Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 1
Памер: 348с.
Гародня 2003
У той жа дзень Сталін запрасіў да сябе на размову адказных супрацоўнікаў Бслнацкома і бсларускіх секцый РКП(б), у ходзе якой прапанаваў скласці спіс кандыдатаў на замяшчэннс пасад у Часовым рабоча-сялянскім урадзе Беларусі. Праз два дні, 27 снсжня, Сталін правёў нараду ў Масквс з кіраўнікамі Паўночна-Заходняга абкома РКП(б) і Аблвыкомзаха Мясніковым і Калмановічам, на якой была акрэслена тэрыторыя Беларускай рэспублікі з пяці губерняў: Гродзенскай, Мінскай. Магілёўскай, Віцебскай і Смаленскай. а таксама вызначаны склад новага ўрада (старшыня і 15 членаў) і паўнамоцтвы рэспублікі.
Ha VI Паўночна-Заходняй абласной канферэнцыі РКП(б), якая пачала работу 30 снсжня ў Смалснску. у даклад А.Мяснікова па пытанні «Бягучы момант» быў уключаны пункт «Бсларуская Савецкая Рэспубліка». Ён змяшчаў прапанову «абвясціць Заходнюю Камуну самастойнай Савсцкай Сацыялістычнай Беларускай Рэспублікай». У якасці аргумента вылучаўся мгжнародны фактар «замкнуць ланцуг самавызначыўшыхся ўтварэнняў» (Пратакол I зезда Камуністычнай партыі (бальшавікоў) Беларусі. Менск, 1934. С. 13). Дэлегаты пагадзіліся з такой прапановай і без абмеркавання адзінагалосна прынялі яс пры пяці ўстрымаўшыхся. У пастановс аб тэрыторыі рэспублікі асноўным ядром яе лічыліся Мінская, Смаленская. Магілёўская, Віцебская і Гродзснская губерні з прылеглымі да іх мясцовасцямі суседніх губерняў. населеных пераважна беларусамі.
Аднак у гэтых межах ССРБ праіснавала толькі два тыдні. Паміж прыхільнікамі З.Жылуновіча і А.Мяснікова разгарнуліся вострыя спрэчкі ў сувязі з фарміраваннем Часовага ўрада рэспублікі. Канфлікт паміж імі асабіста ўладкоўваў Сталін, які меў намер прыехаць у Мінск у пачатку студзеня, але па прапанове ЦК РКП(б) быў адкамандзіраваны на Усходні фронт у сувязі са склаўшайся там крытычнай спу ацыяй. У тэлсграме да кіраўнікоў ССРБ раіў, што «праз 10 дзён буду ў Вас, паводзьцс сябе спакойна і не біцеся, a то будзе дрэнна» (Расійскі цэнтр захоўвання і выву-
чэння дакументаў навейшай псторыі (РЦЗ і ВДНГ) Ф 3 Воп 6 Спр. 4671. A. 1).
Аднак Сталін затрымаўся на фронце не на дзесяць, а болыв чым на дваццаць дзён. У яго адсутнасць у Беларусь быў накіраваны ўпаўнаважаны ЦК РКП(б) і член Цэнтральнага Камітэта А.іофэ з вялікімі паўнамоцтвамі. 16 студзсня 1919 года ЦК РКП(б) прыняў адмоўнае для беларускай дзяржаўнасці рашэнне забраць у толькі што створанай Бсларускай Рэспублікі Віцебскую. Маплёўскую і Смаленскую губсрні і ўключыць іх у склад РСФСР. а Мінскую і Гродзенскую губсрні абяднаць з Літоўскай ССР. На пасаду старшыні ЦВК будучай ЛітБсл планаваўся непасрэдна А.Іофэ.
Адным з галоўных ініцыятараў утварэння ЛггБсла сгаршыня УЦВК і сакратар ЦК РКП(б) Я.Свярдлоў у тэлеграме ад 30 студзеня ў ЦК КП Літвы як аб звяршыўшымся факце павсдамляў, што на зездзе Саветаў Беларусі будзе вынесена рашэнне аб абяднанні Беларусі з Літвой. Таму прапаноўваў «літоўскім таварышам як можна хутчэй склікаць свой з езд і правесці там тос ж рашэнне» (Свердлов Я.М. Мзбр пронзв.: В 3 т М , 1960. Т З.-С. 143).
Супраць штучнага дзялення этнічнай Беларусі пратэставалі не толькі група 3 Жылуновіча, але А.Мяснікоў і яго прыхільнікі. Аб гэтым сведчыць пратакол пасяджэння Цэнтральнага бюро КП(б) Беларусі ад 22 студзеня, на якім прысутнічаў Іофэ. Усе 8 членаў Бюро адхілілі прапанову Іофэ аб падзелс тэрыторыі рэспублікі і вырашылі звярнуцца ў ЦК РКП(б) з просьбай перагледзець пытанне аб усходніх губернях Беларусі (Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ Ф. 4. Bon. 1. Спр. 1 A 20-21)).
