагадвае чашачку; тычынкі і песцікі шматлікія; на ноч 1 у дажджлівае надвор"е кветкі закрываюцца. Плод — шматарэшак, плодзікі з празрыста-белым прыдаткам каля асновы. Размнажасцра насеннем і вегетатыуна /карэнішчам/. Выропгчваецца у Цэнтральным батанічным садзе АН БССР і на Рэспубліканскай станцчі юных натуралістау. Дэкаратйуная /у культуры з 1440 г., ёсць садовыя формы з махрыстымі кветкамі; перспектыуная для зялёнага будауніцтва рэспублікі/ і лекавая расліна. Ядавітая. Агульнае пашырэнне: Сярэдняя Еўропа, М1жз8мнамор"е, Карэя, Японія, Пауночная Амерыка; у СССР — Еурапейская частка /захад/, ДалёKf Усход.
ПЕРШАЦВЕТ ВЕСНАВЫ ПЕРВОЦВЕТ ВЕСЕНННЙ Primula verie L.
Сямейетва Першаклеткмя Семейство Первоцпегные Primulaceae
3~я КАТЭГОРЫЯ AX0BU. Цэнтральна-ўсходнееўрапейскі від, у БССР — у межах суцэльнага пашрэння. Трапляеода парауцадьна часта па усёй тэрыторыі рэспублікі, асабліва у заходніх і цэнтральных раёнах і на Мазырскай градзе, вядомы месцы росту на тэрыторыі Бярэзінскага біясфернага, Прыпяцкага ландшафтна-
гідралагічнага запаведнікаў, у Белавежскай і Налібоцкай пушчах. Расце групамі, іншы раз даволі вялікімі, на палянах і схілах узторкау у мяшаных лясах, на'Сухіх лугах, на багатых сутліністых глебах у далінах рэк. Колькасць віду ў флоры БССР паменшылася ў выніку гаспадарчага асваення тэрыторый, збору квітучых раслін. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватаў у месцах масавага росту /створаны 4 — у Віцебскім, Пухавіцкім, Мядзельскім раёнах/, кантроль за станам папуляцый, пастаянная прапаганда ашчадных адаосін да расліны, вырошчванне ў культуры. Шматгадовая бессцябловая травяністая расліна вышынёй 10—30 ом, з кароткім тоўстым карэнішчам.
Лісце яйцападобнае або яйцападобна-прадаўгаватае, маршчакаватае, у прыкаранёвай разетцы. Цвіце ў маі—чэрвені. Кветкі светла-жоўтыя, паніклыя, з моцным мядовым пахам, у аднабокім парасонападобным суквецці; вянбчак з доугай трубачкай і невялікім 5-лопасцевым адгінам, з аранжавымі плямкамі; чашачка званочкавая, з пяццю зубчыкамі; тычынак 5. Плод — яйцападобная каробачка. Размнажаеода насеннем. Вырошчваецца ў Цэнтраль ным батанічным садзе АН БССР і на Рэспубліканскай станцыі юных натуралістау. Лекавая /мачагонны, адхарквальны, лёгкі слабільны сродак/, харчовая /спажываецца як салата/ і дэкаратыўная /мае шмат садовых форм, перспектыўная для зялёнага будауніцтва рэспублікі/ расліна. Агульнае паішрэнне: Заходняя і Цэнтральная Еўропа; у СССР — Еўрапейская частка.
ПЕРПІАЦВЕТ ВЫСОКІ ПЕРВОЦВЕТ ВЫСОКНН Ргіпшій elatior (L.) Hill.
(’ямейгтва Першакветныя Семейство Первоцветные
Primulacrae
2-я КАТЭГОРЫЯ АХОШ. Вельмі рэдкі цэнтральнаеўрапейскі рэліктавы від, які у БССР — за усходняй мяжой суцэльнага пашырэння у астрауным лакалітэце. Вядома месца росту каля г.Мар"іна Горка у Пухавіцкім раёне. Паводле звестак навуковай літаратуры адзначаецца на тэрыторыі Белавежскай пушчы /патрабуе нраверкі/. Расце на вільготных лутах у месцах выхаду грунтавых водау, адзначана некалькі курцін на плошчы каля 600 wr. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у выніку гаспадарчага асваення тэрыторый /асушэнне зямель, касьба/. Для зберажэння віду арганізаваны батанічны рэзерват на вядомым месцы росту каля г.Мар"!на Горка ў Пухавіцкім раёпе, а таксама неабходаы правядзенне кантролю за станам папуляцый, вырошчваннз у культуры. ІІІматгадовая бессцябловая травяністая расліна /сінонімы ключыкі, баранчык}/ вышынёй 10—40 см, з кароткім тоустым карэнішчам. Лісце яйцападобнае або яйцападобна-падоужанае, маршчакаватае, апушанае, асабліва з ніжняга боку, па краі гародчатае, каля асновы рэзка звужана у крылаты чараяок, сабрана у прыкаранёвую разетку. Цвіце у красавіку — пачатку мая. Кветкавая стрэлка нясе на верхавінцы парасонападобнае эднабскае суквецце з 5—13 буйных, паніклых у адзін бок серна-жоутнх, з болып
цёмным кольцам у зеве, кветак; чашачка вузкая, бледнаабо зеленавата-жоўтая; вяночак плоскі, колападобнн, тычшіак 5.
