Акрамя імя
Жак Дэрыда
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 104с.
Мінск 1997
— Гэтая думка выглядае надзіва роднаснай пракгыцы таго, што называюць “дэканструкцыяй”. Далёка не будучы нейкай метадычнаю тэхнікай, нейкім адным з магчымых ці неабходным спосабам, які праводзіць закон пэўнай праграмы і ўжывае пэўныя правілы, іначай кажучы — разгортвае пэўныя магчымасці, “дэканструкцыя” часта вызначаецца як непасрэднае практычнае выпрабаванне (немагчымай) магчымасці немагчымага4, найнемагчымейшага — умова, якую яна падзяляе з наданнем5, згодай, заклікам. рашэннем, сведчаннем, таямніцай і г.д. I, можа быць, смерцю.
— Станаўленне нічым як станаўленне сабой ці як станаўленне Богам, станаўленне (Werden) як запачаткаванне іншага, ад іншага — вось што, паводле Ангелуса Ci-
лезіюса, ёсць магчымым, але ў якасці яшчэ больш немагчымага за немагчымае. Гэтае “больш”, гэтае “па-за”, гэтае звыш (uber) яўна ўводзіць абсалютную разнароднасць у парадак і мадальнасць магчымага. Магчымасць немагчымага, “найнемагчымейшага”, якое, будучы такім, ёсць таксама магчымым (“больш немагчымым за немагчымае”), азначае сабой абсалютны разрыў ва ўкладзе магчымага, які (уклад) тым не менш застаецца на месцы. Калі Сілезіюс піша:
Das iiberunmoglichste ist moglich.
Du kanst mit deinem Pfeil die Sonne nicht erreichen, Ich kan mit meinem wol die ewge Sonn bestreichen.
Звыш(за)немагчымае магчыма.
Ты не можаш сваёю стралой дасягнуць сонца, Я ж сваёю магу сонца вечнае ўзяць пад абстрэл
(VI, 153),—
"uber” у “iiberunmoglichste” можа, дарэчы, азначаць гэтак сама як “звыш”(“най-”), так і “звыш (больш) за”: звышнемагчымае або больш за немагчымае.
У іншым месцы:
Geh hin, wo du nicht kanst; sih, wo du sihest nicht: Hbr wo nichts schallt und klingt, so bistu wo GOtt spricht.
Ідзі туды, куды не можаш; убач там, дзе не бачыш ты:
Пачуй, дзе не гучыць нішто і не шапоціць, тады ты там, дзе Бог гаворыць (I, 199).
Магчымасць немагчымага, “найнемагчымейшага”, больш немагчымага за немагчымейшае — гэта нагадвае, калі нават не абвяшчае, тое, што Хайдэгер казаў пра смерць: “die Moglichkeit der schlechthinnigen Daseinsunmoglichkeit”6. Toe, што для Dasein, для яго магчымасці ёсць чыста і проста немагчыма,— гэта ж якраз і магчыма, і імя гэтаму смерць. Цікава, ці чыста фармальная гэтая аналогія? А што калі негатыўная тэалогія падспудна гаворыць пра смяротнасць Daseinl I пра яго спадчыну? Пра тое, што пішацца па ім: пасля і паводле яго? Мы да гэтага яшчэ, безумоўна, вернемся.
— Усякая апафатычная містыка можа чытацца таксама і як магутная прамова пра смерць, пра (немагчымую) магчымасць уласнай смерці тут-быцця, якое гаворыць, і якая гаворыць пра тое, што зносіць, перапыняе, адмаўляе ці анігілюе яе мову, гэтак сама як і яе ўласнае Dasein. Як мне здаецца, паміж экзістэнцыяльнаю аналітыкай быцця-да-смерці ці быцця-дзеля-смерці ў
Sein und Zeit i Хайдэгеравымі выказваннямі аб тэалагічным, тэіалагічным і асабліва аб тэалогіі, дзе нават не ўзнікае слова “быццё”7, існуе глыбінная сувязь і строгая ўзаемапераемнасць.
— Што ж агульнага можна ўбачыць — пры незвычайнай цьмянасці гэтага сонца — у такой звыш-немагчымасці з сяброўствам? 3 адрасаванасцю сябру?
