Акрамя імя
Жак Дэрыда
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 104с.
Мінск 1997
GOtt spielt nut dem Geschopffe.
Diss alles ist ein Spiel, Dass Ihr die GOttheit macht: Sie hat die Creatur umb Ihres willn erdacht.
Бог гуляе з тварэннем.
Усё гэта — гульня, якую Сабе Баство дае: Яно Сабе прыдумала стварэнне дзеля Свайго задавальнення (П, 198).
— Тады негатыўная тэалогія можа хіба толькі ўяўляцца як адна з найбольш гуллівых формаў стварэння, якое ўдзельнічае ў такой боскай гульні, бо “я”, як вы памятаеце, ёсць “як” “Бог”. Застаецца пытанне аб тым, што дае месца такой гульні, пытанне аб месцы, адкрытым для такой гульні паміж Богам і яго тварэннем, іншымі словамі — для экс-апрапрыяцыі (раз-прыўлашчэння). У максіме “GOtt ausser Creatur” прыслоўе, што гаворыць пра месца (wo), змяшчае ў сабе ўсю загадку. “Перанясіся туды, куды перанесціся не можаш”, да немагчымага,— гэта, па сутнасці, і ёсць адзіны спосаб перамяшчэння. Перанесціся туды, куды магчыма, гэта не значыць перанесціся, гэта значыць ужо быць там і, як у паралюшы, нсрухома стаяць у не-рашучасці без-падзейнасці: “Geh hin, wo du nicht kanst; sih, wo du sihest nicht: Hor wo nichts schallt und klingt, so bistu wo GOtt spricht." Гэтае прыслоўе месца (wo) гаворыць пра месца слова Bora-
ва, пра Бога як слова, і Der Ort ist dass Wort (I, 205) якраз зацвярджае месца як Богава слова.
— Ці з’яўляецца гэтае месца створаным Богам? Ці з’яўляецца яно часткай гульні? Або яно ёсць сам Бог? Або тое, што папярэднічае і Богу, і Ягонай Гульні, каб зрабіць іх магчымымі? Іначай кажучы, застаецца даведацца, ці адкрываецца гэтае неадчувальнае (нябачнае і нячутнае) месца Богам, імём Бога (што — можа быць — як бы ёсць яшчэ нечым іншым), або яно “старажытнейшае” за час тварэння, проста — за час, за гісторыю, за апавяданне, за слова і г.д. Застаецца даведацца (па-за ведамі), ці з’яўляецца месца адкрытым праз заклік (адказ, падзею, якая заклікае да адказу, выкрыццё, гісторыю) або яно застаецца бесстаронне чужым, як Khora, усяму, што змяшчаецца, і замяшчаецца, і вядзе ў ім гульню,— у тым ліку і таму, што мянуецца Богам. Назавем гэта выпрабаваннем хоры (Khora)...
— А хіба ў нас ёсць выбар? Навошта выбіраць паміж двух? Ці гэта магчыма? Хоць, сапраўды, два гэтыя “месцы”, два гэтыя адчуванні месца безумоўна характа-
рызуюцца абсалютнаю разнароднасцю. Адно месца выключае другое, адно абыходзіць другое, адно абыходзіцца без другога, адно ёсць — абсалютна — без другога. I аднак тое, што яшчэ неяк звязвае іх адно з адным, гэта менавіта гэты дзіўны прыназоўнік, без, гэтае дзіўнае без-з або з-без (without). Логіка гэтай лучнасці або гэтага спалучэння (злучэння-разлучэння) адначасова і дазваляе, і забараняе тое, што можна было б назваць усепрыкладнасцю. Кожная рэч, кожнае існае, вы, я, іншы, кожны X, кожнае імя і кожнае імя Бога могуць станавіцца прыкладам іншых падмяняльных X. Працэс абсалютнай фармалізацыі. Любы іншы — гэта любы іншы. Адно нейкае імя Бога ў пэўнай мове, фразе, малітве становіцца прыкладам другога дадзенага імя ці імёнаў Бога, а потым — імёнаў увогуле. Патрабуецца выбраць найлепшы з прыкладаў (а гэта непазбежна — абсалютнае дабро, agathon, якое, такім чынам, аказваецца epekeina tes oust as), але ж ён найлепшы як прыклад'. тым, чым ён ёёць, і тым, чьім не ёсць; тым, чым ён ёсць, і тым, што ён сабой уяўляе, падмяняе, абпрыкладняе. I гэтае “патрабуецца” (найлепшы) таксама з’яўляецца прыкладам усіх “патрабуецца” якія ёсць і якія могуць быць.
