Акрамя імя
Жак Дэрыда
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 104с.
Мінск 1997
— Памкненне да універсальнай мовы вагаецца паміж фармалізмам, або наймізарнейшай. найсушэйшай, найпустэльнейшай тэхна-навуковасцю, і — з іншага боку — нечым накшталт сусветна-універсальнага рою непарушных таямніц, ідыёмаў, якія ніколі не перакладаюцца, як нейкія застылыя і неперакладальныя пячаткі. У такое ваганне ўцягнутая і “негатыўная тэалогія”, якая адначасова і ахопленая ім, і ахоплівае яго. Але бабілёнскае апавяданне — адначасова ўзвядзенне (канструяванне) і разбурэнне (дэканструкцыя) — гэта яшчэ адна гісто-
рыя. Перапоўненая сэнсам. Нябачная мяжа праходзіць тут не столькі паміж бабілёнскім праектам і яго разбурэннем. як паміж бабілёнскім месцам (падзеяй, Ereignis, гісторыяй, адкрыццём, эсхата-тэлеалогіяй, месіянствам, пасылам, адрасам, накіраванасцю, адказам і адказнасцю, канструкцыяй і дэканструкцыяй) і “нечым” (тым “штосьці”) без нічога (без рэчы), як нейкай непарушнаю хорай (Khdra), якая не паддаецца дэканструкцыі і якая папярэднічае самой сабе ў выпрабаванні, нібыта іх дзве: яна і яе двайнік,— і гэтае месца, якое дае месца Бабілёну, з’яўляецца непарушным, не паддаецца дэканструкцыі не як нейкая канструкцыя, чый падмурак трывалы і ахаваны ад усякага ўнутранага і знешняга разбурэння, а як сама прастора дэ-канструкцыі. Менавіта тут гэта і адбываецца, менавіта тут і ёсць гэтыя “рэчы”, якія называюць, напрыклад, негатыўнаю тэалогіяй і яе аналагамі, дэканструкцыяй і яе аналагамі, гэтым вось калёквіюмам і яго аналагамі.
— Што вы хочаце сказаць, суцяіпаючы сябе такімі “аналогіямі”? Што ў пераносе ці перакладзе таго, чыім своеасаблівым analogon ці агульным эквівалентам нібыта з’яўляецца негатыўная тэалогія, у перакладаль-
насці, якая адрывае, але і вяртае гэты analogon у ягоную грэцкую ці хрысціянскую гаспадарку, існуе нейкі адзіны ў сваім родзе шанец? Што такі шанец — гэта шанец своеасаблівасці, непаўторнасці, чыя дзейнасць скіраваная сёння на ўсё, апроч як згубіцца, рассеяўшыся ў супольнасці?
— Можа быць. Але я не казаў бы пакуль пра чалавечую, ні нават антропа-тэа-цэнтрычную супольнасць ці своеасаблівасць, ні нават пра Gevier, чыё, што называюць, “духоўнае” з’яўляецца нечым смяротным, якое абыходзяць маўчаннем. Так, можа, via пеgativa і мог бы быць для ідыёмы тым праходам да самай агульнай пустэльні, як шанцам на права і на яшчэ адзін трактат аб усеагульным міры (па-за рамкамі таго, што сёння называюць міжнародным правам — гэтай вельмі станоўчаю рэччу, якая, аднак, яшчэ надта залежыць ад еўрапейскага паняцця дзяржавы і права і якая, значыць, можа быць лёгка перагледжаная асобнымі дзяржавамі); шанцам на пэўнае абяцанне і прадвесце ва ўсякім разе.
— Можа быць, вы гатовы нават сказаць, што сёння ёсць нейкія негатыўна-тэалагічныя “палітыка” і “права”? Што з магчымас-
ці такой тэалогіі можна вынесці нейкі ўрок?
— He, не вынесці, і не вывесці, як з нейкай праграмы, нейкіх пасылак або аксіём. Але сёння ўжо не было б ні “палітыкі”, ні “права”, ані “маралі” без такой магчымасці — той самай, якая прымушае нас сёння браць гэтыя словы ў двухкоссе. Іх сэнс стаў бы хісткім.
— Але ж вы ў той жа час прызнаяце, што “без” і “не без” — словы, якія цяжэй за ўсё сказаць і пачуць, словы найболып непамысныя і найбольш немагчымыя. Што, напрыклад, хоча сказаць Сілезіюс, пакідаючы нам у спадчыну такую максіму:
Kein Todt ist ohn ein Leben.
Няма ніякай смерці без жыцця (I, 36).
Ці яшчэ лепш:
Nichts lebet ohne Sterben.
GOtt selber, wenn Er dir wil leben, muss ersterben: Wie danckstu ohne Tod sein Leben zuererben.
He паміраючы, нішто i не жыве.
Сам Бог, калі ён для цябе жыць хоча, памерці
мусіць:
Дык як ты думаеш без смерці яго жыццё ў спадкі атрымаць? (I, 33).
