Ахоўныя расліны Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 112с.
Мінск 1983
КУПАЛЬШК ГОРНЫ АРМНКА ГОРНАН Arnica Montana L.
Слмейстм СклвдАнакветмыя Омейетш» Сложлоцветные Asteraceee (Gompoutee}
З-я КАТЭГОРЦЯ АХОВЫ. РэдкІ атлантычна-міжземнаморска-еўрапейскі рэліктавы від, яні ў БССР — на пауночна-усходняй і паўднёвай межах суцэльнага пашырэння. Занесены ў Чырвоную кні~ гу СССР і спіс ахоунйх раслін БеларусІ. Зрэдку трапляецца амаль па ўсёй тэрыторыі рэсйублікі, ч^оцей у заходніх і цэнтральных раёнах да Дняпра, на узвышшах f адгор"ях Беларускай градн, вя~ домы месцазйаходжаннІ на тэряторні Бярэзійскага біясфврнага t Прыпяцкага ландшафтйа-гідралагІчйага запаввДнікаў, у Болавеж-
скай і Налібоцкай пушчах. Расце курцінамі на высечках, узлесках, палянах пераважна у хваёвых лясах чарнічнага 1 імшыстага тыпаў, на балоцістых лугах. Колькасць віду ў флоры БССР паменшылася у выніку збору квітучнх раслін, выпасу жывёлы. Для зберажэння віду неабходаы аргаяізацыя батанічных рэзерватау у месцах масавага росту /створаны у Лунінецкім, Лідскім, Мядзельскім, Маладзечанскім, Пухавіцкім раёнах/, пастаянная прапаганда ашчадных адносін да расліны, вырошчванне у культуры / цяжка падаецца культываваннк/. Німатгадовая травяністая расліна /народаыя назвы гарнік, касцян, лясны цітун, баравы гваздзік/ вышынёй 20—80 см, з своеаоаблівым пахам. Карэнішча кароткае, тоустае, з ніжняга боку з тонкімі шнурападобнымі каранямі. Сцябло прамое, залоэіста-апушанае, вышэй сярэдзіны з I—2 супраціунымі галінкамі. Л!сце падоужана-адваротнаяйцападобнае, суцэльнакрайняе, прыкаранёвае /5—?/ — у разетцы, сцябловае — дробнае, нешатлікае /і—2 пары/, супраціунае. Кветкавыя кошыкі адзіночныя, аранжава-жоутыя, дыяметрам 6—7 см, складаюода з аднаго рада /II—20/ краявых— несапраудааязычковых і вялікай колькаоці /50 і больш/ дробных сярэдзінных — трубчастых кветак} лісцікі абгорткі Дробныя, чарнавата-зялёння; тычннак 5. ІІлод — цыліндрычная баразнаватая сямянка з чубком перыстых валаскоў. Размнаяаэода насеняем і вегетатыуна. Внрошчваевда у Цэйтралышм батанічным садзе АН БССР. Лекавая /вядош з II стагодцзя, уключаны у Дзяржауную фармакапею СССР, ужываецца у гамеапатыі J народнай медыцыне/, дэкаратнуная і меданосная расліна. Внкарнстоўваецца у лікёрагарэлачнай вытворчасці. Агульнае пашырзнне: Сярзднял 1 Паўднёвая Еуропа /пераважна горы/j у СССР — Еурапейская часТйа /захад/.
КУРЛСЛКН ЛЯСПЫ ВЙТРЕНЙЦА ЛЁСНАЯ АпгНЮПе sylvpstris L.