Таму Іофэ ў лісцс Свярдлову ад 28 студзеня адзначыў, што абедзве групы нікуды не вартыя Беларусы, ці група Жылуновіча нацыяналісты, а Мяснікоў і яго прыхільнікі, хоць не нацыяналісты. але сепаратысты яшчэ горшай маркі. 1 раіў разагнаць іх, паслаць на працу куды-нсбудзь далей ад Беларусі.
Аднак ідэя дзяржаўнасці Беларусі знаходзіла ўсё больш сваіх прыхільнікаў і сярод савсцка-партыйнага актыву былой Паўночна-Заходняй вобласці Гэтыя настроі яскрава выявіліся на Мінскай губернскай партыйнай канферэнцыі. якая адбылася ў канцы студзеня 1919 года. У прынятай рэзалюцыі канферэнцыі за подпісамі членаў Бюро І.Рэйнгольда. Р.Найдзенкава і В Кнорына выказваўся недавер прадстаўніку ЦК РКП(б) Іофэ, змяшчалася патрабаванне адклікаць яго з Бсларусі Сур'ёзныя папрокі ў адміністрыраванні былі зроблены і ў адрас Свярдлова.
Такая пазіцыя савецка-партыйнага кіраўніціва Беларускай рэспублікі выклікала сурёзную заклапочанасць у ЦК РКГІ(б). Урэгуляванне канфлікту было ўскладзена на Сталіна, які ад імя Цэнтральнага камітэта РКП(б) адобрыў дзейнасць Іофэ ў Беларусі і патрабаваў ад члснаў Цэнтральнага бюро КПБ(б). падпісаўшых рэзалюцыю, перагледзець свае пазіцыі. У той жа час у тэлефанаграмс савецкаму ўраду Літвы паведамляў, што на кандыдатуры Іофэ на пасаду старшыні ЦВК Літбела «нс настойвасм. няхай будзс Ціхоўскі».
Невыпадкова. што ў працы 1 Усебеларускага з езда Савеіаў 2-3 лютага 1919 года нспасрэдна ўдзельнічаў Свярдлоў. У дакладзе асноўны акцэнт ён зрабіў на ахапіўшую краіны Еўропы, на думку дакладчыка, сусветную пралетарскую рэвалюцыю і неабходнасць адзінства ў гэтых умовах пралетарыята Беларусі, Літвы і Расіі. 3 езд Саветаў прадубліраваў прынятае раней у Маскве рашэнне аб утварэнні Літоўска-Беларускай савецкай Рэспублікі. 27 лютага 1919 года ў Вільні на аб яднаным пасяджэнні ЦВК Літоўскай і Беларускай ССР было прынята рашэнне аб аб яднанні рэспублік Літвы і Беларусі.
3 утварэннем гэтай штучнай дзяржаўнасці як бы здымалася з павесткі дня пытанне аб правамернасці далучэння этнічных беларускіх зямсль да РСФСР
У склад новага ўрада ЛітБела З.Жылуновіч нс ўвайшоў бо ў пачатку лютага быў накіраваны на журналісцкую працу ў Харкаў. А.Мяснікоў у маі 1919 года быў камандзіраваны на Усходні фронт у рангу камандуючага Паволжскім фронтам. Яшчэ больш трагічна склаўся лёс Рыгора Паўлавіча Найдзенкава. які на I Усебеларускім з ездзе Саветаў быў абраны членам ЦВК БССР і яго Прэзідыўма, а ў сакавіку членам ЦК КП(б)ЛіБ. У маі 1919 года, паводле пастановы ЦВК ЛітБсла, ён быў арыштаваны Вярхоўным рэвалюцыйным трыбуналам ЦВК ЛітБела па абвінавачванні ў тым, што выдаваў сябе за члсна РСДРП з 1906 года, адказныя пасады ў Заходняй вобласці выкарыстоўваў для сваёй выгады, і быў растраляны
Такі сумны вынік першапачатковага этапа стварэння беларускай дзяржаўнасці на савецкай аснове. Тагачаснаму савецкаму і партыйнаму актыву Беларусі быў дадзены прадметны ўрок пралетарскага інтэрнацыяналізму Ён наклаў свой адмоўны адбітак на пазіцыю кіраўнікоў Мінскага губрэўкома ў лшсні 1920 года, калі ў другі раз вырашалася пытаннс аб абвяшчэнні ССРБ і яе тэрыторыі. што таксама атрымала скажонае асвятленне ў беларускай гістарыяграфіі.
3 вызваленнем 11 ліпеня 1920 года Мінска а затым болыпай часткі тэрыторыі Беларусі ад поіьскіх войск склаліся абектыўныя перадумовы для аднаўлення беларускай ддяржаўнасш Для падрыхтоўкі дэкларацыі аб абвяшчэнні ў дрх г і раз беларускай дзяржаўнасці была створана камісія У склад яс ўвайшлі 4 прадстаўнікі ад БПС-Р (Я.Белькевіч Г1 Берднік, У.Мамонька і М ГІашковіч). 2 ад КП(б)Б ЛіБ (А Чарвякоў і В Кнорын) ад ERA У Ігнатоўскі. ад Бунда-А.Вайнштэйн На першым сходзе камісіі былі пастаўлсны ў парадак дня наступныя пытанні
1 Беларусь і яс межы.
