Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 1
Выдавец:
Памер: 348с.
Гародня 2003
Умацаванне фінансавага становішча замужняй жанчыны ў XVIII ст. адлюстравалася і ў практыцы прызначэння мужам для жонкі адмысловага рэгулярнага грашовага ўтрымання нявыплага якога часам магла стаць адной з прычын пачатку шлюбараз воднага працэсу.
Новыя тэндэнцыі ў XVIII ст. назіраюцца і ў вызначэнні пра ва жанчыны на апеку над дзецьмі. Традыцыйнае права ў выніку смерці мужа рэгламентавала пераход апекі над дзсцьмі. калі яна небыла абумоўленая ў тэстаменце, да сваякоўабо іншых паважаных і маёмасных людзей. Жанчына магла атрымаць апеку толькі ў выпадку спецыяльнага распараджэння мужа. Аднак на працягу XVIII ст. у юрыдычнай практыцы сфармавалася традыцыя пераходу дзяцей пад апеку маці ў выпадку смерці мужа ва ўсіх сітуацыях, калі іншы апекун нс быў ім вызначаны. Гэта значна пашырала правы жанчыны па распараджэнні маёмасцю дзяцсй да дасягнсння імі паўналетняга ўзросту, а таксама стварала падставы фінансавай самастойнасці івляхцянкі
Адзначаныя змены ў вызначэнні маёмаснага і прававога стагл су жанчыны ў сям'і выклікалі не толькі замацаванне яе сямейнага становішча, але і актывізацыю дзейнасці. іпто не была непасрэдна звязаная з выкананнем сямейных абавязкаў. Адначасова ў вызначэнні і сямейнага, і грамадскага стату сх кожнай канкрэтнай шляхцянкі ў XVIII ст вялікую ролю сталі адыгрываць яе ўлас
ныя якасці. жаданні і памкненні. якія ў значнай ступені стымуляваліся развіццём індывідуалістычных тэндэнцый у культуры.
Актывізацыя свецкага жыцця шляхцянак. пашырэнне сферы іх інтарэсаў на заняткі літаратурнай, тэатральнай. музычнай творчасцю. мецэнацтвам і нават палітычнай дзейнасцю былі вынікам нстолькі ўмацавання фінансавага становішча жанчын. але і тагачаснай французскай моды ў міжасабовых стасунках. якая ахапіла вышэйшыя шляхецкія і магпацкія колы ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Звязаныя з гэтым былі і новыя з'явы ў адносінах да жаночай адукацыі, што назіраліся ў грамадствс на працягу XVIII ст. Акрамя паступовага разумення прадстаўнікамі шляхецкіх колаў нсабходнасці адмысловай адукацыі для дачок. важна адзначыць і змены ў адносінах да яе зместу.
На працягу XVIII ст. былі ўнесеныя карэктывы ў праграмы навучання жаночых кляштарных пансіёнаў, дзе пэўную ўвагу сталі надаваць нсрэлігійнай складальнай частцы навучання. а таксама заняткам спевамі, музыкай, танцамі. якія былі патрэбныя для свецкага жыцця шляхцянак Адначасова сталі з яўляцца прыватныя жаночыя пансіёны, а таксама вялікую распаўсюджанасць набьілі гувернёры і прыватныя настаўнікі, якія забяспсчвалі навучанне дзяўчын модным прадметам і майстэрствам пад кантролсм бацькоў.
Змены ў жаночай адукацыі і стылі жыцця на працягу XVIII ст. мелі разнастайныя вынікі для вызначэння як сямсйнага, так і грамадскага статусу жанчыны Фінансавыя магчымасці і характар свенкага жыцця значна пашырылі сфсру пазасямейных кантактаў жанчыны, выклікалі значнае распаўсюджанне інстытута каханкаў і каханак. Адначасова адбываецца пэўная пераацэнка сістэмы сямейных каштоўнасцяў Вынікам гэтых працэсаў стала павелічэнне колькасці разводаў у заможных шляхсцкіх ссмях, якіх усе гэтыя з'явы закранулі ў большай ступені. Усё вышэйадзначанае дазволіла даследчыкам сцвярджаць пра наяўнасць напрыканцы XVIII ст. крызісу інстытуту шлюбу і шлюбных адносінаў.
