Ахвяры і карнікі
Леанід Маракоў
Памер: 440с.
Мінск 2007
3 ліста В. Ермалаева сакратару ЦК КП(б)Б П. Панамарэнку:
«У аддзеле кадраў ёсць заява, што Кунцэвіч... у 1930 годзе заганяў адміністрацыйна сялян у калгасы, абагульняў інвентар аж да курэй. У гэтай заяве гаворыцца, што Кунцэвіч меў сувязь з жонкай арыштаванага / што ёй расказваў пра мужа...
Кунцэвіч—разбэшчаны ў бытавым плане чалавек, меў шырокія сувязіна глебе палавой распусты з невядомымі жанчынамі. С а слоў Быхоўскага мне вядома, што Кунцэвіч знаходзіўся ў сужыцці з 15 жанчынамі топькі супрацоўніцамі наркамата. Для гэтай мэты выкарыстоўваў кватэру Слукіна, дзе прымалася агентура...»
3 ліста М. Сцерніна сакратару ЦК КП(б)Б П. Панамаренку:
«Кунцевич говорил: «Вы умный человек, были редактором «Звязды». Поймите, в стенах НКВД сталь плавится... Никто из арестованных на свободу не выйдет. Вы находитесь в «ежовых
вецкай улады на Палтаўшчыне, пазней старшыня ваенна-рэвалюцыйных камігэгаў у Прылупах, Ромені (Украіна). 3 1926 сакратар парткома завода «Серп-Молот» у Харкаве, загадчык арганізацыйнага аддзела Харкаўскага абл. камітэта ВКП(б). 3 1936 у Беларуси. Арыштаваны ў жн. 1937. У крас. 1939 яшчэ знаходзіўся ў мінскай унутранай турме НКВД. Далейшы лес невядомы.
1 НАРБ, ф. 4п, в. 21, с. 1805, л. 95-96.
2 Тамсама, с. 1702, л. 2-4.
рукавицах». У нас были люди покрепче вас, подпольщики, а писали все, что нам надо. Напишите — останетесь живы. Нет — сгноим в подвале, поломаем кости, покалечим. Все равно — хоть перед смертью — напишете все, что нам надо... <...> не выдержите...»'.
3 ліста С. Кудмана2:
«20 сентября 1937 года я был арестован без предъявления обвинения. . В течение двух месяцев меня мучили, применяя абсолютно нечеловеческие методы следствия .. Я не выдержал мучений и вынужден был под диктовку следователя дать о себе ложные показания. На допросах я просил, умолял и доказывал следователю, что я невиновный... Я заявлял об этом начальнику отделения Кунцевичу и пом. начальника следственного отдела Быховскому, но никто меня не слышал.. ,»3
3 прысуду Ns 80 па крымінальнай справе № 106 (ад 2930.5.1939):
«Кунцевич и Кулешов4 настолько избили арестованного (Якава Шэлега5. —Л. М.), что последний... на месте умер»в.
1 НАРБ, ф. 4п, в. 21, с. 2547, л. 12-13.
2 Кудман Самуіл [1898, Барысаў Мінскай губ., цяпер райцэнтр Мінскай вобл. — ?]. 3 сям'і каваля Давыда Кудмана (памёр у 1910). Атрымаў пачатковую адукацыю. Працаваў рабочым на заводах Днепрапятроўска (Украіна), на Барысаўскай электрастанцыі, у Саюзе металістаў у Мінску. У 1924 уступіў у ВКП(б). 3 1925 на кіруючых пасадах у розных раёнах БССР 3 1932 сакратар Смалявіцкага раённага камітэта ВКП(б). Быў жанаты, меў двое дзяцей. Арыштаваны 20.9.1937. Асуджаны 10.10.1938 асобай нарадай НКВД за «контррэвалюцыйную дзейнасць» да 8 гадоў ППК. Этапаваны ў Какорынскі лагерны пункт Усольскага канцлагера НКВД Пермскай вобл. (Салікамск). У сак. 1939 яшчэ знаходзіўся ў канцлагеры. Далейшы лес невядомы. Рэабілітаваны 30.9.1966 судовай калегіяй па крымінальных справах Вярхоўнага суда БССР. Асабовая справа К. № 19560-с захоўваецца ў архіве КДБ Беларусь
3 НАРБ, ф. 4п, в. 21, с. 1702, л. 2-4.