— Аднак “патрабуецца” азначае не толькі, што гэта неабходна, але і — этымалагічна — што “гэтага бракуе” або “гэтага не стае”. Аблуда ці зрыў тут заўжды недзе no634.
— Але такая ўсепрыкладнасць, залучаючы, адначасова і злучае, і разлучае, яна расчляняе найлепшае як індэферэнтнае, расчляняе як найлепшае, так і індэферэнтнае: з аднаго боку, на адным шляху — вечнасць глыбокая і прадонная, глыбінная, але даступная месіянству ўвогуле, тэлеа-эсхаталагічнаму апавяданню і пэўнаму гістарычнаму (ці гістарыйнаму) досведу або адкрыццю; з другога боку, на другім шляху — бесчасоўе бездані без дна, ані паверхні, абсалютнае заспакаенне (ні жыццё, ні смерць), якое дае месца ўсяму, чым яно не ёсць. Па сутнасці — дзве бездані.
— Але дзве бездані, пра якія кажа Сілезіюс, з’яўляюцца абедзве двума прыкладамі бездані першай, глыбіннай, той, якой вы толькі што далі азначэнне, паставіўшы яе на першае месца, хоць яна ні ў чым, здаецца, не “першая”. Сілезіюс піша:
Ein Ahgrund rufft dem andern.
Der Abgrund meines Geists rufft jmme mit Geschrey Den Abgrund GOttes an: Sag welcher tieffer sey?
Адна бездань кліча другую.
Бездань духу майго кліча крыкам сваім
Бездань Бога: скажы, дзе глыбейшая з іх? (I, 68).
— Менавіта гэтая незвычайная ўсепрыкладнасць і ўкараняе, але адначасова і выкараняе ідыёму. Кожная ідыёма (напрыклад: грэцкая онта-тэалогія ці хрысціянскае адкрьіццё) можа сведчыць як пра самую сябе, так і пра тое, чым яна не ёсць (пакуль што ці назаўжды), хоць само па сабе значэнне, ёмістасць такога сведчання (пакутніцтва) не вызначаецца адною ўнутрызмястоўнасцю ідыёмы (хрысціянскае пакутніцтва, напрыклад). I тут, у гэтым сведчанні, прапанаваным не сабе, а іншаму, якраз і ўтвараецца пераломная лінія сэнсаперадавальнасці (перакладальнасці), а значыць — сяброўства, усеагульнай супольнасці, нецэнтразмешчанасці Еўропы, па-за значэннямі philia, міласэрнасці і ўсяго таго, што з гэтым можна асацыяваць, нават па-за еўрапейскай інтэрпрэтацыяй імя Еўропы.
— Вы хочаце намякнуць. што менавіта пры гэтай умове і можна арганізоўваць міжнацыянальныя і міжкультурныя калёквію-
мы па “негатыўнай тэалогіі” (я ўзяў бы цяпер гэты выраз у двухкоссе).
— Напрыклад. Трэба. ва ўсякім разе, прадумаць гістарыйную і безгістарыйную магчымасць такога праекту. Ці маглі б вы ўявіць сабе падобны калёквіюм усяго стагоддзе назад? Але тое, што выглядае магчымым, становіцца менавіта праз гэта і бясконца праблематычным. Такі падвойны парадокс падобны да падвойнае апарыі: адначасовае адмаўленне і нова-сцвярджэнне грэцкіх онта-тэалогіі і метафізікі, выкараненне і пашырэнне хрысціянства ў Еўропе і па-за Еўропай — у той самы момант, калі прыхільнасць да яго, як кажуць некаторыя статыстычныя дадзеныя, здаецца, пачынае слабець...
— А мяне займае думка пра тое, што адбываецца ў самой Еўропе, дзе папа заклікае да ўтварэння ці аднаўлення Еўропы, адзінай у сваім хрысціянстве, якое нібыта ёсць сама яе сутнасць і яе прызначэнне. Падчас сваіх ваяжаў ён спрабуе давесці, што перамога над таталітарнымі рэжымамі Усходу была дасягнутая менавіта дзякуючы хрысціянству і ад яго імя. Падчас так званай вайны ў Персідскім заліве аб’яднаныя
ў кааліцыю заходнія дэмакратыі нярэдка выступалі з чыста хрысціянскімі прамовамі, гаворачы пры гэтым пра міжнароднае права. I тут яшчэ шмат чаго можна сказаць, але гэта ўжо будзе па-за тэматычнымі рамкамі нашага калёквіюма.
