Ахоўныя расліны Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 112с.
Мінск 1983
НАДВАРОДНІК БЯЗЛІСТЫ НАДВОРОДННК БЕЗЛНСТНЫЙ Epipogiuni aphyilum (F. W. Schmidt} Sw.
Сяменства Ятрышніканыя Семейстно ЯтріАшннковые
Orchidaeeae
2-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Рэдкі атлантычна-міжзвмнаморскаеурапейскі від. Занесены у Чырвоную кнігу СССР і спіс ахоуных раслін Беларуоі. Вядомы месцы росту у Сенненскім раёне і Белавежокай пушчы. За апошнія дзесяцігоддзі амаль не выяуляўся. Расце адзіночнымі экземплярамГ ў вільготных хвойных, мяшаных і шыракалістых лясах. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у выніку гаспадарчага асваення тэрыторый /аоушэнне зямель, высечка лясоу/. Для эберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватау у вядомых месцах росту, вняўленне новых месцаў росту і кантроль за станам папуляцый. Шматгадовая травяністая расліна выпіынёй 5—20 см, э каралападобным, моцна галінастям, членістым карэнішчам. Сапратроф. Пазбаўлены зялёнага лісця /жывіцца арганічнымі рэчывамі ляснога подсцілу/. Сцябло сакаўное, жаутаватае, з чырвонымі палоскаілі, нясе 5—8 лускападобных лісцікаў. Цвіце у чэрвені. Кветкі паніклыя, духмяныя, жаутавата-белыя, часам з фіялетавымі палоскамі, у рэдаай гронцы;губа трохлопаоцевая, белаватая, з 4—6 радамі пурпуровых або светла-фіялетавых палосак; шпорка светла-фіялетавая. Плод — каробачка. Размнажаецца вегетатыўна 1 насеняем. Агульнае папшрэнне: Пауднёвая Скандынавія, Сярэдняя і Атлан-
тычная Еуропа, Міжземнамор"е, Малая Азія, Японія, Кітай; у СССР — Еурапейокая частка, Кауказ, Сібір, Далёкі Усход.
НАПЕРСТАУКА НАПЕРСТЯНКА БУЙНАКВЕТКАВАЯ КРУПЦОЦВЕТКОВАЯ Digitalis grandifiora Mill.
Сямейства Залознікавыя Семейгтво Норіічннковые Scrophulariaceae
4-я КАТЭГОРЫЯ AX0BU. Еўрасібірскі від, які у БССР — на паўночнай мяжы суцэльнага пашнрэння. Трапляецца па усёй тэры~ торыі рэспублікі, часцей на Шнскім і Навагрудскім узвышшах, каля Вауказыска і у Белавежскай пушчы, ёсць таксача месцы росту на тэрыторыі Прыпяцкага ландшафтна-гідралагічнага запаведніка. Расце ў шыракалістых і ялова-шыракалістых лясах, сярод хмнзняку, адаае перавагу глебам, багатым вапнаю. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у выніку збору квітучых раслін. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватау у месцах масавага росту /створаны у Камянецкім, Віцебскім, Гарадоцкім раёнах/, кантроль за станам папуляцый, пастаянная прапаганда ашчадных адносін да расліны, вырошчванне у культуры. Шматгадовая залозіста-апушаная травярістая расліна вілййнёй 40—100 см, з гарызантальным карэпішчам. Сцябло прамастойнае, не разгалінаванае. Лісце буііное, светла-зялёнае, чаргаванае, прадаўгавата-яйцападобнае, дробнапілаватае. Цвіце у чэр-
вені—ліпені. Кветкі вялікія, на кветаножках, паніклыя, бледна-жоутыя, сабрацы па адаой у аднабокую, доугую, шматкветную гронку; вяночак трубчаста-званочкавы, двухгубы, унутры з чырвона-бурай сеткай і плямкамі; тычынак 4. Плод — густаалуіпаная яйцападобная каробачка. Размнажаевда насеннем. Вырошчваецца у Цэнтральным батанічным садзе АН БССР і на Рэспубліканскай станцыі юных натуралістау, Лекавая /выкарыстоўваецца пры хваробах сэрца/ і дэкаратыуная /у культуры з 1561 г./ расліна. Ядавітая. Агульнае пашырэнне: Заходняя Еуропа, Малая Лзія, Міжземнамор"е; у CGCP — Еурапейская частка /акрамя поуначы/, Перадкауказзе, Заходаяя Сібір.
