Акрамя імя
Жак Дэрыда
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 104с.
Мінск 1997
цьмянасці. Гэтае ператварэнне скіроўвае (ці скіроўваецца) да іншага, каб скіраваць (яго) да Бога, хоць ніякага паслядоўнага парадку ў гэтых рухах няма, бо папраўдзе яны ёсць рух адзін і той самы, і ніводзін з іх нікуды не збочвае і не паварочвае. Нельга не заўважыць пэўную сувязь такога ператварэння з настроем Аўгусцінаўскіх споведзяў...
— Як і, відаць, няма вялікага сэнсу нагадваць пра іх аўтабіяграфічны характар і пра тое, якое яны маюць у сувязі з гэтым першаадкрывальніцкае значэнне; было б наіўнасцю меркаваць, быццам мы ведаем, у чым палягаюць сутнасць, паходжанне і гісторыя аўтабіяграфічнага жанру, без увагі на такія падзеі, як Споведзі св. Аўгусціна...
— Калі ён задае (сабе) пытанне, а папраўдзе — пытаецца ў Бога і, адначасова, у сваіх чытачоў,— навошта ён спавядаецца Богу, калі Яму ўсё вядома, дык адказ на гэта дазваляе выявіць, што сутнасць прызнання ці сведчання заключаецца не ў перадачы ведаў. Такі ўчынак не зводзіцца чыста да інфармавання, павучання, азнаямлення. Будучы чужым усякаму пазнанню — а значыць, усякай дэтэрмінацыі або прэдыкатыў-
най атрыбуцыі,— споведзь па сваім прызначэнні мае той самы настрой, што і апафатычная прамова. Аўгусцінаў адказ адразу, ужо ад самага пачатку ўпісваецца ў хрысціянскі парадак любові ці міласэрнасці: як братэрскасць. Каб зрабіць іх лепшымі ў міласэрнасці, Аўгусцін звяртаецца да “вушэй пабожных братоў” (X, XXXIV, 51) і да “брацкай душы”, каб яна “любіла ўва мне” тое. што ты, Божа, ‘'вучыш любіць” (Amet in me fraternus animus quod amandum doces) (X, IV, 6). Споведзь заключаецца не ў тым, каб пра нешта паведаміць,— і гэтым яна вучыць, што навучанне як перадача пазітыўных ведаў не з’яўляецца нечым галоўным. Прызнанне па сваёй сутнасці не стаіць у адным шэрагу з пазнаваўчым вызначэннем. У гэтым сэнсе яно амаль апафатычнае. Яно ніякім чынам не звязанае з ведамі як такімі. Будучы актам міласэрнасці, любові, сяброўства ў Хрысце, яно прызначаецца Богу і Яго стварэнням, Айцу і братам, каб “абудзіць” любоў, каб павялічыць любоў і прыязнасць — спаміж імі, спаміж намі (XI, I, 1). Каб нас — тых, хто выказвае ўдзячнасць і моліцца за нас перад Богам,— было болып (X, IV, 6). Бо Аўгусцін не толькі адказвае на пытанне: навошта мне спавядацца перад Табою, Божа, якому загадзя ўсё
вядома? Ён кажа і пра тое, што называе “рабіць ісціну” (veritatem face re), і гэта не азначае тое ж, што выкрываць, раскрываць, ані інфармаваць — у парадку пазнаваўчае дзейнасці. Можа быць, хіба — сведчыць. Ен дае адказ на пытанне аб прылюдным сведчанні, ці то — сведчанні пісьмовым. Пісьмовае сведчанне выглядае як болей прылюднае, а значыць, як некаторыя, мусіць, схільныя меркаваць. яно і болей адпавядае самой сутнасці сведчання, іначай кажучы — яго выжывання праз выпрабаванне і засведчанне яго як запавету. Я хачу “рабіць ісціну” ў сэрцы маім,— кажа ён,— спавядаючыся перад Табою, але таксама і “ў кнізе маёй перад шматлікімі сведкамі” (in stilo autem тео coram multis testibus) (X, I, 1). Працэс такога напісання робіцца з прыцэлам “на пасля”. Але адбываецца ён пасля таго, як ужо адбылося ператварэнне — пераадрасацыя. Ён захоўвае ў сабе толькі след сучаснага моманту спавядання, якое само па сабе не мела б сэнсу без такога ператварэння, без гэтай адрасаванасці брата.м-чытачам — нібыта сам акт спавядання і ператварэння ўжо меў месца паміж ім і Богам, будучы пэўным чынам ужо запісаным (акт у тым сэнсе, у якім ён жыве ў архівах ці памятных запісах), і да яго трэба было
дадаць толькі пэўны пастскрьттум — Споведзі, і ніяк не менш,— адрасаваўшы яго братам, тым, хто заклікаецца прызнаць сябе за сыноў Божых і братоў між сабою. Сяброўства вытлумачваецца тут як міласэрнасць і як братэрскасць. Але ўжо і сама адрасаванасць да Бога нясе ў сабе магчымасць і неабходнасць такога пастскрыптума, які ад самага пачатку сутнасна ёй прыналежны. Яго непазбежнасць урэшце знаходзіць сабе тлумачэнне (на чым мы не будзем спыняцца тут падрабязна) у суладнасці з аўгусцінаўскай думкаю пра аДкрыццё ісціны, памяць і час.