— Ці пісалі калі-небудзь штось глыбейшае пра спадчыну? Я разумею гэта як тэзу аб тым, што азначае атрымліваць у спадчыну. I даваць імя, і імя атрымліваць. Акрамя...
— Так, так, які “без”, спадчына (роднасная сувязь, калі вам больш даспадобы) — рэч, якую цяжэй за ўсё асэнсоўваць і “абжываць”, “абміраць”. Але не забывайцеся, што гэтыя Сілезіюсавы максімы, і асабліва тыя, што непасрэдна стаяць з імі побач (I, 30, 31, 32, 33 і г.д.), напоўненыя хрысціянскім сэнсам і ў пастскрыптумах да максімаў 31 і 32 (“Бог памірае і жыве ў сярэдзіне нас. Я — не паміраю й не жыву: сам Бог памірае ўва мне”,— і г.д.) дзеля тлумачэння, як іх трэба чытаць, цытуецца св. Павал. Яны вучаць чытаць праз чытанне св. Паўла, і не іначай. Пастскрыптум да прачытання ці хрысціянскай самаінтэрпрэтацыі можа кіраваць усёй перспектывай Анёльскага падарожніка, як і ўсіх “без”, у тым ліку “GOtt mag nichts ohne mich ” (I, 96), y тым ліку “GOtt 1st ohne Willen ” (I, 294) i ў тым ліку, хоча гэтага Хайдэгер ці не, “Ohne Warumb” у “Die Ros 'ist ohn warumb... ” (I,
289). Калі Хайдэгер гэтага не хоча, яму трэба напісаць іншы пастскрыптум (што заўсёды магчыма) і паказаць іншы досвед спадчыны.
Цяжкасць “без” пашыраецца і ў вобласць таго, што яшчэ называюць палітыкай, мараллю ці правам, для якіх апафазіс уяўляе пагрозу, але і шмат чаго абяцае. Вазьміце прыклад з дэмакратыяй, ідэяй дэмакратыі, дэмакратыяй будучыні (не Ідэю ў кантаўскім сэнсе слова і не сучасны, абмежаваны і акрэслены канцэпт дэмакратыі, а дэмакратыю як атрыманае ў спадчыну абяцанне). Можа быць, сёння яе шлях у свеце праходзіць праз, ці то — скрозь апарыі негатыўнае тэалогіі, якую мы толькі што так схематычна разгледзелі.
— Як шлях можа праходзіць праз апарыі?
— Але чым быў бы шлях без апарыі? Хіба бывае дарога без таго. што гэтую дарогу пракладае — там, дзе яна не адкрытая: загароджаная ці патанае ў бездарожжы? Я не магу ўявіць нават у думках дарогу без неабходнасці вырашаць там, дзе рашэнне здаецца немагчымым. Як не магу ўявіць і рашэння (а значыць — і адказнасці) там, дзе
рашэнне ўжо магчымае і можа быць запраграмаваным. I ці гаварылі б, ці маглі б хоць бы гаварыць пра такое? Ці знайшоўся б дзеля гэтага нейкі голас? Нейкае імя?
— Прызнайце, што ў такім выпадку магчымасць гаварыць ці ісці выглядае гэтак сама немагчымаю. Ва ўсякім разе настолькі цяжкай, што гэты праход праз апарыю здаецца (можа быць) ад пачатку забароненым, як гэткая таямніца,— для некаторых. Такая эзатэрычнасць выглядае дзіўнай для той дэмакратыі прышласці, якой вы даяце азначэнне не болып, чым апафазіс дае азначэнне Богу. Яе прыход займаў бы ўсе думкі, яго б раўніва пільнавалі, ледзьве толькі некаторыя пачалі ёй вучыць. Ён выклікаў бы вялікія падазрэнні.
— Вы павінны мяне зразумець: задача ў тым, каб вытрымаць пэўнае падвойнае прадпісанне. На краі не-жадання, каля хазма і хаоса хоры (Khora), апафатычную тэалогію раздзяляюць два жаданні, якія канкуруюць адно з адным: жаданне быць зразуметым усімі (супольнасць, koine) і жаданне захаваць ці ў вельмі строга акрэсленых рамках даверыць таямніцу тым, хто яе правільна разумее — як таямніцу — і хто, та-
кім чынам, здольны ці дастойны яе захоўваць. Такая таямніца — не больш за дэмакратыю ці таямніцу дэмакратыі — не павінна, дый, зрэшты, не можа быць давераная ў спадчыну ўсё роўна каму. Ізноў гэты парадокс з прыкладам: такому ўсё роўна каму, які (як любы прыклад — узор) таксама павінен падаваць правільны прыклад. Вы павінны мяне зразумець, калі я кажу гэта. Я зноў працытую Сілезіюса — у тым своеасаблівым пастскрыптуме, які ён дадае да максімы пра “дабрашчаслівую маўклівасць” (Das seelige Stilleschweigen. I, 19). Задачаў тым, каб правільна зразумець такую маўклівасць, як гэта ў іншым месцы патрабавалася ў адносінах да Gelassenheit'.
