Ахоўныя расліны Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 112с.
Мінск 1983
ГАРЛАЧЫК ЖОЎТЫ МАЛЫ КУБЬІШКА МАЛАЯ Nuphar puniila (Timm) DC.
Сямейства Гарлачыкавыя СемеЙстЬо Кувшмнковые Nymphaeaceae
2-я КАТЭГОРІІЯ AXOBU. Рэдкі еўразійскі барэальны від, паўднёвая мяжа суцэльнага пашырэння якога праходзіць па тэрыторыі БССР. Занесены ў спіс ахоуных раслін Беларусі. Вядомы месцазнаходаанні ў Ераслаўскім раёне /старшш і затокі р.Друйка/, на тэрыторыі паляўнічага заказніка Асвейскі /воз. Асвейскае/ f воз. Лукомльскае ў Чапшіцкім раёне. Расце на глнбіні
1,5—2 м, утварае зараснікі. Колькасць віду ў флоры БССР памешпылася ў выніку абмялення, перасыхання і забруджвання вадаёмаў, збору квітучых раслін. Для зберажэння віду неабходнн арганізацыя батанічных рэзерватаў на ўсіх вядомых месцах росту /створанн на воз. Асвейскае/, выяуленне новых месцаў росту, кантроль за станам папуляцйй, пастаянная прапаганда ашчанных адносін да расліны. Шглатгадовая водная бессцябловая травяністая расліна /народная назва брылёўнік/, з тонкім карэнішчам. Надводнае л!сце доўгачаранковае, глыбокасэрцападобнае, скурыстае, плавае на паверхні вады; падводнае — тонкае, маршчакаватае. Цвіце ў чэрвені—верасні. Кветкі аранлавня, дыяметрам 2—з см, з зеленаватай 5-лісцікавай чашачкай, шатлікімі пялёсткамі і тычннкамі і выпуклым рнльцам з 8—10 праііяняш. Плод ятадападобны, садауны, па форме накшталт гарлачыка /адсюль і назва/. Размнаяаецца насеннем. Дэкаратыуная, тэхнічная /утрымлівае дубільныя і уарбавальныя рэчывц/ і лекавая /адвар карэнішчаў — змякчальны, процізапаленчы, болепатольны, вяжучы, мачагонны, жаўнятонны сродак/ расліна. Лісцем і карэнііпчамі кормяцца бабры, выдры, ласі, дзікі, насеннем — рыбы і вадаплаўныя птушкі. Ядавіты. Агульнае пашырэнне: Заходняя Еўропа, Манголія, Кітай; у СССР — Еурапейская частка, Оібір, Далёкі Усход.
ГЛРЫЧКА ВЕСНАВАЯ ГОРЕЧАВКА ВЕСЕННЯЯ Gentiana vema L.
Сямейетяя Гярычкявыя €емейспю Горсчапковме Genliftnacenp
І-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Вельмі рэдкі цэнтральнаеўрапейскі рэліктавн від, які ў БССР — за усходаяй мяжой суцэльнага пашнрэння. Вядома ізаляванае месцазнаходаанне ў Пухавіцкім раёне /выяўлена ў 1968 г./. Паводле звестак навуковай літаратуры адзначалася у Калыльскім раёне. Расце некалькі экзег.тлярау на парослым хмывняком нізінным дуэе з часовым лішкавым увільгатненнем. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася ў выніку касьба’, высечак хмызняку. Для зберажэння віду неабходны поунаа выключэнне з гаспадарчага выкарыстання месцазнаходаання віду ў Пухавіцкім раёне /створаны батанічны рэзерват/, вняўленне новых месцаў росту, кайтроль за станам папуляцый, вы~ рошчванне у культуры. Малены.ая шматгадовая травяністая раоліна вышынёй I—3 см, з тонкім галінастым карэнішчам, утварае дзярніну. Сцяблы 4-гранныя, голыя. Прыкаранёвае лісце эліпсападобнае, па краі гладкае, у разетца, сцябловае — супраціўнае, болып кароткае і вузкае, зраслося парамі у кароткую покву, самая верхняя пара лісця непасрэдна пад чашачкай кветкі. Цвіце ў ілаі. Кветка адзіночная, Верхавінкавая, сіняя; чашачка трубчастая, пяцігракная; вяночак трубчасты, з плоскім пяцілопасцевым адгінам; тычынак 5. Плод — вузкаэліпсаідная каробачка. Размнажаеода, відаць, насеннем. Дэкаратыўная рао~
ліна. Агульнае пашырэннеі Сканданавія, Сярэдняя і Атлантычная Еўропа, Балканы$ у ОСОР — Еурапейокая частка /захад, КарпатнЛ
ГАРЫЧКА КРЫЖАПАДОВНАЯ ГОРЕЧАВКА КРЕСТОВНДНАЯ (іепіінпя erueiata L.