Плод — яйцападобна-падоўжаная каробачка. Размнажаоцца пераважна вегетатыўна, магчыма насеннем. Вырошчваецца ў Цэнтраль ным батанічным садзе АН БССР і на Рэспубліканскай станпыі юных натуралістаў. Лекавая і дэкаратыуная расліна. Агульнае падіырэнне: Сярэдняя Еўропа; у СССР — Еўрапейская частка /за хад/.
ШРЭТРУМ ШЧЫТКОВЫ ННРЕТРІ М ІЦНТКОВЫП
Pyrethrum corymbosum (L.) Schrank.
Сямсйства Складанаквстныя Сгмейство СложноЦнетные
A st eraceae (('от posit неI
2-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Рэдкі еўрасібірскі рэліктавы від, які ў БССР — у астраўнцх лакалітэтах. Вядомы 4 месцн росту ў Добрушскім, Еераставіцкім і Мазнрскім раёнах. Расце у хвойна-шыракалістых і шыракалістых лясах арляковага I чарнічнага тыпаў. Колькасць віду ў флорн БССР паменшнлася ў ва„ ніку гаспадарчага асваення тэрыторый /высечка лясоў/. Для зберажэння віду неабходаы арганізацыя батанічных рэзерватаў на усіх вядомых месцах росту /створаны на тэрыторыі Шабрынскага батанічнага заказніка, вкяўленне новых месцаў росту, кантроль за станам папуляцый. Шматгадовая травяніотая расліна вышынёй 30—100 см, з тоўстым вузлаватым карэнішчам, Сцябло прамастойнае, вуглавата-баразнаватав, у верхняй частцы звнчайна разгалінаванае, пакрнтае валаскалЧ. ЛІспе буйчов,
зверху зялёнае, знізу — з прыціснутші шараватымі валаскамі, прадаўгаватае, перыста-рассвчанае на шматлікія ланцэтападобныя, востразубчастыя долі; ніжняе — даўжынёй 10—20 см і шырынёй 6—8 см, на чаранках, у пучку, верхняе I сярэдняе сцябловае — сядзячае. Цвіце ў маі—жніўні. Кветкавыя кошыкі даяметрам 3—4 см, на доўтіх кветаносах, у негустым /з 3—10 кошыкаў/ шчнткападобным суквеоді; краявыя кветкі неоапраўднаязычковыя, белыя, сярэдзінныя — трубчастня, жоўтыя; лісцікі абгорткі чарапічння, валаоіотня.па краі плевачныя, вонкавыя— прадаўгаватня, вострня, унутраныя — адваротнаяйцападобння, злёгку раснічастыя. Плод — пяцігранная сямянка. Размнажаецца насеннем. Дэкаратыўная расліна. Агульнае пашырэнне: Цэнтральная Еўропа, Малая Азія, Міжземнамор"е; у СССР — Еўрапейская частка /цэнтр і ўсход/, Каўказ, Заходняя Сібір.
ПІХТА ВЕЛАЯ ІШХТАВЕЛАЯ Abies alba L.