— Пытанні аб адрасаванасці і скіраванасці, любові і сяброўстве (нават па-за вызначэннямі philia ці міласэрнасці) маглі б звесці нас шмат у якіх напрамках. Але паколькі мы знаходзімся тут, у гэтым месцы, і паколькі ў нас гэтым летам так мала часу, дазвольце мне аддаць перавагу аднаму, толькі аднаму з іх. Што нас двух аб’яднала тут пасля праведзенага ў Калгары калёквіюма аб негатыўнай тэалогіі? Марк Тэйлар часта задаваўся пытаннем аб практыцы таго, што збірае разам ці аб’ядноўвае, аб gathering*. Гэты калёквіюм ужо адбыўся. Мы на ім не былі. Калёквіюм — гэта месца, куды выпраўляюцца (як на спатканне, як у сінагогу, куды прыходзяць пабыць разам), каб звярнуцца да іншых. Нягледзячы на нашае жаданне, мы не маглі ўдзельнічаць
у гэтым калёквіюме непасрэдна, але, тым не менш, як вы памятаеце, паабяцалі, што ў той або іншай форме далучымся да іншых пісьмова з пэўным спазненнем, іначай кажучы — пастфактум. Як бы там ні было, але магчымасць удзелу ў калёквіюме — a значыць, у размове паміж сабой,— была нам створаная, і яго загаловак утрымліваў словы “негатыўная тэалогія”. Такі праект мог заявіць пра сябе толькі пры пэўных умовах. Трэба было пажадаць падзяліць у ім удзел. I чым жа на ім можна было падзяліцца? Хто тут да каго звяртаецца? I што азначае ў гэтым выпадку “сяброўства”?
— Ад пачатку і з першага слова нашага абяцання, як вы памятаеце, мы палічылі, што павінны адмовіцца — з тысячы прычынаў — ад нейкага пастскрыптума, які ўяўляў бы сабой доўгі і дэталёвы адказ. Але перадусім мы мусілі адмовіцца ад нейкага арыгінальнага абмеркавання, якое адпавядала б сабой усёй той колькасці індывідуальных спавешчанняў, багацце і вытрыманасць, а таксама размаітасць якіх выклікала ў нас захапленне і з якіх нам шмат яшчэ чаго давядзецца пачэрпнуць і шмат над чым паразважаць. Усякі адказ, дадзены адразу, ■ быў бы паспешлівым і няспелым, а папраў-
дзе — безадказнымі не зусім “responsive Таму сапраўдны post-scriptum трэба будзе яшчэ адкласці (postpone).
— Здаецца, вам больш за ўсё, як вы мне казалі, хацелася б засведчыць сваю ўдзячнасць, якая па сваім значэнні, відаць, не можа не быць тут звязанаю з негатыўнаю тэалогіяй, але і не рызыкуе, у сваю чаргу, — не надта рызыкуе — ператварыцца ў няўдзячнасць, сваю процілегласць, якая падсцерагае ўсе апафатычныя зрухі. Дый потым вы, безумоўна, ужо ад пачатку адчувалі болыпую сімпатыю — сімпатыю спантанную, закладзеную ад прыроды ці ўзрошчаную выхаваннем,— да таго ці іншага ўдзельніка, да таго ці іншага спавешчання, што там прагучалі...
— Навошта гэта адмаўляць? Але ж і навошта зважаць на гэта ці гэта падкрэсліваць? Такое падзяленне, такія агульныя схільнасці ці такія ўзаемаперасячэнні траекторыяў узнікаюць заўсёды пры ўзаемным чытанні тэкстаў, у тым ліку і тых, што надрукаваныя тут. I калі іншых удзельнікаў калёквіюма я яшчэ не сустракаў ніколі, дык
* тут: дадзены, напісаны ў адказ — англ.
праўда і тое, што мае сяброўскія пачуцці і маё захапленне, як і мая ўдзячнасць да Марка Тэйлара неаддзельныя ад ягонай думкі і ягоных прац — у тым ліку і той, што ён апублікаваў у Матэрыялах гэтага калёквіюма.
Аднак я хацеў бы пагутарыць пра іншую “супольнасць” (слова, якое мне ніколі надта не падабалася — з-за тых канатыцыяў, якія яно часта з сабою нясе: саўдзел і нават атаясамленчае зліццё,— мне гэта бачыцца настолькі ж пагражальным, як і шматабяцальным); я хацеў бы пагутарыць не пра такое, а іншае быццё-разам, пра іншы збор своеасаблівасцяў, іншае сяброўства, хоць і гэтае, безумоўна, абавязанае яму ўсім асноўным. Я маю на ўвазе сяброўства. якое робіць магчымай такую сустрэчу, і сам гэты мнагалог, у якім перапісваюцца і чытаюць адзін аднаго тыя, для каго “негатыўная тэалогія” — праз загадкавасць свайго імя і сваю мудрагелістую бяззначнасць — нешта яшчэ азначае і штурхае іх звяртацца адно да аднаго пад гэтым імем, ад імя гэтага і ў імя гэтага.