— 3 аднаго боку, такое адмаўленне як нова-сцвярджэнне, здаецца, замыкае на два павароты лагацэнтрычны тупік еўрапейскага домаўпарадкавання (і Індыя ў гэтых адносінах не ёсць чымсь абсалютна іншаеўрапейскім). Але з другога боку, яно ж з’яўляецца і тым, што, дзейнічаючы на вонкавым, адкрытым краі такой унутрыхатнасці ці такой свойскасці, пакідае праход, пакідае магчымасць быць іншым.
— Пакідаць — вось цяжкаперакладальнае слова. Як яны будуць яго перакладаць? Праз “to leave”, як у той фразе, якая хутка ўжо прагучыць, калі мы павінны будзем расстацца (я пакідаю вас, я сыходжу, I /eave), або праз “to let” 1
— Мы павінны звярнуцца тут да нямецкае ідыёмы. Сілезіюс піша ў традыцыі Gelassenheit, якая ідзе, прынамсі, ад Экхарта, як мы толькі што зазначалі, і аж да Хайдэ-
гера. Трэба пакінуць усё, пакінуць усякае “штосьці” праз любоў да Бога, і, безумоўна. — пакінуць Бога, кінуць яго, гэта значыць — адначасова расстацца з ім і (але) пакінуць яго (быць па-за штосьці-быццём). Акрамя ягонага імя — якое неабходна змоўчваць там, дзе яно робіцца самім сабою: каб дайсці датуль, да яго поўнага затухання:
Dass etwas muss man lassen.
Mensch so du Etwas liebst, so liebstu nichts fiirwahr: GOtt ist nicht diss und dass, drumb lass dass Etwass gar.
“Штосьці” пакінуць трэба.
Калі ты любіш “штосьці”, чалавек, дык ты нішто не любіш сапраўды:
Бог ёсць не гэта і не тое; дык пакінь жа гэта “штосьці” назаўжды (I, 44).
Або яшчэ:
Die geheimste Gelassenheit.
Gelassenheit fahr GOtt: GOtt aber selbst zulassen, Ist ein Gelassenheit die wenig Menschen fassen.
Найтаямнічае супакаенне.
Супакаенне Бога здольнае ўлавіць; але і занядбаць самога Бога;
Вось жа яно — супакаенне, што здольныя ўлавіць людзей нямнога (I, 92).
— Забыццё гэтага Gelassenheit, забыццё
ў гэтым Gelassenheit не выключае задавальнення і асалоды; яно, наадварот.— пакідае, дае ім месца. Яно адкрывае гульню Бога, боскую гульню (гульню Бога і з Богам, Бога з сабой і з тварэннем); яно адкрывае заўзятую цягу да насалоды ад Бога, Богам, боскае насалоды:
Wie kan man GOttes geniessen.
GOtt ist ein Einges Ein, wer seiner wi! geniessen, Muss sich nicht weniger als Er, in Ihr einschliessen.
Як можна насалоду мець ад Бога.
Бог ёсць адзінае Адно; хто хоча насалоду ад Яго мець,
Той сам, не меней за Яго, у Ім змясціцца мусіць (I, 83).
— Пакінуць праход для іншага, зусім іншага — гэта і ёсць гасціннасць. Падвойная, дваістая гасціннасць: тая, што мае бабілёнскія абрысы (узвядзенне вежы, заклік да ўсеагульнай перакладальнасці, але і, адначасова, прымусовае ўкараненне імя, мовы і ідыёмы), і тая (другая і такая самая), што прадугледжвае разбурэнне, дэканструкцыю Бабілёнскае вежы. Абедзве мэты матывуюцца адным своеасаблівым жаданнем усеагульнай супольнасці — па-за межамі пустэльні няўдзячнай фармалізацыі, гэта значыць — нават па-за межамі эканомікі. Але
абедзве яны сутыкаюцца (вядуць гаворку) з тым, чаго яны хочуць пазбегчы: з самім недатыкальным (незгаворлівым). Жаданне Бога, сам Бог (у якасці іншага імя жадання) сутыкаецца (вядзе гаворку) у пустэльні з радыкальным атэізмам.
— Калі вас паслухаць, дык усё больш пачынае ўзнікаць адчуванне, што пустэльня (desert) ёсць іншым імём, калі не належным месцам жадання (desir). I голас апафазісу, які зрэдчас, на што мы нядаўна намякалі, набывае аракульскі тон, часта гучыць у пустэльні. што не заўсёды азначае тое самае, што і прапаведаваць у пустэльні.
КНІГІ ОНЛАЙН