НЕАТЫЯНТА КЛАБУЧКОВАЯ HEOTTJIAHTA КЛОБУЧКОВАЯ Neottianthe cUcullata (L.) Sehfeehter Сямейетва Ятрмпшікавыя Семейс^но Ятрышннковые
Orchidaceae
3-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Рэдкі еуразіяцкі від, які у БССР — паблізу пауднёвай мяжы суцэльнага пашырэння.Від занесены у спіс ахоуных раслін Белдрусі. Вядомы месцы росту у Мінскім, Лагойскім, Чэрыкаускім, Браслаускім, Бабруйскім, Клімавіцкім, Мазырскім, Ерагінскім, Буда-Кашалёускім і Баранавіцкім раёнах, у Гелавежскай пушчы. Паводле звестак навуковай літаратуры эдзначаевда у заходніх і пауночна-заходніх раёнах рэспублікі. Ряспе здзіночнымі экземплярамі у хвойнікгбс-зеленамошніках,
часцей ва ўзгорыстай мясцовасці. Колькасць віду ў флоры БСОР наменшылася ў выніку гаспадарчага асваення тэрыторйй /высечка лясоў/. Для зберажэння віду неабходаы арганізацыя батанічных рэзерватаў на ўсіх вядомых месцах росту, выяўленне новых месцаў росту, кантроль за станам папуляцнй. Шматгадовая травяністая расліна вышшіёй 20—30 см, з шарападобнымі клубнямі.
Сцябло тонкае, рабрыстае, каля асновы з 2 супраціуннмі эліпсазавостранымі сакаўнымі лістамі, з якіх адзін больш вузкі.
Сцябловае лісце /I—3/ маленькае, вузкаланцэтнае, завостранае. Цвіце ў чэрвені—ліпені. Кветкі шлвілападобння, фіялетава-ружовыя, іншы раз белыя, у 6—20-кветным адаабокім коласе; губа зверху з дробнымі сасочкамі, глыбокатрохлопасцевая, з больш буйной сярэдняй і дробнымі вузкалінейншлі бакавымі лопасцямі; шпорка кароткая, звернутая ўперад. Плод —каробачка. Размнажаеода насеннем. Лгульнае пашырэнне: Пауднёва-Усходняя Азія, Сярэдаяя Еуропа; у СССР — ЕурапеЙская частка, Усходняя і Заходняя Сібір, Далёкі Усход.
ПАВОЙНІК ПРАМЫ ЛОМОНОС ІІРЯМОЙ Clematis recta L.
С.ямгйства Казяльцовыя Семснство Лютмковые Ranuncuiacene
2-я ІіАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Рэдкі цэнтральна-ўоходнееўрапейскі рэліктавы від, як} у БССР — за паўночяай мяжой суцэльнага
пашырэння у астрауных лакалітэтах. Вядомы месцы росту на усходзе 1 пауднёвым усходзе рзспублікі: па рэках Днепр /ад Оршы да Лоева/, Друць і Прыпяць, на Мазырскай і Юравіцкай градах, на тэрыторыі Прыпяцкага ландшафтна-гідралагічнага запаведніка і Іншых месцах. Расце асобнымі экземплярамі на парослых хмнзняком схілах рачных далін і яроу, зрэдку утварае нязначныя зараснікі. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у выніку гаспадарчага асваення тэрыторый. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватау на усіх вядомых месцах росту, выяуленне новых месцау росту, кантроль за станам папуляцый, вырошчванне у культуры. Шматгадовая травяністая расліна вышынёй да 1,5 м, з кароткім вузлаватым карэнішчам і прамым сцяблом. Лісце супраціунае, блакітна-зялёнае, няпарнаперыстае, з 2—4 парамі яйцападобных завостраных чаранковых лісцікау. Цвіце у чэрвені—ліпені. Кветкі даяметрам каля 2 см, белыя або жоутыя, шматлікія, у шчнткападобным суквецці; калякветнік з 4—5 лісцікау; тычынкі і песцікі шматлікія. Плод — шматарэшак, плодзікі аднанасенныя, спіснутыя. Размнажаецца вегетатыуна /карэнішчам/ 1 насеннем. Вырошчваевда у Цэнтральным батанічным садзе АН БССР. Лекавая /мае бактэрвдвдныя 1 фітанцвдныя уласцівасц{/ 1 дэкаратыуная /ёсць садовня формы з махрыстымі кветкамі/ расліна. Ядавіты. Агульнае пашырэнне: Пауднёвая і Цэнтральная Еуропа; у СССР — Еурапейская частка /поудзень лясной, лесастэпаваіі 1 стэпавай зон/, Кауказ.
ПАЛУШНІК АЗЁРНЫ ПОЛУШННК ОЗЁРНЫЙ
leoftes lacustris L.