Сяйёісляя Кязяльплвмя Лютмялпыо
tlanuhcularp.le
Т-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Рэдкі еурасібірскі рэліктавн від, ятгі у LOOP — у межах суцэЛьйага папііфэййя. Занесенй ў спіс
ахоўных раолін Беларуеі, Трапляевда зрэдау, галоўным чынам на Гродзенскім, Навагрудокім, МІнокім і Маэырокім узвышшах, каля азёр Нарач 1 Дрысвяты. Расце невялікім! групамі на сухіх узгорках, схілах яроу I берагах рэк. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася ў выніку гаспадарчага асваення тэрыторый, збору квітучых раол!н. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзврватау на ўсіх вядомых месцах росту /створаны ў Добрушскім 1 Валожыйокім раёнах/, кантроль за станам папуляцый, пастаянная прапаганда ашчадннх адаосін да раслінй, вырошчванне у культуры. Шматгадовая травяніотай белашарсцістая /асабліва ўверсе/ расліна вышынёй 20—40 см, з кароткім касым карэнішчам. Прыкаранёвае лісце/з—б/ доугачаранковае, лапчата-пяціраздэельнае, з рамбічнші, надрэзанымі долямі, сцябловае — больш цробнае, кароткае, у кальчаку накшталт пакрывала /ахоував кветку у пачатковых фазах яе развіцця ад неспрыяльных умоў/. ЦвІЦе ў маі—чэрвені. Кветкі адзіночныя, Дыяметрам 3,5—7 CM, белыя, іншы раз знізу злёгку фіялетавый, слабадухмяныя, на ноч і у давджлівае надвор"е закрывакада і павікакцьі калякветнік з 5, зрэдку 7—8 свабодлых пялёсткападобнах чайалісцікаў? тычннак і паоцікау шмат. Плод шматарэшак, плодэікі сшйюнутыя,густаапуіпаныя. Разннажаецца насеннем і вегетагауна. Выройгчваецда ў Цзнтральныіл батанізншл садзе АН БСОР і на РэопубЛікайбкай станцыі шых наіуралістау. Дэкаратчўная /у культурЫ з IS йТагоадзв, мае Махрыстыя I^PMH, рэкамендуецца дпя ВМкарнстання у зялёным будауніцтвб рэспублікі/ I лекавая /ужываецца ў йародйай оіе^піннч I гамеапатыі/
расліна. Агульнаа пашырэнне! Паўднёвая I Сярэдняя Еуропа, Манголія /поунач/j у СССР — Еўрапейская частка, Кауказ, 04б|р, Далёкі Усход, Сярэдаяя Аэія.
ЛАВЕЛ1Я ДОРТМАНА ЛОБЕЛНЯ ДОРТМАНЛ Lobelia dortmanna L.
Сямрйетяя Лябеліевыя СемеЙств© Лобелпевые
2-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Вельмі рэдаі атлантычна-еурапейскі рэліктавы від, які у БССР — за пауднёвай мяжой суцэльнага пашырэння ў астрауных лакалітэтах. Заяесена у Чырвоную кнігу СССР 1 спіс акоўйых раслін Беларусі. Вядомы 2 месцазнаходжанні: ні: воз.Свіцязь у Навагрудскім і воз.Белае ў Дунінецкім раёнах, дзе створайы заказнікі. Расце у прыбярэжных зонах з пяочаным грунтам на глыбіні 50—80 см, утварае зараснікі, у час цвіцення надае азёрам непауторную прыгажосць. Колькасць віду ў флорн БССР паменшылася ў выніку рэдрэацыйнага і гаспадарчага вытарнстання азёр. Для эберажэння віду неабходны кантроль за станам папуляцый, вырошчванне у культуры. ПЬіатгадовая водная травяністая расліна вышынёй 40—80 см. Названа ў гонар нідэрландскага батаніка і урача М. Лобеля. Лісцё лінейнае, шчыльнае. прытупленае, пустое, падзелена 2 падоўжнымі перагародкам!, троінкі адагнутае данізу, сабрана ў прыкаранёвую разетку. Кветаяоснае сцябло прамастойнае, голае, знізу з некалькімі
лускападобнымі лісцікамі, выступае над вадой. Цвіцв у чэрвені—ліпені. Кветкі на кветаножках, блакітна-белыя, накшталт звакочкаў, у рыхлаіі аднабокай гронцы; чашачка глыбокапяціраздэельная; вяночак двухгубы, з блакітнаватай трубкай і белым адгінам; тычыНак 5. Плод — каробачка, раскрываецца 2 створкамі. Размнажаеода насеннем. Агульнае пашырэнне: поўнач Заходняй Еуропы, Паўночная Амерыка; у СССР — Еўрапейская частка /паўночны захад/.