Як сёння можна ўвогуле гутарыць — гутарыць разам, да кагось звяртацца, сведчыць — на тэму і ў імя негатыўнай тэалогіі? Як гэта можа адбывацца сёння, яшчэ
сёння, калі мінула столькі часу пасля адкрыцця via negativa! Хіба негатыўная тэалогія — гэта “topic”? У чым тое, што зноўку прыходзіць да нас пад такою свойскаю, такою еўрапейскаю, грэцкаю і хрысціянскаю назвай негатыўнае тэалогіі, негатыўнага шляху, можа быць шанцам на нейкую непараўнальную і ў прынцыпе неабмежаваную вытлумачальнасць (перакладальнасць)? Шанцам не на нейкую ўсеагульную мову ці экуменізм, або які-небудзь кансэнсус, а на мову будучыні, якую ўсе будуць падзяляць больш як ніколі? Варта было б задумацца, што ў гэтых адносінах азначае сяброўства сябра, калі яго аддзяліць, як і саму негатыўную тэалогію, ад усіх яго азначэнняў, найбольш шырока прынятых у грэцкім ці хрысціянскім свеце, ад братэрскай (пабраці.мскай) і фалацэнтрычнай схемы philia ці міласэрнасці як пэўнага зацверджанага вобраза дэмакратыі.
— Дык вы, здаецца, жадаеце, каб мы скіравалі нашую размову да сяброўства і перакладу, а таксама перакладчыцкай практыкі як сяброўства. Сапраўды. цяжка ўявіць сабе пераклад, кампетэнтны ён або не, без пэўнага philein, без пэўнай любові ці сяброўства, без пэўнае цягі да самога прадме-
та — тэкста ці іншага, каго належыць перакласці. I нават у выпадку нянавісці, якая можа абвастрыць перакладчыкаву пільнасць і матываваць пераклад з дэмістыфікацыяй, такая нянавісць таксама ўяўляе сабой форму напружанага жадання, зацікаўленасці і нават зачараванасці.
— Як мне здаецца, менавіта такія спробы перакладчыцкага тлумачэння і складаюць гэты “Калёквіюм”, і амаль усе аўтары нават спецыяльна прыцягваюць да гэтага ўвагу. Паміж іншым кажучы, пераклад (як неарыгінальная версія пэўнай тэкставай з’явы, якая яму папярэднічае) падзяляе той самы дзіўны статус, што і post-scriptum, вакол якога мы тут увесь час круцімся.
— Ці, хутчэй, наконт якога мы тут нешта мяркуем ці — маракуем. У чым негатыўная тэалогія заўжды рызыкуе стаць падобнаю да пэўнага перакладчыцкага практыкавання? Ці проста да практыкавання? Да практыкавання ў форме пастскрыптума? I ў чым такая рызыка дае ёй адначасова і шанец?
— Давайце, калі вы не супраць, будзем сыходзіць з такой фармулёўкі: “Тое, што
згодна з ідыёмай грэка-лацінскага паходжання называюць “негатыўнаю тэалогіяй”, уяўляе сабой пэўную манеру маўлення”.
— Толькі маўлення? Больпі ці менш, чым проста манеру маўлення? Ці не з’яўляецца гэта адначасова і тым, што ставіць пытанне і абуджае падазрэнне аб сутнасці і самой магчымасці мовы? Ці не ёсць гэта тым, што па сутнасці пераўзыходзіць мову, так што “сутнасць” негатыўнае тэалогіі сягае за межы мовы, па-за яе?
— Безумоўна, але тое, што згодна з ідыёмай грэка-лацінскага паходжання называюць “негатыўнаю тэалогіяй”,— гэта пэўная манера маўлення, якая так ці іначай гаворыць, прынамсі, пра тое, што мы толькі што зазначылі наконт мовы, гэта значыць — пра саму сябе. Як жа вырвацца з гэтага кола?
— Калі так, дык, верачы вам, ніякае выказванне, якое нешта аспрэчвае і якое можна атрымаць з такой фармулёўкі тыпу “S ёсць Р” (“тое, што ... называюць “НТ”, уяўляе сабой пэўную манеру маўлення...” і г.д.) не магло б набываць форму абвяржэння. Яно магло б заключацца не ў тым, каб крытыкаваць яе за няслушнасць, але ў тым.
КНІГІ ОНЛАЙН
