Акрамя імя
Жак Дэрыда
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 104с.
Мінск 1997
каб падазраваць у расплывістасці, пустаце або цьмянасці, вінаваціць, што яна няздольная вызначыць у такім меркаланні ні суб’екта, ні атрыбута, ані нават проста стаць праяваю таго вучонага невуцтва ва ўзвышаным сэнсе, які яму надавалі Мікола Кузанскі ці некаторыя прыхільнікі негатыўнае тэалогіі Фармулёўка (“тое, што... называюць “негатыўнаю тэалогіяй”, уяўляе сабой пэўную манеру маўлення”) не мае ніякай строга вызначальнай прывязкі — ні ў сваім суб’екце, ні ў атрыбуце, як мы толькі што сказалі, але нават і ні ў сваёй звязцы. Бо аказваецца, што як бы мала нам ні было вядома пра так званую негатыўную тэалогію...
— Вы, значыць, прызнаяце, што нешта нам пра яе ўсё-ткі вядома, што мы пра яе гаворым не ў вакууме, ідзем следа.м за веданнем, якім бы малым і хісткім яно ні было. Мы валодаем яе перад-разуменнем...
— I гэтае перад-разуменне з’яўляецца, значыць, тым фактам, з якога мы мусім зыходзіць і ў адносінах да якога мы знаходзімся ў постпазіцыі. Мы прыходзім пастфактум', і калі дыскурсіўныя магчымасці via negativa, безумоўна, ужо вычарпаныя, дык менавіта гэта і застаецца тым, пра што
нам варта падумаць. Яны, зрэшты, былі вычарпаныя вельмі хутка, дый увогуле заўсёды заключаліся ў імгненным і поўным самаспусташэнні, нібыта й не маглі мець гісторыі. Таму беднасць спасылачнага корпуса (як тут, напрыклад,— толькі на Анёльскага падарожніка) ці рэдкасць канкрэтных узораў не павінны ўяўляць сабой сур’ёзнай праблемы. Перад намі — абсалютная ўзорнасць (гэтак сама як выпетранасць пустэльні), бо асноўная тэндэнцыя — у фармалізацыйным прарэджванні. Збядненне — ад строгасці.
— Гэтыя дыскурсіўныя магчымасці з’яўляюцца вычарпанымі, безумоўна, як магчымасці фармальныя, і ў выпадку, калі вы да крайнасці фармалізуеце працэдуры гэтае тэалогіі. Што здаецца ажыццяўляльным і цалкам верагодным. I тады ў вас не застаецца нічога — ніводнага нават імя ці якойнебудзь спасылкі. Гаворку пра вычарпанасць вы можаце весці толькі ў перспектыве такой поўнай фармалізацыі, і выносячы на знешні бок такой фармальнай ці канцэптуальнай паўнаты і тыя “цяжкія метафары”, якія “амаль схіляюцца да атэізму”, і тую паэтычную чароўнасць, пра якую кажа Ляйбніц, гаворачы пра Ангелуса Сілезіюса.
Такім чынам вы супрацьпаставілі б адну форму другой (форму онта-лагічнага фармалізму — форме паэтыкі) і засталіся б у палоне праблематычнага супрацьпастаўлення формы і зместу. Але ці не з'яўляецца гэтае настолькі традыцыйнае разыходжанне — паміж канцэптам і метафарай, паміж логікай, рыторыкай і паэтыкай, паміж сэнсам і мовай — тым філасофскім дапушчэннем, якое не толькі можна ці трэба дэканструяваць, але і пастаноўцы якога пад сумненне, у самой яго магчымасці, моцна спрыяе з’ява, называная “негатыўнаю тэалогіяй”?
— У хацеў толькі нагадаць, што мы ўжо валодае.м перад-разуменнем. а значыць, пішам пасля таго, як перад-уразумелі негатыўную тэалогію як “крытыку” (не будзем пакуль казаць: “дэканструкцыю") сказа, дзеяслова “быць” у трэцяй асобе абвеснага ладу і ўсяго таго, што. у вызначэнні сутнасці, залежыць ад гэтага ладу, ад гэтага часу і ад гэтай асобы — словам, як крытыку онталогіі, тэалогіі і мовы. I значыць, сказаць: “Тое, што згодна з ідыёмай грэка-лацінскага паходжання называюць “негатыўнаю тэалогіяй”, уяўляе сабой пэўную манеру маўлення”.— гэта сказаць вельмі мала, амаль нічога, можа — менш за нішто.