ЛАДДЗЯН ТРОХНАДРЭЗАНЫ ЛЛДЬЯН ТРЁХНАДРЕЗНІ.ІЙ CorallorhlzM trifldn Chdtel.
Сямсйстна Нтрыппіікавыя Ссмейстяо Ятрыпшнкоаыс Orchidaccae
0-я КАТЭГОРЫЯ ЛХОВЫ. Вельмі рэдкі галарктычны від, які знаходзівда пад пагрозай знікнення. Вядомы месцазнаходаанні на тэрыторыі Бярэзінскага біясфернага запаведніка і паблізу воз. Вялікія Швакшты ў Пастаўскім раёне. Паводле звестак навуковай літаратуры адзначаўся каля г. Гродна, у Белавежскай пу~ шчы, Пінскім раёне, на тэрыторыях былых Мазнрскага павета 1 Магілёўскай губерні. Расце асобнымі экземплярамі на нізіяннх і пераходных аблесеных балотах, у сырых лясах, зарослых хмызняком, ярах. Колькасць віду ў флоры БССР паменшшіася ў вын!ку гаспадарчага асваення тэрыторый. Для збёражэння віду неабходны аргаяізацня батанічных рэзерватаў на ўсіх вядомых месцах
росту /створаны паблізу воз. Вялікія Швакшты/, вняуленне новых месцау росту, кав:троль за станам папуляцый. Шматгадовая травяністая жаутавата-карычневая расліна вышынёй 8—30 см, э мясістым, каралаладобным карэнішчам. Сапратроф. Пазбаўлены зялёнага лісця /жнвіцца арганічнымі рэчывамі ляснога подсцілу/. На тонкім оцябле 2—4 перапоначння жаутаватня похвы. Цвіце у маі—чэрвені. Кветкі дробныя, жаутаватаабо зеленавата-белыя, паніклыя, па 2—10 у рыхлай гронцн; верхавінкі вонкавых лісцікау калякввтніка чырванавата-бурыя, губа беэ пшоркі, трохлопасцевая, белаватая, усярэдзіне з 2 чырванаватымі палоскамі і крапінкамі. Плод — каробачка. Размнажаецца вегетатыуна, магчыма наоеннем. Агульнае пашырэнне: Міжземнамор"е, Сярэдняя ! Атлаятычная Еўропа, Манголія, Пауночная Амерыка', у СССР — Еўрапейская частка, Каўказ, Сібір, ДалёкІ Усход, Сярэдаяя Азія.
ЛІЛЕЯ ЦАРСЮЯ КУЧАРЫ ЛЯЛНЯ ЦАРСКЯЕ КУДРІІ Liliuni martagon L.
Сямейстяа Лілейпын Семейстно Лнлейнме
З-я КяТЭГОРЦЯ АХОВЫ. Рэдкі еурасібірскі від, які у БССР — на пауночнай мяжы суцэльнага пашырзння. Занесена у спіс ахоўных раслін БеларусІ. Трапляецца пераважна у паўднёвых f цэнтральнмх раёнах рэспублікі, вядомы месцазнаходаанні на тэрыторыі Бйрэзінскага біясфернага і Прыпяцкага ландтафтна-гідра-
лагічнага запаведнікау, у Белавежскай і Налібоцкай пушчах. Расце невялікімі групамі і асобнымі экземплярамі у лісцевых, хвойных і хвойна-шыракалістых лясах. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у выніку гаспадарчага аоваення тэрыторнй, збору квітучых раслін. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватау у месцах масавага росту /створаны у Добрушскім 1 Маэырскім раёнах/, кантроль за станам папуляцый, пастаянная прапаганда ашчадннх аднооін да раслінн, вырошчванне у кулыуры. Шматгадовая цыбулевая травяністая раоліна /сінонімы лілея кучаравістая, саранка; народныя назвы галубінші званочк}, кульчыкі, рэхлікі/ вышынёй 30—80 /іЗО/ см. Цыбуліна яйцападобная, залаціота-жоутая, даяметрам да 5 см, складаеода з чарапічна размешчаных лускавінак. Сцябло акруглае, голае або кароткаапупіанае. Лісце шырокаланцэтнае, звужанае, на сярэдзіне сцябла утварае кальчакі па 5—6 у кожннм, верхняе і ніжняе — чаргаванае. Цвіце у чэрвені—ліпені.