4 Куляшоў Кузьма Дзям’янавіч. Малодшы лейтэнант дзяржбяспекі, начальнік Рудзенскага раённага аддзялення УНКВД. Н. ў 1901 у в. Лабанаўка, цяпер Чэрыкаўскі р-н Магілёўскай вобл., у бел. сялянскай сям'і. Уступіў у ВКП(б) у 1926. У АДПУ з 1930. У 1939 асуджаны да ВМП
5 Шэлег Якаў Уладзіміравіч [1897, в. Русаковічы, цяпер Рудзенскі р-н Мінскай вобл. — 31.3.1938, Мінск, турма НКВД], селянін-аднаасобнік. Збел. сялянскай сям'і. Быў жанаты, меўдзіця. Арыштаваны ў сак. 1938. Абвінавачваўся як «член антысавецкай арганізацыі». Рэабілітаваны пракуратурай БССР 19.8.1961. Асабовая справа Ш. № 19027-с захоўваецца ў архіве КДБ Беларусь
6 НАРБ, ф. 4п, в. 21, с. 1808, л. 36-42.
БЫХОВСКИЙ Виктор Эммануилович (лейтэнантдзяржбяспекі, начальнік аддзялення па справах нацыянал-фашыстаў 4-га СПА (1936-1937); катаваў на допытах падследных; дакладна вядома пра выпадкі з Антонам Баліцкім, Ананіем Дзякавым, Браніславам Тарашкевічам, Рыгорам Хацкевічам і інш ; калі тыя трацілі прытомнасць, утыкаў ім у шыю іголкі; дапытваў Анатоля Вольнага, Сяргея Гесэна, Алеся Дудара, Міхася Зарэцкага, Яна Скрыгана, Уладзіміра Хадыку, Міхася Чарота і інш.; ад даследчыкаў гісторыі беларускай літаратуры атрымаў мянушку «садыст»; арыштаваны 10.12.1938, асуджаны 20.4.1939 да 10 гадоў ППК).
3 ліста В Ермалаева сакратару ЦК КП(б)Б П. Панамарэнку:
«Быхоўскі — садыст, маральна разбэшчаны, фанабэрысты, ганарлівы, падхалім, кар’ерыст, распусны нізкі чалавек, які інтымна жыў з многімі невядомымі жанчынамі, у тым ліку з машыністкай 4-га аддзела...»
3 заявы Я. Скрыгана Генеральнаму пракурору СССР (дат. 8.4.1954):
«Следователь Быховский (1937) с первого же допроса начал требовать... лжи, клеветы, извращения фактов... и откровенно заявил, что правды он и не требует. Со злобой он выкрикнул: «Ишь, сволоч, Иисус Христос нашелся, правда ему нужна! Нам нужна правда, которой от тебя требуют!.. Если ты советский человек, то должен подписать всё, что требует от тебя следствие. Это нужно в интересах государства...» После такой усердной работы Быховского вся — как моя, так и чужая — жизнь превращалась в сплошной жуткий комок грязи и преступлений».
3 ліста М. Сцерніна сакратару ЦК КП(б)Б П. Панамарэнку:
«Следователь Быховский «разъяснил» мне, что я был врагом партии с 1917 г., был всю жизнь двурушником-троцкистом, что меня завербовал Сурта' еще в 1917 г., что я был руководите-
1 Сурта іван Захаравіч [10(22) 11.1893, в. Бяседавічы Клімавіцкага пав. Магілёўскай губ., цяпер Хоцімскі р-н Магілёўскай вобл. — 20.12.1937, Мінск, НКВД], дзяржаўны дзеяч, навуковец. 3 сялянскай сям'і. У 1918 уступіў у ВКП(б). Скончыў медыцынскі ф-т 2-га Маскоўскага ун-та (1918), Інстытут чырвонай прафесуры (1932). У 1933 нам. наркама асветы Беларусі, з 1933 наркам аховы здароўя Беларусь У 1936-37 прэзідэнтАН Беларусі. Аўтар навуковых работ па пытаниях метадалогіі і гісторыі прыродазнаўства. Кандыдат у члены ЦК ВКП(б). Быў жанаты, гадаваў дзіця. Арыштаваны 27.8.1937 у Мінску па адрасе: вул. Камунальная, 3-ці Дом Саветаў, кв. 35. Выключены з ВКП(б) у сувязі з арыштем. Асуджаны пазасудовым органам НКВД 19.12.1937 як «член антысавецкай арганізацыі правых» І за «шкодніцтва ў галіне аховы здароўя» да ВМП з канфіскацыяй маемасці. Расстраляны.