— Але ці сказалі б вы, што ўсякі пастскрыптум абавязкова дазваляе інтэрпрэтаваць сябе ў такім самым плане? I што ён заўсёды мае такую самую структуру?
— He, калі толькі не зрабіць пры гэтым шматлікіх агаворак. Дый ці можа пастскрыптум быць увогуле інтэрпрэтаваны ў тым сэнсе, які ўкладаецца ў гэтае слова пры гэрменеўтычным прачытанні ці, напрыклад, пры выкананні музычнага твора, каб пры гэтым, прынамсі ўскосна, не былі парушаныя аўгусцінаўскія тэмп ці партытура? Аналагічнае пытанне можна было б задаць і ў
дачыненні да ўсяго, што мы на Захадзе называем аўтабіяграфіяй, якая б ні была своеасаблівасць ейнага “тут і цяпер”.
— Ці не хочаце вы гэтым сказаць, што ўсякае “тут і цяпер” у заходняй аўтабіяграфіі ўжо было закладзенае ў памяці “тут і цяпер” аўгусцінаўскіх Споведзяў?
— Так, але і самі яны, у сваёй некранутай першабытнасці, на свой час і на сваім месцы — ужо былі актам памяці. Але развітаемся на гэтым з Аўгусцінам, хоць яго цень будзе ўвесь час лунаць над некаторымі краявідамі апафатычнае містыкі (мэтр Экхарт часта яго цытуе, ён часта цытуе Аўгусцінава “без”, гэтае ледзь не адмаўляльнае прапаведаванне беспаняцейнай своеасаблівасці, напрыклад: “Бог мудры без мудрасці, добры без дабрыні, магутны без магутнасці”). Сюды, у гэтае зацішнае месца, куды вы мяне запрасілі, у гэты гарадок сямейнае ссылкі на ўзбярэжжы Міжземнага мора, дзе паволі і ціха памірае вашая маці, я змог прывезці з сабой на гэтыя два тыдні толькі некаторыя ўрыўкі з Cherubinischer Wandersmann Ангелуса Сілезіюса2 ды рукапіс гэтай кнігі. Я ўвесь час задаюся пытаннем, ці належыць гэты Сілезіюсаў
твор да негатыўнаетэалогіі. Ці існуюць увогуле надзейныя крытэрыі, якія дазвалялі б вызначыць яўную ці прыхаваную прыналежнасць той ці іншай прамовы, таго ці іншага дыскурсу да негатыўнае тэалогіі? Яна ўсё-ткі не жанр і, перадусім, — не мастацтва, не мастацкая літаратура, нават калі — як справядліва зазначаў Ляйбніц у дачыненні да Сілезіюса — мы й можам гаварыць пра вершы, “напісаныя нямецкаю моваю — і дарэчы, чароўнаю”,— якія, апроч таго, “поўныя цяжкіх метафар”. Ці ёсць негатыўная тэалогія, якую, калі пазычыць гэты выраз у Марка Тэйлара, можна назваць “класічнай”3? Наконт гэтага маюцца немалыя сумненні, і мы напэўна не раз яшчэ вернемся да гэтага важнага і бязмежнага пытання. Калі паслядоўнае развіццё столькіх відаў прамоў (лагічных, онта-лагічных, тэалагічных ці не) непазбежна вядзе да высноваў, якія паводле сваіх формы і зместу з’яўляюцца роднасна блізкімі з негатыўнаю тэалогіяй, дык дзе ж ляжаць “класічныя” межы апошняй? Як бы там ні было, але менавіта фінал, заключэнне (Beschlusz) такой кнігі — і тут мы зноў вяртаемся да пытання аб адрасаце — вырашаюць урэшце, да каго яна з арыентаваная. Такая канчатковая з арыентаванасць пэўным чынам сведчыць
аб заканчэнні самой прамовы і, адрасуючы яе сябру, з'яўляецца астатнім пунктам яе пасылу, яе прывітальнаю і развітальнаю формулай:
Freund es ist auch genug. Im fall du mehr wilt lesen, So geh und werde selbst die Schrifft und selbst das
Wesen.