СямеЙетм Гарычкмвын Семействв Горечавковые GenHanaeeae
2-я КАТЭГОРЫЯ АХОШ. Рэдаі еурасібірскі від, які ў БССР — паблізу паўдаёвай іляжы оуцэльнага пашырзння ў астраўных лакалітэтах. Занесена ў спіс ахоўных раслін Беларусі. Вядомы месцазнаходжанні ў Мядзельскім, Полацкім, Віцебокім, Верхнядзвінскім, Гарадоцкім і Брагінокім раёнах, а таксама пабліэу гарадоў Гродаа, Магілёў, Барысау, Рэчыца I Навагрудак. Расце аообнымі экземплярамі і невялікімі групаглі на адкрытых схілах узгоркаў каля внхаду грунтавых водау. Раэмяпгчэнне месцаў рос■гу ўдалечыні ад населеных пунктаў садзейнічала захаванню папуляцый беэ змен. Аднан высокая дэкаратыўнасць в!ду можа прыцяі'йуць увагу і выклікаць наступнав скарачэнне яго колькасці. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватаў на ўсіх вядошх месцах росту /створаны ў ВерХЕндэвінскім 1 Віцебскім раёнах/, пастаяішая нрапаганда ашчадашх адносій да расліны, выроівчванне ў культуры. ІШлатгадовая травяністая расліна /сінонім сакалінн пзралёт/ вншынёй да 70 см, з тоўстым кароткім карэнішчам. Сцяблы /іх I або 2—3/ прамастойныя або злёгку прыўзнятыя, грубая, густааблісцелыя, каля асновы з валакністші похвамі старога лісця. Лісце буйное, з 3—5
жылкамі, прыкаранёвае — авальна-лавдэтнае, у разетцы; сцябловае — яйцападобна-ланцэтнае, завостранае, шатлікае, па краі шурпатае, зраслося парамі ў доугія похвы накшталт крыжа /адсюль назва віду/. Цвіце у ліпені—жніуні. Кветкі буйныя, званочкападобныя, унутры оінія, звонку белавата-сінія, скучаны пучкамі у пазухах верхняга ліоця і на верхавінцы сцябла, на ноч і у пахмурнае надвор"е закрываюццаі чашачка белаватая, перапончатая, з 4-вугольнымі зубцамі; вяночак з больш светлай трубкай і 4 ярка-сінімі яйцападобнымі долямі адгіну; тычынак 4. Плод — прадаутаватая каробачка. Размнажаецца насеннем і вегетатыуна. Вырошчваецца у Цэнтральным батанічным садзе АН БССР і на Рэспубліканскай станцыі юных натуралістаў. Лекавая /адаар і настой карэнішчау — слабільны, жауцягонны, мачагонны, антысептычны, ранагаючы сродак, добря уэбудаальнік апетату/ і меданосная расліна. Агульнае пашырэнне: Пэнтральная і ' Атлантычная Еуропа, МІжзйлнамор*'е, Мачая Аэія; у СССР — Еурапейокая частка, Кауказ, Заходняя Сібір, Сярэдаяя Азія.
ГЕІ*АНЬ цемная герань ТЁМНАЯ Geranium pliaeum L.
Сячсйетпа Гграніспмн Семейстпо Герпнмеаыс
Gernnfareiie
2-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Вельмі рэдкі цэнтральнаеўрапейскі рэліктавы від, які у БССР — за пауночна-усходняй мяжой суцэльнага пашырэння ў астрауных лакалітэтах. Вядомы месцазнаходжанні у Белавежскай пуіпчы і Навагрудскім раёне. Паводле
звестак навуковай літаратуры адзначалася на тэрыторыі былой Магілёўскай губерні і ў вярхоўі ракі Лань. Расце групамі ў добра асветленых мяоцінах шыракалістых ляооў і прыбярежных хмызняках, іншы раз утварае зараснікі. Колькасць віду ў флоры БССР паменшылаоя ў выніку разворвання эямель і касьбы. Для зберажэння віду неабходаы арганізацыя батанічных рэзерватаў на ўсіх вядомых месцах росту, выяўленне новых месцаў росту, кантроль за станам папуляцый, вырошчванне у культуры. Шматгадовая травяністая расліна выіпынёй 30—70 см, апушана кароткімі мяккімі валаокамі, 8 вуалаватым карэнішчам, Сцябло прамое або ўверсе разгалінаванае. Лісце глыбока 5—7-пальчатараздзельнае на клінападобна-рамбічныя, надрэзана-эубчаотыя долі, ніжяае — доугачаранковае, содбловае — кароткачаранковае, верхняе — оядзячае; прылісткі яйцападобна-ланцэтння, бураватыя, валасістыя. Цвіце у маі—ліпвнЬ Кветкі цёмна-бурафіялетавыя, па 2 на валасістых кввтаносах} чашачка з 5 свабодных кароткіх воотраканцовых л!оц!каў; пялёстк! адваротнаяйцападобныя,па краі хваліотыя, паміж ім! — 5 залозак-нектарн}каў} тычынак 10, фіялетавых, з карычнева-жоўтымі пыльнікамі. Плод — стэрыгма, распадаецца на 5 плодзікаў. Размнажаецца насеннем 1 вегетатыўна. Вырошчваецца ў Цэнтральным батанічнш садзе АН БССР. Меданооная і таніданооная расліна. Агульнае пашырэнне: Сярэдняя і Пауднёвая Еўропа; у СССР — Еўрапейская частка /захадЛ
ГЛДДЫШ ІІІЫРАКАЛІСТЫ ГДАДЫШ ШНРОКОЛйСТНЫЙ Laserpitiutn ktifollum L.
