Ахоўныя расліны Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 112с.
Мінск 1983
коласападобных гронках, сабраных у буйныя раскідзістыя мяцёлкі; тычннкавыя кветкі буйнейшыя за песцікавыя, э недаразвітымі песцікам}; песцікавыя — з 3—5 песцікамі 1 недаразвітымі тычынкамі. Плод — шматлістоука. Раэмнажаецца насеннем t вегетатыуна /у асноуным/. Вырошчваецца у Цэнтральным батанічным садзе АН БССР. Дэкаратыўная расліна, првдатная для шырокага увядзення у культуру. Агульнае пашырэнне: Сярэдняя Еуропа; у ОССР — Еурапейская частка, Кауказ.
ВАЛЯР'ЯН ДВУХДОМНЫ ВАЛЕРНАНА ДВУДОМНАЯ Valeriana dioica L.
Сямейства Валяр’янавыя Семейство Валеркановыс
Valerianaceae
2-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Выключна рэдаі горнаеурапейскі рэліктавы від, як! у БССР — за усходняй мяжой суцэльнага пашырэння у астрауннх лакал!тэтах. Вядомы месцазнаходжаннI у Белавежскай нушчы 1 у Пухавіцкім раёне. Расце невялікімі шчыльнымі групамі на парослых хмызняком вільготных лутах і палянах. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у выніку асуіпэння зямель t касьбы. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватау на усіх вядомнх месцах росту /створаны у Пухавіцкім раёне/, выяуленне новых месцау росту, кантроль за станам папуляцяй, внрошчванна у культурн. Шматгадовая травяністая расліна /йародная наэва маун/ выіпынёй іо—25 см з прадаугава-
тым карэнішчам з міжвуэеллямі 1 ніткападобнымі каранямі на вузлах. Сцябло прамое, чатырохграннае, па вуглах двухрабрыстае } шурпатае. Лісце шчыльнае, па краі з густымі і кароткімі цвёрдымі раснічкамі; прыкаранёвае — суцэльнае, яйцападоб нае, доўгачаранковае, сярэдаяе і верхняе сцябловае — няпарнаперыстае, з 2—3 парамі бакавых долей, сядзячае. Цвіце ў сярэдзіне мая—чэрвені. Кветкі дробныя, раздзельнаполыя, песцікавыя — белыя, тычынкавыя — ружовня, у галоўчата-шчыткападобных іпчылышх суквеццях з парай прыкветкаў; чашачка э 5 зрослых лісцікаў, зубцы яе пры цвіценн} амаль непрыкметныя, пры выспяванні пладоў разрастаюцца ў лятучку; вяночак трубчасты, эрослалялёсткавы, каля асновы трубкі — з гарбінкай; тычынак 3. Плод — сялянка з лятучкай з 10 перыстых шчацінак. Размнажаецца насеннем I вегетатыўна. Вырошчваецца на Рэспубліканскай станцыі юнах натуралістау. Агульнае паіпырэнне: Сканданавія, Сярэдняя і Атлантычная Еўропа, М1жземнамор"е, у СССР — Еурапейская частка /захад/.
ВАЎЧАЯГАДЛ BAFAB1W ВОЛЧЕЯГОДНМК БОРОВНК ЬярЬпЬ eneerum L.