Усс адзначаныя з явы паўплывалі на вызначэнне не толькі рэальнага сямейнага статусу жанчыны шляхецкага паходжання, алс і на некаторыя змсны ў яс грамадскім ідэалс. якія адлюстраваліся ўтагачаснай друкаванай літаратуры, атаксама мемуарнай і эпісталярнай спадчынс. Традыцыйны вобраз жанчыны звязваў яс жыццё і дзейнасць выключна з колам сямейных абавязкаў яс як жонкі і маці. Адсюль найбольш характэрныя якасці. якімі павінна была валодаць шляхцянка. набожнасць. паслухмянасць. сціпласць і міласэрнасць, адлюстраваныя найперш у шматлікіх пахавальных
прамовах. Асуджэнне свецкай актыўнасці жанчын вельмі часта сустракалася ў публіцыстыцы Рэчы Паспалпай XVIII ст
Адначасова на працягу адзначанага перыяду стаў складвацца вобраз жанчыны свецкай дамы адлюстраваны ў вершаваных прысвячэннях. мастацкіх творах. мемуарах Адпаведная новаму ідэалу шляхцянка павінна быць прыгожая разумная, прыемная ў размове і стасунках Гэтае ўяўленне пра ўласцівасці свсцкай жан~ чыны всльмі часта суседнічала з традыцыйным бачаннем яе сямейных абавязкаў. што спвярджае дваістасць разумення ў грамад ■ стве месца шляхцянкі Разам зтым важнасць сямейных функцый жанчыны і адпаведных яе якасцяў ніколі не ставілася пад сумнеў.
Вынікам сінтэзу двух вобразаў жанчыны ў грамадстве другой паловы XVIII ст стала нараджэннс новага грамадскага ідэалу. які ўключаў рысы абодвух Грамадская актыўнасць шляхцянак напрыканцы XVIII ст сфармавала ўсведамленне неабходнасці адмысловага патрыятычнага выхавання дзяўчынак, як і хлопцаў. Пры гэтым функцыі такіх выхавацелек павінны былі ўзяць насябс маці, на якіх ускладалася галоўная адказнасць за выхаваннс і навучанне дзяцей, з мэтай зрабіць іх нетолькі адукаванымі людзьмі, але і свядомымі грамадзянамі сваёй краіны.
Такім чынам. сямейны статус прадстаўніцы шляхецкага сас лоўя на працягу XVIII ст. вызначаўся яктрадыцыйнымі фактарамі, звязанымі з грамадскім сгановішчам бацькоў і мужа, так і некаторымі зменамі ў маёмасных і прававых адносінах, накіраванымі на ўмацаванне яс маёмасных пазіцый. Значную ролю адыгралі і новыя з'явы ў культуры. звязаныя з эмансіпацыйнымі тэндэнцыямі эпохі Асвстніцтва, а гаксама ў грамадскім уяўленні пра ролю і Meena жанчыны. у якім адлюстравалася асэнсаваннс тых зменаў. што рэальна адбыліся ў сямейным становішчы шляхцянак
С.Д.Дерновйч г. Мйнск
МЕЧН ЭПОХЙ ВЙКЙНГОВ В МЕЖДУРЕЧЬЕ ДНЕПРА Н НЕМАНА (К ПРОБЛЕМЕ НСТОРНКО-КУЛЬТУРНЫХ КОНТАКТОВ В РАННЕСРЕДНЕВЕКОВЫЙ ПЕРРІОД)
РІзученне такого предмета вооруженмя, как меч, прсдставляст опредсленные возможностн для реконструкцнн н оценкн нсторнко-кулыу рных контактов между населеннем междуречья Днепра н Немана н норманнамн в ІХ-ХІ в
Двухлс гвяйный мс'і стал нзвестен в этом per ноне только на рубеже I II гыс н.э. He встречсны мечй н в славянскнх памятннках Русн. предшествуюіцнх образованню Древнерусского государства На террйторнн С'свсрной Европы no ор\жнс получмло распространенйе уже в псрвой половннс 1 тыс н > а нассленне балтскнх. германскнх. фяно-угорскпх племсн по інакомнлось с двухлезвнйнымй мечамн. в псрвой половмне серсдпне I тыс н.э. Очевндно. что появленйе такого оружмя в междуречье Днспра н Немана в конце 1 началс II тыс. н.э. можно рассматрнвать как новое явленме в матернальной культуре. не нмеюіцее локальных прототйпов
В 2000 г. в пройме р.Берсзнны у д Брнлм Ммнской областн случайно был обнаружен денсжно-вешевой комплекс конца IX века Помммо монетной частм, клад содержал десять весовых гмрек, свернутгую в спнраль шсйную ссребряную грнвну с отрубленнымн окончаннямн прута п меч (тмпа «Н» по опредсленню О.ВПова).
