КНІГІ ОНЛАЙН

Anarchy in the UKR

Сяргей Жадан

Выдавец: Skaryna Press

Памер: 214с.

Лондан 2023

47.14 МБ

Галоўнае даехаць, а там пабачым, бо гэтая пагоня за дэманамі шчаслівага дзяцінства, за прывідамі зацішных завулкаў памяці паступова пачынае браць за яйцы, гэта як быццам нехта тыкае цябе мордай у светла-чырвоныя лужыны крыві — маўляў, вось яны, пакінутыя для цябе сляды, вось што засталося табе з мінулага, давай змывай усю гэтую кроў, пралітую ў класах і спартзалах, хацеў гэтага — маеш, цяпер не адварочвайся. Наогул — вяртацца ў мясціны, дзе ты гадаваўся, — гэта амаль тое ж, што вяртацца ў крэматорый, у якім цябе ўжо адзін раз спалілі.
I хто ўся гэтая публіка, якая едзе разам з намі, хто ўсе гэтыя цёлкі ў спартовых швэдрах, хто гэтыя бабулькі з пакетамі, мужыкі з дыпламатамі ды іншыя? Часам мяне праймае такая роспач ад усведамлення ўласнай непатрэбнасці: вось яны ўсе едуць па справах; цёлкі, напрыклад, едуць у пэтэвэ, бабулькі вязуць на базар самагон, мужыкі з дыпламатамі едуць гэты самагон купляць — добра, а куды едзем мы? У пэтэвэ нас не чакаюць, ды нас насамрэч нідзе не чакаюць. А па самагон зусім неабавязкова ехаць аж так далёка, самагон, напрыклад, можна было купіць і ў Данецку, і ў Харкаве, але ж рэч ня ў гэтым, таму даводзіцца проста сядзець у разбітым ЛАЗе, на заднім сядзенні, назіраючы, як дажджлівае надвор’е змяняецца сонечным, ранішняе паветра — пасляабедзенным, Данецкая вобласць — Запарожскай.
Выгляд у вакзала быў такі, быццам яго разбіў параліч. 3 дзвярэй выбег нейкі дажджавы сабака і, убачыўшы нас, спыніўся. Ня ўпэўнены, што я хацеў трапіць менавіта сюды. Заставалася прынамсі паўдня на знаёмства з горадам. На асфальце прасыхалі лужыны. Жыццё, як і сабака, замерла.
7
$2.99 за гатэльны нумар. Трэці дзень у гатэлі, валяемся на ложках, ловім паўтарнякі, за вокнамі чуцён вясёлы мужчынскі голас, тут увогуле ўсё чуваць. Чутна, напрыклад, што ў гатэлі, апроч нас, нікога няма, гэта асаблівая ціша пустых пакояў вакол цябе, калі ты падыходзіш да сцяны і разумееш, што з таго боку, у суседнім пакоі, ціша, і так па ўсім гатэлі, толькі цётка ў белым халаце сядзіць на рэцэпцыі ды шныпарыць у калідорах прыбіральніца, прыслухоўваючыся да нашага дыхання, дыхання трох абкураных чужынцаў, якія з’явіліся тут тры дні таму, парушылі цішу пустых сонечных калідораў, назваліся журналістамі, трэці дзень сядзяць у гатэлі і кураць траву, запіваючы яе самагонам. Цёплае спакойнае мястэчка з соннымі вуліцамі, вось яна — сталіца анарха-камунізму, тэрыторыя ўнікальных сацыяльна-палітычных доследаў. Прыехаўшы ў горад, мы адразу ж пасяліліся ў гэтым гатэлі, на першым паверсе была цырульня — пахла адэкалонам, і гэта быў яшчэ не найгоршы пах, далёка не найгоршы. Нумары аказаліся настолькі таннымі, што мы рашылі застацца тут надоўга. Магчыма, гэта было галоўнай памылкай. Мы падняліся ў нумар, кінулі рэчы, пералічылі бабкі і пайшлі глядзець горад.
