Ахоўныя расліны Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 112с.
Мінск 1983
віду у флоры БССР паменшылася у выніку гаспадарчага асваення тэрыторый, збору квітучых раолін 1 выкопвання падземных органау. Для зберажэння віду неабходны арганіэацыя батанічных рэзерватаў у месцах масавага росту /створаны у Мазырскім раёне/, выяуленне новых месцау росту, кантроль за станам папуляцый, пастаянная прапагавда анічадных адносін да расліны, вырошчванне у культуры. Шматгадовая травяпістая расліна /сінонім начная фіялка/ вышынёй 25—60 см, з 2 падоужана-яйцападобнымі каранёвчмі клубнямі. Сцябло вутлаватае, каля асновы з 2 /рэдка I—3/ эбліжанымі прадаугавата-адааротнаяііцаладобньмі лістамі, звужанымі у чаранок; у верхняй частцы — з I—3 дробнымі ланцэтнымі лісцікамі. Цвіце у чэрвені-ліпені. Кветкі белыя, з зеленаватым авденнем, духмяння /асабліва уначы/, з вузкімі прыкветкамі, у цыліндрычным шматкветннм рыхлым гронкападобным суквецці; лісцікі калякветніка даужннёй 5—10 w, губа суцэльная, язычковападобная, тупая; шпорка доугая, ніткападобная, прамая або сагнутая; тычынка I. Плод — падоўжаная каробачка. Размнажаецца нйсеннем і вегетатыуна. Вырошчваецца у Цэнтральным батанічным садзе АН БССР. Лекавая /каранёвыя кліг6ні — абвалаквальны, змякчальны, процізапаленчы, танізоуны сродак/ і дэкаратыуная раоліна. Агульнае пашырэнне: Заходняя Еўропа, Міжземнамор"е, Малая Азія, Манголія; у СССР — Еурапейская частка /акрамя Крайняй Поуначы/, Паўночны Кауказ, Сібір /да заходаяга Забайкалля/.
Ч ІРЛУНІК ЗЕЛЕНАКВЕТКАВЫ ЛЮБКА ЗЕЛЕНОЦВЕТКОВАЯ Platnnthera ehlorantha (Cust.) Reiihb.
СямейМва ЙтрыПішкавыЯ Семейетве Ятрышішковыс Orchidaceae
З-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Рэдаі еурапейскі від, пауночная мяжа суцэльнага пашырэння якога праходзіць па тэрыторыі БССР. Вядомы месцы росту у Мінскім, Мазырскім, Горацкім, Калінкавіцкім, Лельчнцкім, Кармянскім, Рэчыцкім раёнах, каля гарадоу Мядзель, Мсціслау, Турау, Добруш, на тэрыторыі Ёелавежскай пушчк, Бярэзінскага біяофернага I Прыйяцкага ландпіафтна-гідралагічнага запаведнікау, у Гродзенскай вобласці. Расце асобннм) экземплярамі I невялікімі груйамі ў хваёва-, йлова-шырака-
лістых і шыракалістых лясах. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася ў выніку гаспадарчага асваення тэрыторый, збору квітучых раслін. Для зберажэння віду неабходны арганіэацыя батанічных рэзерватаў у месцах масавага росту /створаны ў Добрушскім раёне/, выяуленне новых месцауросту, кантроль за станам папуляцый, пастаянная прапагавда ашчадннх адносін да расліны, вырошчванне ў культуры. Шыатгадовая травяністая расліна вшынёй 30—60 см, з 2 падоўжана-яйцападобнымі каранёвымі клубнямі. Сцябло моцнае, каля асновы з 2 адваротна-яйцападобным! або эліпсоідннмі на канцы тупымі I закругленымі лістамі, звужанымі ў кароткі крылаты чаранок; у верхняй частцы — з I—3 дробнымі ланцэтнші лісцікамі. Цвіце ў чэрвені—ліпені. Кветкі буйння, зеленавата-белыя, без паху, з ланцэтнымі прыкветкамі, у цылініцрычным нматкветнвм гронкападобным суквецціі сярэдні вонкавы лісцік калякветніка акрутласзрцаладобны, бакавня — косаяйцападобныя, тупаватыя; 2 унутраных лісцік! — вузкаланцэтныя, сагнутыя; губа лінейна-ланцэтная, звужаная, тупая;
шпорка на канцы булавападобна-патоўшчаная; тычынка I. Плод — каробачка. Размнажаецца насеннем I вегетатыўна. Вырошчваецца ў Цэнтральным батанічнш садзе АН БССР. Лекавая і дэкаратыўная расліна. Агульнае пашырэнне: Заходняя Еўропа, М1жземнамор"е, Малая Азія; у СССР — Еўрапейская частка /лясная зона/, Каўказ.
ЧАРНАКОРАНЬ НУРІІУРОВЫ КОЗЕЛЕЦ ПУРІІУРОВЫЙ Scorzonera purpurea L.