Сямейства Хваёвмя Семейство Сосмовые Ріпасеае
І-я КАТЭГОРЫЯ АХОШ. Цэнтральнаеурапейскі рэліктавы від, які ў БССР — за ўсходняй мяжой суцэльнага пашырэння ў астраўн№ лакалітэце. Вядома ізаляванае месца росту ў Белавежскай пукчы — на балотным масіве Дзікі Нікар, дзе ў ялова-грабовай дуброве на плоіпчы 15 га /"піхтавы востраў"/ растуць 35 старых дрэу і маладняк-самасеў. Колькасць віду у флоры БССР памршпнлася ў выніку гаспадарчага асваення тэрыторый /асутпэн•
не балот/ і пашкодаання маладаяку капытнымі жывёламі. Для зберажэння віду неабходны выяўленне нсвых месцау росту, рэгуляванне узроуню грунтавых водау у прылеглай аоушальнай сетцы і абгароджванне ляснога участка у Белавежскай пушчы, вырошчванне у лясгасах рэспублікі і садова-паркавай культуры. Аднадомнае вечназялёнае дрэва вышынёй да 33 м, дыяметрам да 77 см, з амаль цыліндрычнай кронай і светла-шэрай, гладкай карой. Ігліца размешчана двухрадкова, грабеньчата, на вегетатыуных парастках — мяккая, плоская, даўжынёй 2—3 см, бліскучая, цёмназялёная, зверху жалабатая, знізу злёгку кілеватая, з 2 светлымі палоскам}; на рэпрадуктыуных /нясуць шншкі/ — чатырохгранная, з белаватжі палоскамі на гранях. Мікрастробілы і шышкі размешчаны у верхняй частцы кроны: мікрастробілы развівагацца з верхавінкавай пупышкі, у пазухах Ігліцц, адэіночныя, шматлікія; шышк! — паблізу кавдоу леташніх парасткау, прамастойныя, даужынёй 10—16 сіл, карычневыя, з еагнутымі данізу плевачннмі крыючымі лускавінкамі; насенныя лускавінкі скурыста-дравяністяя, цесна налягаюць адна на друтую, уся шышка часта насычана смалой. Выспяваюць шышкі у канцы жніуня — пачатку верасня і рассыпаюцца на асобныя лускавінкі, а стрыжні шьшіак доуга застаюцца на галінках накшталт своеасаблівых "свечак". Размнажаецца насеннем /буйное, з крылом/. Еырошчваеода у лясной культуры некаторчх лясгасау і парках /напрыклад, Столінскі у Брэсцкаіі вобласці/. Дэкаратыунае дрэва, можа внкарыстоувацца у адзіночных, групавых і алейных пасадках пераважна у пауднёвых раёнах рэспублікі. Агульнае пашырэнне: Сярэдняя і Атлантычная Еуропа; у СССР — Еурапейская частка /захад, Карпаты/.
ПЛЮШЧ ЗВЫЧАЙНЫ ІІЛЮІЦ ОБЫКНОВЕННЫЙ Hedera helix L.
Сямсйства Араліевыя Семсйстно Аралневые Агаііасеае
2-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Вельмі рэдкі атлантычна-міжземнаморска-еурапейс^і рэліктавы від, усходняя мяжа еурапейскага фрагмента суцэльнага пашырэння якога праходзіць па тэрыторыі БССР. Занесены у спіс ахоўных раслін Беларусі. Вядомы месцы росту у Белавежскай пушчы, Маларыцкім, Жабінкаўскім, Пружанскім і Асі-
повіцкім раёнах. Паводле звестак навуковай літаратуры адзначаны таксама ў наваколлі гарадоу Брэст 1 Шчучын. Расце у ялова-шыракалістых, шыракалістых і бярозава-яловых ляоах, утварае зараснікі. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася ў выніку гаспадарчага асваення тэрыторый, вмены клімату. Для зберажэная віду неабходны арганізацыя батанічных рээерватау на ўсіх вядомых месцах рооту, выяуленне новых месцаў росту, кантроль за станам папуляцый, вырошчванне ў культуры. Вечназялёная ліяна /ва ўмовах рэспублікі даўганёй 3—5 м/ э дравяністым галінастш сцяблом, якое сцелецца або чапляецца па ствалах дрэў пры даламозе маленькіх паветраных каранёу-прысоскаў. Лісце 3—5-лопасцевае, з выцягнутай сярэдняй лопасцю, скурыстае, зверху цёмна-зялёнае, знізу больш светлае. Цвіце ў вераслі—каотрычніку /на Баларусі цвіцвнне амаль не назіраецца/. Кветкі зеленаватыя са своеасаблівым пахам, пяцічленныя, у ша~ рападобных парасоніках. Плод — ягадападобны, выспявае ўвеону на другі год. Размнаяаецца вегетатыўна. Вырошчваецца ў оадах, парках, памяшканнях. Лекавая /мачагонны, процізапаленчы, ранагаючы сродак/ і дэкаратыўная /абвівае сцены, нокны, првдатнн для вертыкальнага азелянення/ рааяіна. Агульнае пашырэнйе: Пауднёва-Захсдняя і Пауднёвая Еуропа, Заходняя Азія, Японія; у СССР — Еўрайейокая частка /захад/, Кауказ,
КНІГІ ОНЛАЙН