Мечн тнпа «Н» характерйзуются прямой іардой, прямым всрхнйм перекрестьсм н простым треугольным навершнем. Данныс мечн включены в I группу тнпов в культурно-йсторйческой тнпологнн мечей эпохн вякннгов. Такне мечн, относягцмеся к IX пер. пол. X в., шнроко нспользовалнсь в Европе, особснно в Скандянавнн. где онн составляют 48 % вссх находок клмнков эпохн внкннгов.
В Восточной Европс мечн I группы компактно расположены вдоль «Путй йз варяг в грекн» у ранннх торгово-ремссленных н дружннных цснтров н отражают проннкновеннс норманнов на Волховско-Днспровскйй путь, начнная с IX вска
Находка у д.Брнлй позволяет предположнть. что с конца IX вска ответвлсннс «Пута нз варяг в грскм» вдоль р.Бсрсзйны (правого прнтока Днспра) важный коммунйкацнонный участок в направленйн Север-Юг.
В 1956 г. на правом берегу Западной Двнны. прммерно в 2.5 км на восток от Верхнего Замка в Полоцке был обнаружен железный двухлсзвййный меч. Находка была сделана на месте провсдсння стронгельных работ. На плане Полоцка на гравюре С.ГІахоловмцкого 1579 г. на восток от города вдоль Западной Двмны нзображены неболышіе холмы. отразйвшне. по мнснню Г.В.Штыхова. курганы. Можно предположнть, что меч пронсходнт йз разрушенного курганного погрсбення в окрестностях ГІолоцка.
Обіцая длнна меча составляет 97 см дінна клннка 70 7 см высота рукояткн 17 3 см. шнрнна лезвмя у псрекрсстья 5 5 см шнрмна гарды 10.8 см. высота гарды 2 см. шнрнна стержня рукоята 1.8 см. шнрмна навсріпня 7.7 см высота навершня 5.6 см.
Рукоять меча прсдсгавлена нрямой гардой co скругленнымн концамн. прямым верхннм перскрестьсм такжесо скрмлспнымм концамн н сложнопрофмлйрованным (трехдольным) яблоком навсршня Прсдполагают что рукоять нмела сложную орнаментацню. выполнснную в трудоемкой техннке огдслкн: на заранее подготовленную бороздчатую повсрхность железной рукоятн укладывалнсь. чередуясь между собой проволокн мсдн латунн м ссрсбра. которые после обработкн прннймалн внд плоскнх пластйнок. что н создавало геометрнческнй рнсунок. Опнсаннс р\ ко ятн мсча с учетом распределсння прнзнаков по функйнональноннструмснтальному (техннческому). конструкінвному н декоратнвному уровням подтверждасг определснне меча нз Полоцка как тнп «V». Слсдовательно. меч относнтся к IV группе тнгюв культурно-нсторнческой тнпологнн мечей внкннгов.
Мечн указанного тнпа былн распространсны на севере европсйского контннента в псрвой половннс X в. В настояшес время на тсррнторнн Древнсрусского государства нзвестно 13 мечсй этого тнпа. а такжс экземпляр нз ІІолоцка. Всс находкн пронсходят нз ку рганных погребсннй Юго-Восточного Прнладожья. Мнхайловского могнльннка, Гнездовского некрополя. нз Шсстовйцы. нз Кнсва. На нскоторых клннках нмеется надпнсь ULFBERHT
В рсзультатс спецнальной обработкн повсрхностн дола полоцкого меча на клннкс была выявлена надпнсь. выполненная латннскнмн буквамн ULFBERHT л дополненная вступнгельным крестом н разделнтельным крсстом междх буквамн Н м Т к гому же буквы слнтные, т.с.. нмеюі обіцу ю сторону. На оборотной стороне клннка выведсн знак. состояіднй нз четырех столбнков. раздсленных компознцней в внде плетснмя нз пересекаюіцнхся полос.
Клннкн с надпясью ULFBERHT охватывают 14 тнпов мечей по тнпологнй Я.Петерссна н относятся к концу IX началу XI в В странах Европы найдсно 188-189 мечей с такой надпнсью Находкн мечей с надгшсью ULFBERHT концентрнруются в Скандннавйн. Юго-Восточной Прнбалтнке н на Р\ сн Возможно. надпнсь первоначально обозначала отдельного франкского мастера. а впоследствнн превратн.іась в своего рода маркл нлн клеймо для высо-
КНІГІ ОНЛАЙН