Снмей<*тва Складмнакнстнын Ссмсйстію Сложноцветные /Чніегасеае (Coinpoeitae)
2-я КАТЭГОШЯ АХОВЫ. Рэдкі еурасібірскі рэліктавы від, пауночна-эаходняя мяжа суцэльнага пашырэння якога праходзіць па тэрыторыі БССР. Вядомн месцы росту паблізу г. Гомель, у Гомельскім, Добрушскім, Брагінскім раёнах, на тэрыторыі Шабрынокага батанічнага заказніка. Расце асобншлі экземплярамі на узлесках хваёвых лясоу з удзелаіл дубу. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у выніку гаспадарчага выкарыстання тэрыторый. Для зберажэння віду неабходны арганізацыя батанічных рэзерватау на уоіх вядомых меоцах росту, выяўленне новых меоцау росту, кантроль за станам папуляцый, вырошчванне у культуры. Шматгадовая травяністая расліна вышынёй 20—60 см, з вертыкальным карэнішчам. Сцяблы простыя або уверсе разгалінаваныя, каля асновы абгорнуты шчацінкападобнымі валокнамі — рэшткамі адаерлага прыкаранёвага лісця, пад суквеццямі і ліоцем — павуцініста-шарсцістыя. Лісце лінейнае, складзенае ўдоўж; прйкаранёвае — даўжыней 5—15 см, да асновы звужанае, у разетцы. Цвіце у чэрвені—ліпені. Кветкавыл кошыкі /іх I—3/ дыяметрам каля 5 см, размешчаны на канцах сцяблоу і галінак, абгорткі іх чарапічныя, ліоцікі па краі плевачння, вонкавыя — падоужана-яйцападобння, павуціністыя, унутраныя — ланцэтныя, удвая даўжэйшыя за вонкавыя; усе кветкі язычковыл, светла-
пурпуровыя або ліловыя, з пахам ваніліну. Плод — голая /толькі пад чубком з калечкам валаскоў/ сямянка. Размнакаецца насенкегл. Вырошчваецца у Цэнтральным батанічным садзе АН БССР. Лекавая расліна. Агульнае пашырэнне: Цэнтральная Еуропа; у GCCP — Бўрапейская частка, Заходняя Ci6fp, Паўночны Казахстан, Перадкаўказзе.
ЧАРНЛКОРЛНЬ РУПРЭХТЛ КОЗЕЛЕЦ РУПРЕХТЛ
Scorzoiiera rtiprechtlana Еірнеіі. et Krasch. ex Lipsch.
Сямсйстаа Склпдяііакііртнын Семейстао Сложноцвстнілс Aslcraccae (Com posit ae)
2-я КАТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Вельмі рэдкі еўрасібірсг.і рэліктавы від, які ў БССР — за паўночнай мяжой суцэльнага пашырэння ў астраўным далёка адарваным лакалітэце. Вядома месца росту у ІЛвдзельскім раёне — на тэрыторыі ландшайтнага заказніка Блакітння азёры. Расце некалысі дзесяткаў экземпляраў на сухім эрадэіраваным схіле марэннага ўзгорка — грунтавыя /пясчана-галечныя/ агаленні. Колькасць віду ў флоры БССР памэншылася ў выніку прыроднага зарастання схілаў', гаспадарчага выкарастання тэрыторый. ДІдя зберакэння віду неабходны арганізацыя батанічнага рэзервата на вядомым месцы росту ў ландшафтным заказніку Блакітныя азёрн, выяўленне новых месцаў росту, кантроль за станам папуляцыі, вырошчванне ў культуры. Шматгадовая травяністая расліна вышынёй 15—50 см, з вертыкальным вельмі доўгім /каля 2 м/ каранём і адзіночнымі або некалькімі негалінастмлі голытлі, пустымі сцябламі. Прыкаранёвае лісце шырока-
ланцэтнае або прадаўгавата-яйцападобнае, звужанае ў крылаты чаранок, голае, па краях плоскае, у разетцн; сцябловае /2—з/ — кала аоновы расшыранае, ніжн? з іх шырокаланцэтнн, верхнія — дробныя, лускападобныя. Цвіце у маі—чэрвені.
Кветкавыя кошыкі буйныя, адзіночныя; вонкавыя лісцікі абгорткі шырокаяііцападобныя, голыя; унутраныя — прадаугаватыя; усе кветкі язычковыя, жоутыя. Плод — злёгку сагнутая сямянка. Размнажаецца насеннем. Лекавая раоліна. Агульнае пашырэнне: Еуропа; у CGCP — Еўрапейская частка /пауночны усход/, Урал, Заходняя і Уоходняя Сібір.
ЧУВАТКА ПУСТАЯ ХОХЛАТКА ПОЛАЯ
Corydaiis bulbosa (L.) DC.