— Але ж і негатыўная тэалогія азначае вельмі мала, амаль нічога, азначае, можа быць, нешта іншае, чым нешта. Адкуль і гэтая яе невычарпальная вычарпанасць...
— Ці можна тады дазволіць сабе казаць пра гэты з выгляду элементарны, але, можа быць, няпэўны, цьмяны ці пусты зсярэдзіны, хоць і слаба аспрэчвальны factum — пра нашае перад-разуменне таго, што “называюць “негатыўнаю тэалогіяй”...”,— і г.д.? Ці не ёсць тое, што мы ідэнтыфікуем сёння пад гэтымі двума словамі, перадусім — адкрытым і, адначасова, закрытым, зададзеным, упарадкаваным зводам, зборам выказванняў, якія пазнаюцца або паводле свайго сваяцкага падабенства {family ressemblance), або таму, што паходзяць ад аднаго вытрыманага логіка-дыскурсіўнага тыпу, рэцыдыўнае вяртанне да якога лёгка паддаецца фармалізацыі? Такая фармалізацыя можа стаць механічнай...
— I тым больіп механізаванай і лёгка паўтаральнаю, безабароннаю перад скажэннем, падробкаю і фальсіфікацыяй, што ўсякае выказванне негатыўнае тэалогіі, па сваім вызначэнні, па сваім прызванні, выпустошвае сябе ад усялякага інтуітыўнага на-
паўнення. Kenose* мовы. Калі мы дзеля таго, каб правесці адрозненне паміж напоўненаю інтуіцыяй і выпусташанай або сымбалічнай намеранасцю, якая не памятае першапачатковага ўспрымання, на якое абапіраецца, будзем прытрымлівацца пэўнага правіла фенаменалагічнага тыпу, дык апафатычныя выказванні апынуцца, павінны апынуцца з боку выпусташанасці, а значыць — механічнага і нават чыста слоўнага паўтарэння фразаў без ніякага намерана ўкладзенага ў іх сапраўднага або поўнага сэнсу. Яны ўяўляюць сабою тое, што Гусэрль ідэнтыфікуе як момант крызісу (забыццё першапачаткова ўзніклай або поўнай інтуіцыі, халастое функцыянаванне сымбалічнае мовы, аб’ектывізм). Але выяўляючы ад пачатку закладзеную і ўрэшце непазбежную неабходнасць такога крызісу, выкрываючы праз мову крызісу пасткі падманлівай ілюзорнасці інтуітыўнай свядомасці і фенаменалогіі, яны разбураюць саму аксіяматыку фенаменалагічнай, а значыць, і онталагічнай, і трансцэдэнтальнай крытыкі. Пустата з’яўляецца для іх сутнаснай і неабходнай. I калі яны часам яе асцерагаюцца, дык толькі ў момант малітвы ці гімну. Але такі
(* пустата, вакуум — грэцк.)
момант засцярогі застаецца структурна вонкавым адносна чыста апафатычных патрабаванняў, іначай кажучы — адносна негатыўнае тэалогіі як такой, калі такая — у строгім сэнсе — існуе, у чым часам можна засумнявацца. У такім выпадку. цана, ацэнка якасці, інтэнсіўнасці і сілы з’яваў негатыўнае тэалогіі залежыць, відаць, менавіта ад гэтай узаемасувязі, праз якую гэпіая пустата сучляняецца (спалучаецца) з паўнатой малітвы ці якога-небудзь (тэа-лагічнага. тэіа-лагічнага або онта-лагічнага) азначэння, якое адмаўляецца (абвяргаецца ці, скажам, не прызнаецца). Крытэрыем тут з’яўляецца велічыня такой узаемасувязі, а сама гэтая ўзаемасувязь пралягае паміж двума полюсамі, адзін з якіх мусіць быць полюсам непрызнанай пазітыўнасці.
— Ад чаго залежыць гэтая небяспечная механізаванасць, гэтая .мажліва наяўная ў ёй здольнасць імітаваць або вытвараць негатыўную тэалогію (ці, адначасова, і паэзію з такой самай настроенасцю, чаму мы маем нямала прыкладаў)? Ад таго, што, памойму, само функцыянаванне такіх выказванняў заключаецца ў пэўнай фармалізацыі. Такая фармалізацыя па сваёй сутнасці абыходзіцца, яна па сваёй сутнасці імкнец-
ца абыходзіцца без усякага зместу і без усякай ідыёматыкі, якая несла б у сабе нейкае значэнне, без усякага паказу ці ўвасаблення, без вобразаў і нават без імёнаў — напрыклад, Бога — у такой ці такой мове або ў такой ці такой культуры. Словам, негатыўная тэалогія дазваляе падыход да сябе (сваё перад-разуменне) у якасці большаю часткай ужо з’архіваванага зводу сказаў (фармулёвак), чые лагічная мадальнасць, граматыка, лексіка, нават семантыка ўжо нам даступныя — прынамсі ў той частцы, якая ў іх (гэтых сказах) паддаецца вызначэнню.