Сямейетва Ваўчаягядый4я СемеЙство Волчнмковые TiiynwIaeatTafe
І-я КАТЭГОРЫЯ AX0BU. Рэдк} міжземнаморска-еўрапейскі рэліктавн в}д, які ў БССР — за межамі суцэльнага папкрэння
у астраунш лакалітэце. Занесена ў Чырвоную кнігу СССР. Вядомы 2 месцазнаходжанні: у Лельчыцкім раёне /Маркоўскае лясніцтва/ і Прнпяцкім ландшафтна-гідралагічным запаведніку /Сіманавіцкае I Дуброускае лясніцтвы/. Расце невялікімі групамі на абмежаванай тэрыторыі у хваёвых лясах сярэдняй увільготненасці. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у выніку высечкі лясоу, збору раслін. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя спецыялізаванага батанічнага заказніка у Лельчыцкім раёне, кантроль за станам папуляцый, вырошчванне у куль'гуры. Вечназялёны куст /народная назва багніца/ вышынёй 30—40 см, з шэра-карычневай карой. Лісце чаргаванае, сядзячае, лалацістае або падоужана-адааротнаяйцападобнае, круглаватае ці злёгку выемчатае на верхавінцы, з вострым зубчыкам у выемцы. Цвіце у маі — пачатку чэрвеня. Кветкі ружовыя, духмяныя, па 6—8 у галоучатых суквеццях на канцах параоткаў; калякветнік просты, з вузкай трубкай і 4 долямі адгіну /звонку кароткаапушання/; тычынак 8/4 доугія і 4 кароткія/. ІІлод — жоута-бурая ягада. Размнажаецца насеннем. Вырошчваецца ў Цэнтральным батанічнш садзе All БССР. Дэкаратыўная /у культуры з І8ІІ г./ і лекавая расліна. Ядавітая. Агульнае пашырэнне: Сярэдняя і Атлантычная Еўропа, Шжземнамор"е, Балканы, Малая Азія; у СССР — Беларусія, ЗаХодняя Украіна.
ВЕНЕРЫН ЧАРАВІЧАК ВЕЛЕРПН ВАШМАЧОК
САПРАЎДЙЫ (ЖОЎТЫ) НАСТОНІЦПЙ (ЖЕЛТЫЙ)
Cypripediuin ealceolus L.
СямеЙства Ятрышнікавыя Семейства Ятрыіннпкнвые
Orchidaceac
2-я КАТЭГОРЫЯ АХОШ. Еўразійскі від, які знаходзіода пад пагрозай знікнення. Занесены у Чырвопую кнігу СССР і спіс ахоўных раслін Беларусі. Узяты пад аховў ва ўсіх краінах Еуропы. Вядомы месцазнаходаганні у Белавекскай пушчы, Бярэзінскім біясферным запаведніку, у ландшафтнчх заказніках Елакітнйя азёры t Свіцязянскі, гідралагічным заказчіку Дзікае, у Столінекім раёнз. Паводле зпестак навуіг.ова'" літяратурн здяначаў-
ся у наваколлях гарадоу Гродна, Мінск, Магілёу, Слонім, Рзчііца, Слуцк, г.п. Халопенічы Крупскага, Відзы Браслаускага, Свіслач Свіслацкага і вёскі Парэчча Пінскага раёнаў. Расце асобнымі экземплярамі на лясных палянах у ялова-грабовнх дубровах і ельніках, якія пераходзяць у чорнаалешнікі. Колькасць віду у флоры БССР паменнылася у выніку меліярацыі І высечак лесу, збору квітучых раслін. Для зберажэння віду неабходны выяуленне новых месцах росту, кантроль за станам папуляцый, пастаянная прапаганда ашчадаых аднооін да.расліны, вырошчванне у культуры. Шматгадовая травяністая расліна /сінонім зязюлька/ вышынёй 25—50 см, з тоустым паузучым карэнішчам. Сцябло апушанае, з 3—4 чаргаван™} падоужана-яйцападобнымі, па краі злёгку хвалістымі вялікімі лістамі даужынёй да 18 см I шырынёй 12 см. ЦвІце у чэрвені /зацвітае на 15—І8-ы г./, працяг жывдя адной кветк} каля 10 дзён. Кветкі няправільныя, з мехападобна уздутай губой накшталт чаравічка /адсюль назва роду/, адзіночныя або 2—3, з пахам ваніліну; бакавыя лісцікі калякветніка завостраныя, як 1 вонкавыя, чырвона-бурыя, губа вялікая, светла-жоўтая, унутры з чырванаватымі крапінкамі; тычынкі і рыльца бледна-жоутыя. Плод — каробачка. Размнажаеіда вегетатыўна /пупышкамі, якія фарміруюцца на карэнішчы/, радзей насеннем. Перляд ад прарастання насення да цвіцення расліны звычайна 15—17 гадоу. Вйрошчваецца у Ііэнтральнчг» ба-
танічным садзе AH БССР. Лекавая і дэкаратыуная расліна. Агульнае пашырэнне: Сканданавія, Сярэдняя I Атлантычная Еўропа, Міжземнамор"е, Малая Азія, Манголія, Японія, Кітай; у СССР — па ўсёй тэрыторыі /зрэдку/.