лем нацфашистской организации в Академии наук БССР. Сказал, что мне надо дать показания на Гэкало, Сурту... Якуба Коласа...
Учитель Каменский'1 рассказывал, что его путем избиений вынуждали дать показания против поэта Якуба Коласа»2.
3 агляднай даведкі (з архіўна-следчай справы Ne 8825) па абвінавачанні В. Быхоўскага (арг. 180 «а» КК БССР):
«Стенографистка Жуковская показала, что... многие следователи, являясь инструкторами по бою, ходили по кабинетам и избивали несознавшихся арестованных... Когда арестованные теряли сознание после избиения, [Быховский] колол их иголкой в шею... А. Балицкому дал прессом в лицо... арестованного [литератора] 3. ставил ногами вверх к окну и избивал...»
3 ліста А. Балціна3 сакратару ЦК КП(б)Б П. Панамарэнку:
«27 месяцев я сижу в тюрьме совершенно без всякой вины... Меня не допрашивают, не предъявляют «улик» или конкретных обвинений, а просто бьют, истязают, плюют в лицо и нагло требуют писать то, что от меня требуется. Версия напрашивается сама собой исходя из моего офиц. положения: я был наркомом, следовательно, вербовал меня Гэлодед, информировал о задачах и методах их работы к-p орг. Моя практическая роль — вредительство в местной промышленности. В декабре 1937 г. следователь-бандит Быховский предъявил новые требования.
Рэабілітаваны ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда СССР 28.4.1956. Асабовая справа С. Ne 6631-с захоўваецца ў архіве КДБ Беларусь
«По рассказу находившегося в одной камере с Суртой бывшего директора Речицкого дубилыю-экстрактного завода Лаптева, Сурта в камере плакал, говорил, что он написал свыше 100 страниц ложных показаний. У Сурты по [свидетельству] Лаптева был разбит задний проход...»
Кр.: НАРБ, ф. 4п, в. 21, с. 2547, л. 43; БЭ. Т. 15; ЭГБ. Т. 6/1.
1 Біяграфічныя звесткі не выяўлены.
2 НАРБ, ф. 4п, в. 21, с. 2547, л. 14-15.
3 Балцін Аўгуст Янавіч [сапр. Блюм Тэадор Янавіч, 5(17).1.1894, Газенпот Курляндскай губ., цяпер Айзпутэ, Латвія — 23.6.1953], дзяржаўны дзеяч. 3 верас. 1934 наркам мясцовай прамысловасці БССР. Член ЦБК СССР (1935-37) і ЦВК БССР (1929-37), старшыня Таварыства старых бальшавікоў (1933-37). Узнагароджаны ордэнам Леніна. 2.8.1937 вызвалены ад пасады наркама. Арыштаваны 4.9.1937 у Мінску па адрасе: вул. К. Маркса, д. 2, кв. 21. Асуджаны 9.6.1940 як«удзельнік антысавецкай трацкісцкай арганізацыі, якая існавала на тэрыторыі БССР з 1933 г.» да 10 гадоў ППК з канфіскацыяй маёмасці. Вызвалены ў канцы 1940-х г.
Вспомнили, что я — латыш, а по словам следов. Быховского, «все латыши — шпионы», а значит, версия опять ясна: активная роль в патышск. антисов. орг., шпионаж, связь с Кнориным в Москве и латышским консулом в Витебске. То, что я с Кнориным никогда в жизни не встречался и его не знаю лично, то, что я никогда не был у Витебского или какого-либо другого лате, консула — это не играет роли. Герману Волчку и Быховскому нужно, чтобы так было, и они имеют в своём распоряжении средства добиться того, что им нужно.
Когда применение жестоких пыток не заставило меня писать всю эту смердящую ложь, ночью во время моего избиения приводили мою жену, показали мне её, говорили, что она всё слышала, упала в обморок и её унесли на носилках. И мне предлагали прямую сделку: «Пиши, если хочешь спасти жену. Будешь писать — её сейчас же выпустим, если не будешь, то я буду драть эту бл... так же, как и тебя». Это было прямое вымогательство, но у меня не оставалось никакого выхода. Я стал писать требовавшуюся от меня ложь. У моей жены обманом брали записки на моё имя, что она освобождена, живет на той же квартире и т. д., а в действительности она продолжала сидеть в тюрьме»1.
3 ліста Э. Трыфсік сакратару ЦК КП(б)Б П. Панамарэнку:
«Все обвинения против моего мужа2 необоснованны и были подписаны им после жесточайшего физического воздействия, без сомнения, в невменяемом состоянии...