— Адкуль і магчымасць кананізацыйнай манументалізацыі твораў, якія, будучы паслухмянымі пэўным законам, здаецца, падпарадкуюцца і нормам пэўнага жанру і пэўнага мастацтва; яны выглядаюць як паўтаральныя, уплывовыя ці падуплыўныя, аб’екты перадачы, даверу і паслушэнства. Бо тут ёсць таксама і настаўнікі, і вучні. Прыгадайце Дыянісія і Тымафея. Тут ёсць і практыкаванні, і розныя віды падрыхтоўкі, тут ёсць і школы — як у хрысціянскай містычнай традыцыі, так і ў традыцыі онтатэалагічнай або меонталагічнай (болып “грэцкай”) у яе экзатэрычнай ці эзатэрычнай формах.
— Вядома, і менавіта вучань (які б ён ні быў геніяльны) пісаў, што не толькі Бог, але і боскасць пераўзыходзіць веды, што своеасаблівасць невядомага Бога сягае за межы сутнасці і боскасці, разбураючы такім чынам супрацьпастаўленні адмоўнага і станоўчага, быцця і нябыту, рэчы і нярэчы — і перавышаючы тым самым усе тэалагічныя атрыбуты:
Der unerkandte GOtt.
Was GOtt ist weiss man nicht: Er ist nicht Licht, nicht Geist,
Nicht Wahrheit, Einheit, Eins, nicht wass man Gottheit heist:
Nicht Weissheit, nicht Verstand, nicht Liebe, Wille, Giitte:
Kein Ding, kein Unding auch. kein Wesen, kein Gemiitte:
Er ist was ich, und du, und keine Creatur, Eh wir geworden sind was Er ist, nie erfuhr.
Бог невядомы.
Toe, што ёсць Бог,— няведа.ма: Ён — не святло, не дух,
He ісціна, не еднасць, не адно, не тое, што і боскасцю завецца;
He мудрасць, ані розум, не любоў, не воля, ані дабрыня;
He рэч, ані нярэч таксама, не сутнасць і не сарцавіна;
Ён тое, што ні я, ні ты, ніякае стварэнне,
Пакуль не стане тым, чым Ён ёсць, не спазнае
(IV, 21).
— А наступная сентэнцыя якраз звяртаецца да святога Аўгусціна як да кагосьці блізкага; настаўніка і папярэдніка, якому пасяброўску або з павагаю можна кінуць выклік: “Кінь, Аўгусціне мой: хутчэй у ямцы (Griiblein) мора ўбачаць, чым ты спазнаеш Бога аж да дна (ergriinden)”.
— Ангелус Сілезіюс меў свой уласны геній, але ўжо і ён паўтараў: ён працягваў пачатае, з яго прыўносіў, пераносіў. Ён перадаваў ці ператлумачваў ва ўсіх сэнсах гэтага слова, бо тое, што ён пісаў, ужо было пост-пісаннем. Гэты спадкаемца быў захавальнікам архіву, ён захоўваў у памяці вучэнне Крыстофа Кёлера. Ім ужо былі прачытаныя Таўлер, Руйсброк. Бёме і асабліва Экхарт.
— Калі я вас правільна разумею, мы з вамі павінны зыходзіць (і гэта ёсць несумненным a priori нашага a posteriori, іначай кажучы — таго пастскрыптуліа, у які мы з вамі ўвязаліся) — мы павінны зыходзіць з такога вось дзіўнага факта, ужо-факта, гатовага факта: у той час, як яна ўсё адмаўляе ці пляжыць, у той час, як яна выкараняе ўсякую прэдыкатыўнасць і сцвярджае сваё існаванне ў пустэльні...
— Пустэльня — вось адна з тых прыгожых і цяжкіх метафар, пра якія, безумоўна, гаварыў Ляйбніц; але мяне ўражвае і яе частая паўтаральнасць, іначай кажучы — той рэфрэн, з якім яна паўтараецца як пячатны крок, памнажаючыся ў сваёй тыповасці як адбітак пячаткі. Напрыклад:
КНІГІ ОНЛАЙН