2 . Адносіны да суссдзяў
3 Дзяржаўна-палітычны ладБеларусі
4 . Зямсльная. эканамічная і вайсковая справы
Галоўнае разыходжаннс БПС-Р з пазіцыяй камуністаў было па пытанні аб межах Беларусі Прадстаўнікі БПС-Р настойвалі, каб у акце абвяшчэння незалежнасці Беларусі быў акрэслены прынцып этнічнага самавызначэння Аднак прадстаўнік камуністаў В.Кнорын адказаў, што яны «не могуць дапусціць. каб Смаленская, Магілёўская і Віцебская губерні адышлі да Беларусі, гаму што жывуць там рускія людзі і што там няма беларусаў («Бюлетэнь загранічнай групы Бсларускай партыі сацыялістаўрэвалюцыянераў. 1926. № 3 4 (студз.-сак.) С.4 15). Прадстаўнікі БПС'-Р афіцыйна заявілі. што пад такой Дэкларацыяй аб аб яўлснні незалежнасці ССРБ яны сваіх подпісаў не паставяць, а таксама адмовіліся ўвайсці ў склад Часовага рэвалюцыйнага камітэта.
ІДК КП(б)Б ЛіБ выказаўся за разрыў адносін з беларускімі эсэрамі. Далейшая гістарычная рэчаіснасць паказала шкоднасць такой палітычнай лініі. Ва ўмовах. калі пачаліся перамовы ў Рызе паміж Расійскай і Польскай дэлегацыямі абумовах прэлімінарнага мірнага дагавору. патрэбна была лінія на аб яднанне палітычных сіл, якія адстойвалі тэрытарыяльную цэласнасць Беларусі
Таму не выпадкова беларуская нацыя і яс этнічная тэрыторыя аказалася раздзеленай на доўгі час на тры часткі. Як суверэнная дзяржава Беларуская рэспубліка існавала пасля другога аб~ вяшчэння ў межах толькі 6 паветаў былой Мінскай губерні (Бабруйскі, Барысаўскі, Ігуменскі, Мазырскі, часткова Мінскі і Слуцкі) былой Мінскай губерні. Яе плошча складала 52.4 тыс кв км. а насельніцтва 1 544 000 чалавек
В.І.Гэлубовіч, прафесар, загадчык кафедры эканамічнай еісторыі Установы адукацыі «Беларускі дзяржаўны эканамічны універсітэт»;
З.В.Шыбека, прафесар кафедры эканамічнай гісторыі Установы адукацыі «Беларускі дзяржаўны эканамічны універсітэт» г Мінск
ЭКАНАМІЧНАЯ ПСТОРЫЯ Ў БЕЛАРУСІ:
ВЫНІКІ РАЗВІЦЦЯ I ПЕРСПЕКТЫВЫ
Вядома. што ў Беларусі існуе эканамічная гісторыя. але. акрамя спецыялістаў, мала каму вядома. што гэта такое па сваёй сутнасці. Выдадзены. праўда. адпавсдныя дапаможнікі. алс яны чытаюцца пераважна студэнтамі. Таму і ўзнікла нсабходнасць напісаць гэты навуковы артыкул. каб больш дакладна вызначыць месца эканамічнай гісторыі на навхковай прасторы. паказаць асноўныя этапы яс станаўлсння і ролю ў грамадствс.
Эканамічная гісторыя належыць да гуманітарных навук і вывучас развіццс гаспадарчай дзейнасці людзсй. вынікі іх дзейнасці і фактары. што ўплываюць на гэту дзейнасць. Прадмстамі зацікаўленасці псторыка-эканаміста з яўляюцца паходжанне і развіццё розных тыпаў гаспадаркі. а таксама эканамічныя трасфармацыі. якія адбываюцца ў канкрэтных сацыяльна-гістарычных умовах.
Эканамічная гісторыя зарадзілася насумежжы дзвюх навук эканомікі і гісторыі Спачатку гісторыка-эканамічныя апісанні праводзіліся ў рамках эканамічных даследаванняў, якія імкліва развіваліся ў краінах Заходняй Еўропы ад канца XVIII ст. у сувязі з бурным эканамічным прагрэсам. Затым. пасля з’яўлсння ў другой паловсХІХ ст. дзяржаўнай статыстыкі. сталі пашырацца эканамічныя сюжэты ў рамках гістарычных даследаванняў. Інтэграцыя адзначаных фрагмснтаў эканомікі і гісторыі ў эканамічную гісторыю як асобную навуку адбылася ў пачатку XX ст. Якраз гады ў еўрапейскіх універсітэтах ствараліся кафедры эканамічнай гісторыі і ўзнік шэраг навуковых гісторыка-эканамічных часопісаў: нямецкі «Квартальнік пасацыяльнай і эканамічнай гісторыі» (1903). французскі «Агляд сацыяльнай і эканамічнай гісторыі» (1913). галандскі «Гісторыка-эканамічны штогоднік» (1915).
КНІГІ ОНЛАЙН