Wie seelig ist der Mensch, der weder wil noch weiss!
Дабрашчаслівы чалавек, які не хоча і не знае!
I вось гэтая Nota Bene ў пастскрыпту.ме:
Der GOtt (versteh mich recht) nicht gibet Lob noch Preiss.
Богу (зразумей правільна мяне) (ён) не дае ні хвалы, ні славы.
А вы памятаеце, што “людзей нямнога” гатовыя ўлавіць такую ўзорную Gelassen-
heit — тую, якая дазваляе не толькі ўлавіць, але і здольная занядбаць Бога (II, 92). Забароненая, найвытанчанейшая, найрадчэйшая таямніца — гэта таямніца такой вось своеасаблівай Gelassenheit, а не іншай, гэтай вось, а не іншай, да яе падобнай, такога вось “пакідання іншага”, а не іншага. Адкуль жа магла б быць дадзеная (чым, кім?) такая ціхамірнасць закінутасці, якая магла б яшчэ ўмець (па-за ўсякімі ведамі) нічога не даваць Богу, нават развітальнага “з Богам!”, нават ягонаму імю?
— Даваць імя — ці гэта яшчэ “даваць”? Ці гэта — даваць нешта? I заўжды нешта іншае за мянушку — напрыклад: Бог і Khora.
— Тут можна засумнявацца, бо імя — не толькі нішто (ва ўсякім разе, не “рэч”, якую яно мянуе, не менаванае ці перайменаванае), але яно яшчэ і рызыкуе закаваць сабой іншага, прыгнесці, абавязаць яго, звязаць названага, заклікаць яго азвацца яшчэ нават да ўсякага вынесенага ці ўзважанага рашэння, яшчэ нават да ўсякай свабоды. Звонку прызначаная ўнутраная схільнасць, цяга, прадпісаны і ў роўнай ступені абяцаны саюз. I ў той жа час імя, не будучы — са
свайго паходжання і пры ўсёй строгасці падыходу да яго — ніколі належным таму, хто яго атрымлівае, ужо з самага першага моманту не належыць і таму, хто яго дае. Лепш чым калі-небудзь, згодна з той фармулёўкай. што ўсцяж прасякае ўсю нашую традыцыю ад Плаціна да Хайдэгера. які ніколі яго не цытуе, і аж да Лакана, які не цытуе ні аднаго, ні другога12, наданне імя дае тое, чым не валодае, тое, у чым, можа быць, перадусім і заключаецца сутнасць, a значыць (па-за быццём) — бяссутнаснасць такога надання.
— Апошняе пытанне. Як гэта, можа быць, лепш за ўсё прадчуваецца, Ангелус Сілезіюс не рэпрэзентуе сабой усёй паўнаты, ні нават найлепшага прыкладу “класічнай” ці кананічнай негатыўнай тэалогіі. 3 чаго ж тады ўсё зводзіць да яго?
— Гэта трэба лічыць выпадковасцю ці збегам абставінаў у канкрэтнай гістарычнай сітуацыі, або (калі хочаце) непрадбачанай аўтабіяграфічнаю акалічнасцю, якая напаткала мяне гэтым летам. Проста мне трапілася гэтая канкрэтная кніга, Анёльскі падарожнік (не цалкам, толькі ва ўрыўках), і я выбраў яе, каб прывесці сюды, да старога сямейнага агменя, куды прыехаў, каб да-
глядаць за маці. якая ціха нас пакідае, не могучы ўжо нічога пайменаваць. Пры ўсёй незнаёмасці, якую Сілезіюс па-ранейшаму для мяне ўяўляе, ён пачынае тут быць для мяне больш сваім і па-сяброўску блізкім. Апошнім часам я зноў, як бы патаемна, вярнуўся да яго — з-за тых сентэнцыяў, якія сёння не цытаваў. Дый потым, ён займае ў падарожжы так мала месца (70 старонак). I хіба сама негатыўная тэалогія, пра што мы ўжо дастаткова сказалі, не з’яўляецца найбольш эканамічным спосабам фармалізацыі, найбольш вялікай патэнцыяй магчымага, амаль невычарпальным моўным запасам пры такой малой колькасці словаў? Невычэрпна эліптычная, негаваркая, тайнапісная літаратура, якая, аднак, упарта стаіць ад усякай літаратуры ўбаку, якая застаецца непадступнаю нават там, дзе, здаецца, ужо сама сябе раскрывае, як тая нестрыманая рэўнасць. якую яе заўзятасць выносіць за межы яе самой,— яна здаецца створанаю дзеля быцця ў пустэльні або ў выгнанні. Яна ніколі не дае перадыху жаданню, і, гаворачы заўсёды занадта і занадта мала, яна кожны раз пакідае вас, ніколі з вамі не расстаючыся.
КНІГІ ОНЛАЙН