Оыгістпа Пялушпікапыя Семейетго Полуніппковые Isoptaeeae
2-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Рэдкі атлантычна-еуралейскі рэліктавы від, які у БССР — за межаілі суцэльнага паліырэння у астрауных лакалітэтах. Занесены у спіс ахоуннх раслін Беларусі. Вядомы месцы росту у 10 азёрах на поуначы рэспублікі, a таксаіла у азёрах Свіцязь і Белае у Навагрудскім і Лунінецкім раёвах — на тэрытораі ландшафтных заказнікау Свіцязанскі
і Белае. Расце на прыбярэжных пясчаных мелкаводцзях у алігатрофных азёрах пад вадой на глыбіні 40—250 см, утварае зараснікі /"падводныя лугі"/ уздоўж берага палосай 20—50 м у даужыню і 3—4 м у шырыню. Колькасць віду ў флоры БССР паменшылася ў выніку гаспадарчага і рэкрэацыйнага асваення вадаёмау. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватау на ўсіх вядомых месцах росту /створаны на воз. Белае у Лунінецкім раёне/, выяуленне новых месцаў росту, кантроль за станам папуляцый. НЫатгадовая падводная споравая травяністая расліна вышынёй 8—20 см. Ад сцябла /клубнепадобнае карэнішча, скрытае у зямлі/ адаходзяць пучком шатлікія карані і лісце. Лісце даўжынёй да 30 см, з раошыранай асновай, у верхняй частцы вострае, цёмна-зялёнае, цвёрдае, шылападобнае /ацсюль пародная назва шыліца/. Спараносіць у жніуні—верасні. У пазухах расшыраных лісцевых асноу вврыфврычнага лісця ўтвараюцца спарангіі: на больш вонкавых — макраспарангіі з буйнымі спорамі, на унутраных — мікраспарангіі з дробнымі спорамі. У цэнтры сцябла размешчана вегетатыўнае лісце /без спарангіяў/. Увосень лісце са спарангіямі ападае, застаецца толькі вегетатыунае; на наступны год на вонкавым вегетатыунш лісці ўтвараюцца макраспарангіf, на ўнутрайым — мікраспарангіі, а у цэнтры сцябла вырастав вегетатыўнае лісце. Размнажаевда спорамі.
Агульнае пашырэнне: Скандынавія, Сярэдняя і Атлантычная Еўропа, Пауночная Амерыка; у СССР — Еўралвйская частка, Заходняя Ctбір.
ПАЛЬЧЛТАКАРЭННІК ПАЛЬЧАТОКОРЕНННК БУЗІННЫ БУЗЙННЫЙ
Dactylorhiza samburina (LJ SoA Сямейства Ятрышнікявыя СемеЙство Ятрыінннковые Orchidaceae
І-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Рэдкі еурапейока-малаазійскі від, які у БССР — у межах суцэльнага пашырэння. Занесены у Чырвоную кнігу СССР. Паводле звестак навуковай літаратуры адзначаны месцы росту каля гарадоу Гродна, Мсціслау, Васілевічы, Пінск, у Калінкавіцкім і Асіповіцкім раёнах, на тэрыторыі Налібоцкай пушчы, аднак у апошнія дзесяцігоддзі амаль не выяуляуся. Акрамя таго, большасць з пералічаных месв;ау росту, відаць, памылковші. Адзінаё дакладна вядомае месца росту, пацверджанае гербарнем, — наваколле вёскі Юравічы у Калінкавіцкім раёне. Расце на лугавінах сярод хмызняку 1 у лісцевнх лясах, утварае невялікія зараснік}. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у выніку гаспадарчага асваення тэрыторый, збору квітучых раслін. Ёсць небяспека у тым, што гэты від зусім знікне са складу флоры БССР, і таму патрэбна правядзенне дадатковых навуковых даследаванняу з мэтай вняўлення новых месцау росту і рэвізіяй старых, арганізацыя батанічных рэзерватау, кантроль за станам папуляцый, пастаянная прапаганда амчадннх адносін да расліны. Шматгадовая травяністая расліна вніпынёй 10—30 см, з верацёнападобнымі або цыліндрычнымі, кароткадвухці чатырохраздзельнюлі клубнякаранямі. Оцябло
бледна-зялёнае, з 4—5 прадаугаватымі або ланцэтнымі тупаватымі, без плямак лістамі /ніжні самы буйны/. Цвіце у маі— чэрвені. Кветкі светла-жоутыя або пурпуровыя, з слабым пахам бузіны чорнай, з лістападобнымі вузкімі прыкветкамі, у карот кацыліндрычным коласе; губа з пурпуровымі плямкамі, акругларамбічная, амаль суцэльная ці неглыбокатрохлопасцевая, бакавыя лопасці яе буйння, акрутлыя, сярэдняя — невялікая, трохвугольна-яйцападобная; шпорка тупая, ледзь сагнутая, звернута уніз. Плод — каробачка. Размнажаедца насеннем, магчыма вегетатыўна. Лекавая і дэкаратыуная расліна. Агульнае пашы-рэнне: Заходняя Еуропа, Міжземнамор"е; у СССР — Еурапейская частка.
КНІГІ ОНЛАЙН