ВОРЛІКІ ЗВЫЧАЙНЫЯ ВОДОСБОР ОБЫКНОВЕННЫЙ Aquilegia vulgaris L.
Сямейства Кязяльцовыя Омейство Лютяковые Пяпйпспіасеае
4-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Рэдкі цэнтральна-ўсходнееўрапейскі від, які у БССР — у межах суцэлхнага пашырэння, скарачаеода. Вядомыя па усёй тэрыторыі рэспублікі, часцей трапляюцца у Белавежскай пушчы, Бярэзінскім біясферным запаведніку, на Мазырскай градзе і Юравіцкім узвнпшіы, у басейне р. Шчара. Растуць асобнымі экземплярамі і невялікімі групамі на палянах, у густых хвойных і лісцевых лясах, хмызняках. Колькасць віду ў флоры БССР паменшылася ў выніку збору квітучых раслін. Для збераяэння віду неабходны у месцах найбольш масавага росту арганізацыя батанічных рэзерватаў /створаны у Віцебскім, Мазырскім, Калінкавіцкім, Добрушскім раёнах/, кантроль за станам папуляцнй, пастаянная прапаганда ашчадаых адносін да расліны, вырошчванне у культуры. Ійнатгадовая травяністая расліна /народаыя назвы збаночкі, лілейка, міжперсніца/ вышннёй 50—80 см, з кароткім карэнішчам I моцнымі каранямі.
Сцябло прамое, часта ўверсе галінастае, голае або зрэдку алушанае. Лісце буйное, шызавата-зялёнае, двойчытрайчастае, з шырокімі зубчастымі долшлі; сцябловае — уменшанае, прыка ранёвае — доўгачаранковае. Цвітуць у маі—ліпені. Кветкі адзіночныя, буйныя, сінія або фіялетавыя, іншы раз ружаватыя ці белыя, духмяныя, паніклыя; чашачка з 5 афарбаваннх пялйстюі падобных лісцікаў; пялёсткаў таксама 5, кожны выцягнутй ў доўгую пшорку; тычынак шмат. Плод — нжіатлістоўка. Размнажа юода насеннем. Вырошчваюцца ў Цэнтралышм батанічным сдцзе АН БССР, рэкамендуюода для зялёнага будаўніцтва рэспублікі. Маюць садовыя формы з розным колерам кветак і махрыстымі пялёсткамі. Ядавітыя. Агульнае пашырэнне: Паўднёвая і Сярэдеі; Еуропа; у СССР — Еўрапейская частка.
ГАЙІІІК ЦЁМНА-ЧЫРНОНЫ ДІ’ЕМЛІШ ТЕМНО KP U ІІЫ Й Epipactis atrorubens (lloll in j Scliult.