Кветкі буйныя, чалмападобныя, фіялетава-ружовыя, з карычневапурпуровымі плямкам}, духмяныя, паніклыя, на доўгіх дветаножках, у рэдкай гронцы; пялёсткі прадаугаватыя, тупня, дугападобна выгнутыя назад; тычынак 6, з доугімі светла-зялёнымі ніцямі і карычнева-чырвонымі пыльнікамі, пылок буры. Плод — шасцігранная каробачка, з вострым! рабрынкамі. Размнажаецца насеннем і вегетаткуна /дзеткамі, сцябловнмі бульбамі/. Вырошчваецца у Цэнтральнш батанічным садзе All БССР і на Рэспубліканскай станцыі юннх натуралістау. Дэкаратыуная /у культуры з 1305 г., родапачынальнік садовых форм і гібрыдау групы мартагон/ і лекавая /мачагонны і ранагаючы сродак/ расліна. Агульнае пашырэнне: Сярэдняя і Пауднёвая Еуропа, Пауночная Манголія; у СССР — Еурапейская частка /лясная, акрамя поуначы, і стэпавая зоны/, Сібір.
ЛІНЕЯ ПАЎНОЧНАЯ ЛНННЕЯ СЕВЕРНАЯ Llnnaen borealis L.
Сямейства Вружмеагшйя Семейство Жнмо.іостные Caprifoliaccae
4-я КАТЭГОРЫЯ АХОШ. Рздкі арктабарэальны цыркумпалярны
рэліктавы від, які у БССР — на пауднёвай мяжы суцэльнага пашырэйня. Занееена у спіо ахоўных раслін Беларусі. Вядомы каля 60 меоцау росту у заходніх, цэнтральных j паўночных раёнах рзспублікі да ліні1 Белавежская пушча — Баранавічы—Стоубцы— Чэрвень—БвраэIяо—Орша і іэаляваны пункт паблізу Старобіна, вядомы таксама месцазнаходаанн1 на тэрыторыі Бярэзінскага біясфернага запаведаіка і Налібоцкай пушчы. Расце невялікімі курцінкам! у некалькі квадратных метрау з абмзжаванай колькасцю экзеглплярау у хваёвых 1 яловых лясах імшыотага і бруонічнага тыпаў. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у выніку гаспадарчага асваення тэрыторый /высечка лясоу/. Ддя зберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватау на усіх вядомых месцах росту /створаны у Бешанковіцкім і Мядзельскім раёнах/, кантроль за станам папуляцый, выяуленне новых месцау росту. Вечназялёны паукусцік з ніткападобнымі распасцёртымі сцябламі даужынёй I—2 м і бакавымі прамаотойнымі галінкамі вышынёй 10—20 см. Названа у гонар шведскага іірыродазнауца К.ЛІнея. Лісце супраціунае, скурыстае, акруглд-яйцападобйае з клінападобнай асновай, звужанай у чаранок, суцэльнакрайняе або уверое гародчата-зубчастае. Цвіце у чэрвені—жніуйі. Кветкі званочка-лейкападобныя, ружавата-белыя, з пурпуровнмі жылкамі, духмяныя /з пахам ваніліну/, па 2 на канцах кветаносйых парасткау$ чашачка пяцізубчастая, вяночак з пяцілопасцевым адгінам; .тьгчыйак 4. Плод — сухаватая жоутая касцянка з Г костачкай, пакрятая кручочкамі, Яры дапамозе як}х лёгка чалляеіда да шэрсці жывёл, вопраткі чалавека і можа разносіцца
КНІГІ ОНЛАЙН