СйМеЙства Па^ае^навын OnHIrtM
Э-я КАТЭГОРЫЯ АХОШ, РэдкІ атлактычна-міжземнаморска' еурапейскі рэліктавы від, які ў БССР — паблізў паўночнаўоходняй мяжы суцэльнага .пашарэняя. Трайляецца пераважна ў цэнтральных раёнах /Мінскі, Навагрудскі, Ляхавіцкі, Ашмянскі і інш./г .ёсць месцазнаходжанні ў Бёлавежскай і Налібоцкай пу-
шчах, Бярэзінскім біясферным запаведніку. Расце аообнымі экземплярамі і групамі у хвойна-шыракалістых лясах, зарасніках хмызняку па берагах рэк, на выоечках. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у выніку гаспадарчага выкарыстання тэрыторый /высечка леоу, выпас жывёлыЛ Для зберакэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватау на усіх вядомых месцах росту /створаны у Камянецкім раёне/, кантроль за станам папуляцый, дырошчванне у культуры. Шматгадовая травяніотая расліна вышынёй 60—150 см, з вертыкальным патоушчаным коранем і амаль круглаватьм, тонкарабрыстым, з шызым налётам сцяблом. Лісце буйное, на чаранках, расшыраных у прадаутаватуго, уздутую, па краях плеуяавую похву; ніжняе — даойчытрайчаста-рассечанае, першасныя долі чаранковыя, долі наступнага парадку яйцападобныя, нераунабокія, зубчаота-пілаватня, знізу з вострымі шчацінкамі па жылках; долі взрхняга лісця вузкаланцэтныя, суцэльнакрайнія. Цвіце у ліпені. Кветкі белыя, в выемчатымі пялёсткамі, у окладаных парасоніках /з 15—40 няроукых прамянёу/ з агульнай абгорткай з 8—10 лінейна-ланцзтннх лісцікау і абгортачкай э нзкалькіх ніткападобных ліоцікау; чашачка з 5 зубчнкамі; тычынак 5. Плод — віолаплоднік, распадаецца на 2 пауплодзікі з крылатнмі прндаткавымі рэбра-
мі. Размнажаецца каоеннем і вегетатыўна. Вырошчваецца ў Цэнтральнытл батанічнш садзе All БССР і на Рэопубліканскай станцыі юных натуралістау. Эфіраалейная, лекавая і харчовая расліна. Агульнае пашырэнне; Сярэдаяя і Атлантычная Еуропа, поўдзень Скандынавіі, Балканы, Шжзеілнамор"е, Іран; у СССР — Еурапейская частка /захад/.
ГРАЗДОРНІК ПРОСТЫ ГРОЭДОБНМК НРОСТОЙ Botry ehium simplex Е. Hitchc.
Сямейства Нужоўііікнвыя Семейгтво Ужцвнммовые OphlogloesAreae
0-я КАТЭГОРНЯ АХОШ. Выклгчна рэдкі атлантычна-еўрапейскі рэліктавы, магчыма, зніклы від. Занесены ў Чырвоную кнігу СССР. Вядома адзінае было& яго мэсцазнаходаанне /вшіўлена ў 1923 г./ — на тэрыторыі Шнокай балотнай станцыі, дзе ён рос на забалочаным лузе. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася ў выніку асушэння зямель і Іншага гаспадарчага асваення тэрыторый. Для зберажэння віду неабходны выяўленне новых меоцах росту і аргапізацыя батанічных рэзерватаў. Шматгадовая спараносная травяністая расліна /папараць/ вышынёй 8—16 см, з жаўтавата-зялёнш лісцем. ЛІст падзелены на 2 сегменты: вегетатыўны /акрутлы, няпарнаперысты, з няроўнші лопасцямі/ і спараноснн /мяцёлчата-разгалінаваны, на доўгім чаранку/. Спараносіць у ліпені—жніуні. Спарангіі свабодаа размешчаня ў 2 радн
КНІГІ ОНЛАЙН