('ямейства Ятрышнікавыя ('емейство Ятрынінйковые Orchidaceae
2-я КАТЭГОРЦЯ АХОВЫ. Рэдаі еўрасібірскі від, які знаходзіцца пад пагрозай знікнення. Вядоілц месцазнаходжанні ў Белавежскай пушчы, Елрэзінскім білсфершлл 1 Прыпяцкім ландшафтна-г{дралагічным запаведніках, ландшафтным заказніку Елакіт-
нші азёры, паблізу гардцоў Мінск, .'.Іагілёу, Гродна. Расце асобнші экземплярамі ў лісцевых і хваёвііх лясах. Колькасць віду
ў флоры БССР паменшылася ў вішіку гаспадарчага асваення тэрыторый. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя ў г.іесцах масавага росту батанічных рэзерватаў /створаны ў Мядзельскім раёне/, кантроль за станам папуляцый. Шматгадовая травяністая расліна вышынёй 25—60 см, з кароткім карэпішчам. Сцябло ў верхняй частцы буравата-фіялетавае, апуіпанае. Лісце падоўжанае або шырокаланцэтнае, злёгку шурпатае, завостранае. Цвіце ў чэрвені—ліпені. Кветкі цёмна-пурпуровыя, паяіклыя, на скручаных кветаножках, з пахам взніліну, у гронцы; прыкветкі буйныя, ланцэтныя; губа без пшоркі, прадаўгаватая, падзелена на 2 долі: пярэдняя доля пурпуровая, сэрцападобная, па краі тупавызубленая, каля асновы з 2 складаавата-маршчакаватымі бутаркамі. Плод — каробачка. Размнажаеода насеннем. Дэкаратыўная расліна. Агульнае паіпырэнне: Скандынавія, Заходняя Еўропа, Малая Лзія, Іран; у СССР — Еўрапейская частка, Каўказ, Сібір, Сярэдняя Азія.
ГАРЛАЧЫК БЕЛЫ КУВШННКА БЕЛАЯ Nymphaea alba L.
Сямейства Гярлячыкавыя Семейгтво Кувпіннковые Nymphaeaceae
І-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Рэдкі атлантычна-тліязеі.шаглорскаеўрапейскі від, паўночная мяжа суцэльпага пашырэння якога праходзіць ла тэрыторыі БССР. Вядопы месцазііаходжанні ў пойме р. Прыпяць і яе нізавых прытокаў, у старшіах р. Нараў, у Бе-
лавежскай нушчы, у воз.Чарнова ў Гарадоцкім раёне. Расце на глыбіні 1,5—2,5 м у стаячаіі і з павольнай плынню вадзе старыц і затокаў, утварае зараснікі. Колькасць віду ў флорц БССР паменшылася ў выніку абмялення, перасыхання і забрудавая ня вадаёмаў, збору квітучых раслін. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватаў на ўсіх вядомых месцах росту, кантроль за станам папуляцый, пастаянная пралаганда ашчадных адносін да расліны. Шматгадовая водная бессцябловая травяністая расліна /народныя назвы лілея вадзяная, латуцень белы, глячкі, белыя курачкі/, з доўгім галінастым карэнішчам з рэшткамі чаранкоў адаерлага лісця. Лісце доўгачаранк вае, буііное, сэрцападобна-авальнае, скурыстае, каля асновы з нераўнабокімі, тупымі, разыходнымі лопасцямі. Цвіце ў чэрвені—верасні. Кветкі белыя, дыяметрам да 15 см, слабадухмяныя, з чатырохлісцікавай зялёнай чашачкай і шатлікімі пялёсткаілі, прыкметна ператварэнне іх у тычынкі; тычынак таксаі.іа шмат: увечары кветкі закрываюцца і апускаюода пад ваду. Плод ягадападобны, зялёны, сакаўны, шарападобнай формы, высплвае пад вадой. Размнажаецца насеннем і вегетатыўна. Лекавая /настоіі кветак — заспакаяльны, снатворны, болепатольны, змякчальны і жарапаніжальны сродак/, дэкаратыўная і харчова); /у карэнішчах каля 20 крухмалу, з іх можна гатаваць сурагат кавы/ расліна. Карэнішчамі кормяцца бабры і іншыя жывёлы, насеннем — вадаплаўныя птушкі. Агульнае пашырэнне: Заходняя Еўропа, Малая Азія; у СССР — Еурапейская частка, Каўказ.
КНІГІ ОНЛАЙН