Сямейсгва Дымніцавыя СемеЙство Дымянковые Fu ^вгіаееяе
З-я КАТЭГОРНЯ AXOBU. Рэдкі цэнтральна-ўсходнееўрапейскі від, які у БССР — на паўночнай мяжы оуцэльнага пашырэння. Від скарачаевда. Трайляецца спарадачна, пераваяна ў пауднёвай частцы рэспублікі, у паўночнай — рэдка. Вядомы месцы росту на тэрыторыі Белавежскай і Налібоцкай пушчаў, Еярэзінокага біясфернага і Прьшяцкага ландшафтна-гідралагічнага запаведнікау. Расце асобнымі экземплярамі 1 групамі у дубровах, чорнаалешніках, зараояіках ляшчішн у ярах.і па далінах рэк* Колькасць віду у флоры БССР паменшылася v вын}ку гаспадарчага выкарнстання тэрыторый /высечка лясоу/.збору квітучнх раолін. Для зберажэння віду неабходйы арганізацыя батанічішх рэзерва-
тау на усіх ввдомых меоцах рооту /створаны у Гомельскім, Капыльскім, Валожынскім і Пухавіцкім раёнах/, выяуленне новых месцау росту, кантроль за станам папуляцый, пастаянная прапаганда ашчадаых адносін да расліны, вырошчванне у культуры. Шматгадовая травяністая расліна вышынёй 15—40 см, веснавы эфемероіл. Корань клубнепадобны, акруглаабо прадаугавата-трохвугольны, унутрн пусты, з првдаткавымі каранямі.размешчаныглі па усёй паверхні. Сцябло прамое, у верхняй частцы з 2 чаргаванші чаранковнмі шнэа-зялённмі лістамі, пласцінкі якіх двойчыабо тройчы-трайчасітыя, долі клінападобныя, буйназубчастыя або суцэльныл, завостраныя, радзей тупня. Цвіце у красавіку—маі. Кветкі няправільныя, рознакачяровыя /ад белага да цёмна-фіялетавага( часцей фіялетаваружовыя, іншы раз белыя, з прадаугаватымі зялёнымі або пурпуровымі суцэльнымі прыкветкамі, у цыліндрычнай шматкветнай гронцы; чашалісцікі /2/ дробныя, хутка ападаюць; вяночак з 4 пялёсткау даужынёй 3 см, верхні — з тупой тоустай шпоркай з сагнутым канцом, па даужыні роунц пялёстку; тычынак 6, зрослых па 3 у 2 пучкі. Плод — стручкаггадобная паніклая каробачка. Размнажаецца насеннем і вегетатыуна. Вырошчваеода у Цэнтральным батанічным садзе АН БССР і на Рэспубліканскай станцыі юных натуралістау. Лекавая, дэкаратыўная і меданосная расліна. Агульнае пашырэнне: Еуропа, Малая Лзія; у СССР — Еурапейская частка /сярэдаяя і пауднёвая паласа/, Кауказ.
ЧЫНА ГЛАДКАЯ ЧННАГЛАДКАЯ Lathyrus laevigatus (Waldst. et Kit.) Gren.
Сямгйства Бабовын Семсйстяо Вобоные Fabaceae (Раріііопасеае)
3-я ЮТЭГОРЫЯ АХОВЫ. Рэдкі цэнтральнаеурапейскі рэліктавы від, які у БССР — на усходаяй іляжы суцэльнага пашырэння. Трапляецца пераважна на узвьшппах Беларускай града 1 прыледавіковых раунінах. Вядомы месцы росту на тэрыторыі Белавежскай і Налібоцкай пушчаў, Бярэзінскага біясфернага запаведніка. Расце асобнымі экземплярамі і групамі на асветленых месцах у сырж лясах, зарасніках ляшччны і вольхі шэрай. Колькасць віду у флоры БССР паменшылася у вйніку гаспадарчага выкарыстання тэрыторый /высечка лесу, выпас яывёлы/, збору квітучых раслін. Для зберажэння віду неабходны арганізацня батаяічных рэ-
зерватау у месцах масавага росту /створаны у Бешанковіцкім раёне/, кантроль за станам папуляцый, пастаянная прапаганда ашчаднах адносін да раоліны, вырошчванне у кулыуры, Шматгадовая травяністая расліна вышынёй 30—70 см, з тонкім разгалінаваным, чорна-бурым карэнішчам. Сцябло прамастойнае, граніста-баразнаватае. Лісце парнаперыотае, з 3—5 парамі суцзльнакрайніх, яйцападобна-эліпсоідных лісцікау, шызнх з ніжняга боку, агульная лісцевая вось на канцы з мяккім травяністым шнлападобным вастрыём. Цвіце у маі—чэрвені. Кветкі аранжавазалаціста-жоутыя /потым бурэюць/, паніклыя, з буіінымі яйцападобна-ланцэтнымі прыкветкамі, оабранй па 5—15 у гронкі на верхавінцы пазушнйх кветаносау; чашачка эваночкавая, з вельмі кароткімі верхнімі і больш доугім!, трохвугольна-шшіападобнымі ніжнімі зубцамі. Плод — падоужана-лінейны, уверх накіраванй струк. Размнажаецца вегетатыуна і насеннем. Вырошчваецца у Цэнтральным батанічным садзе АН БССР і на Рэспубліканскай
КНІГІ ОНЛАЙН