Ўжо досыць сябра. Калі ты далей чытаць жадаеш, Ідзі ж і сам паўстань пісьмом і сутнасцю паўстань (VI, 263).
Сябру, хутчэй чым сяброўцы, адрасуецца гэтая просьба, рэкамендацыя, парада, прадпісанне пайсці — дзякуючы прачытанаму, шляхам прачытанага — далей за прачытанае: далей прынамсі за чытэльнасць таго, што можа быць прачытанае тут і цяпер, далей за пастаўлены ў канцы подпіс — і дзеля гэтага пісаць. He пісаць тое ці іншае, што выходзіла б за межы ім напісанага (як зацемка, nota bene або post-scriptum, якія ў сваю чаргу выводзяць пісанне за межы таго, што ўжо напісана), але паўстаць самому пісьмом ці Пісаннем, паўстаць самому той сутнасцю, якая будзе абмяркоўвацца ў пісанні. Болып месца, пачынаючы адгэтуль, больш месца па-за гэтым, але нічога больш не гаворыцца нам па-за гэтым,
у якасці post-scriptum. Ён застаецца доўгам ці абавязкам. Ён мусіць ці мусіў бы быць увабраны ў само пісанне, якое складае нішто іншае як сутнасць, якая складаецца ні ў чым іншым як у быцці сябрам ці станаўленні сябрам іншага. Сябар будзе тым, кім ён ёсць (ці то — сябрам), ён стане сябрам, толькі пачынаючы з таго моманту, калі прачытае гэта, іначай кажучы — па-за гэтым, а значыць, там, куды ён пойдзе,— а туды (за межы), каб там апынуцца, ідуць, толькі каб, пішучы, самому паўстаць пісаннем. Станаўленне (Werden), станаўленне сябрам, станаўленне пісьмом і сутнасцю (Wesen) ёсць тут, відаць, адным і тым самым.
— Безумоўна, але ж гэтая сутнасць (Wesen), якою ў пісанні, пішучы, упісваючыся, мусіць стаць сябар (калі яіпчэ захоча чытаць), не ўяўляе сабой нішто да гэтага станаўлення, іншымі словамі — да гэтага пісання, прадпісанага сябру-чытачу. Яна нараджаецца з нічога і да нічога імкнецца. Бо ці не кажа Сілезіюс трошкі вышэй...
— Але хіба ў нас ёсць права складаць у адно гэтыя афарызмы, гэтыя фрагментарныя сентэнцыі ці паэтычныя іскры, быццам яны ўтвараюць суцэльную тканку аднаго
сілагізму? Завяршальны Beschlusz з’яўляецца не падсумавальнай высноваю нейкага дэманстрацыйнага паказу, але развітальнаю формулай пасылу. Кожнае выслоўе тут незалежнае. Ва ўсякім выпадку. вы ніяк не можаце лагічна звязаць іх у адно, каб пры гэтым у вас не ўзнікла гэтая праблема логікі, формы, рыторыкі ці паэтыкі Вы не можаце абыходзіцца з гэтым пісьмом. якое разбягаецца ва ўсе бакі, як з нейкім філасофскім або тэалагічным трактатам ці нават як з казанню або (царкоўным) гімнам.
— Безумоўна, але ў тым, што застаецца гэтай самаю кнігай, мы можам прачытаць і такое:
Nichts werden ist GOtt werden
Nichts wird was zuvor ist: wirstu nicht vor zu nicht, So wirstu nimmermehr gebohrn vom ewgen Licht.
Стаць Нічым — гэта Богам стаць.
Нішто не стае, што было б ужо загадзя: не стаўшы нічым,
Ты ніколі не народзішся з вечнага святла (VI, 130).
Як разумець гэтае cmatfb? Werden '. адначасова ўзнікненне і змяненне. утварэнне і ператварэнне. I менавіта гэта — гэтае з’яўленне да быцця з нічога і як нічога. як Бог і
якНішто, як самое Нішто, гэтае нараджэнне, якое нясе сябе ў сабе самім без ніякага запачаткавання, гэтае станаўленне сабой як станаўленне Богам — ці Нічым,— вось што выглядае немагчымым, болып як немагчымым, найнемагчымейшым магчымым, найнемагчымейшым за немагчымае, калі немагчымае ёсць простая негатыўная мадальнасць магчымага.
КНІГІ ОНЛАЙН