Мушу прызнацца, што ніколі ў жыцці не любіў турыстаў, турысты для мяне загучныя і мітуслівыя, яны прыносяць з сабою адчуванне штучнасці, мінучасці, яны з’яўляюцца ў сваіх шортах і панамах, з “кодакамі” на баявым узводзе, і ты адразу ж пачуваешся лішнім, і яны гэта адчуваюць, яны вельмі адчувальныя, гэтыя турысты, яны быццам і глядзяць у аб’ектывы сваіх “кодакаў”, некуды паўз цябе, у гістарычныя панарамы, што адкрываюцца за тваёй спінай, а самі насамрэч перашэптваюцца — што гэта за клоўн, чаму ён ня ў шортах, дзе яго панама, адкуль ён тут? А галоўнае — турыстам патрэбны вонкавыя знакі гісторыі, каб на кожным будынку віселі памятныя барэльефы, а за кожным паваротам адкрываліся віды месцаў, апісаных у іх “непуцёвых” буклетах. Яны ніколі не звяртаюць увагі на рэчы простыя і непрыметныя — скажам, на сцены будынкаў, пабітыя воспай кулямётнага абстрэлу, на старыя прысадзістыя явары ў глыбі парка, з якіх, дапусцім, маглі звісаць ворагі працоўнага народа, яны не зразумеюць цішы вуліц, аглушаных у свой час перамяшчэннем армій, кантужаных кананадамі і пераможнымі салютамі. Яны фатаграфуюць фасады, не разумеючы, што куды цікавей фатаграфаваць пустэчу, асабліва калі ў гэтай пустэчы вяліся напружаныя баі з пераменным поспехам. У такія мястэчкі, як гэтае, турысты зазвычай не прыязджаюць, а калі і прыязджаюць, праграма іх сухая і кароткая: сфатаграфавацца ля барэльефа Махна на будынку колішняга штаба паўстанцкай арміі, паспрабаваць знайсці яго хату (у пуцяводніку напісана, што аўстрыякі спалілі яе яшчэ ў 1918-м, але ўсё адно — трэба спрабаваць знайсці), урэшце — зайсці ў музей і пакруціцца ля бутафорскай тачанкі, слухаючы ідэалагічна вытрыманую пургу аб устанаўленні савецкай улады
і сельскагаспадарчых поспехах рэгіёна ў часы незалежнасці. 3 усіх магчымых вонкавых адзнак, акрамя барэльефа і тачанкі, мы знайшлі бар “Нестар”. Пасля гэтага вярнуліся ў гатэль і далей курылі сваю траву.
У гістарычнай літаратуры махноўская рэспубліка Гуляй-Поле апісана настолькі старанна, быццам у апісаннях горада, яго эканамічнай характарыстыцы ды сацыяльным аналізе сапраўды можна было знайсці намёкі і прадбачанні будучага ўзлёту гэтага населенага пункта, які пры іншых, лепшых умовах, меў бы ператварыцца ў турыстычную Мекку для ўсіх заклапочаных лёсам анархізму як такога і яго практычных форм у прыватнасці, меў бы стабільна збіраць на гадавіны і юбілеі натоўпы вышэйзгаданых чувакоў у панамах і з “кодакамі. Гісторыкі настолькі старанна апісваюць школы і заводы мястэчка, фіксуюць колькасць працоўных і габрэйскага насельніцтва, што ў нейкі момант і сам пачынаеш пераймацца гістарычным лёсам гэтага жнівеньскага мястэчка, павольна блукаеш ад аўтавакзала да бібліятэкі, ад бара “Нестар” да напаўразбуранай будоўлі колішняга млына, пазнаючы нешта са старых архіўных фотакартак, a Hern­ia не пазнаючы зусім. Жывучы ў такім невялікім мястэчку, скажам, дні тры, на трэці дзень ты ўжо пачынаеш пазнаваць мясцовых жыхароў, і — што найгорш — яны цябе таксама пачынаюць пазнаваць, ад гэтага робіцца даволі нязручна — бо ты ў іх вачах прышлы, каб не сказаць горш, турыст з “кодакам”, які глядзіць на іх як на тубыльцаў, спрабуючы знайсці ў рысах іх абліччаў адбітак анарха-сіндыкалізму і нічога, аднак, апроч алкагалізму, не знаходзячы. Ёсць у гэтым нешта несумленнае: з аднаго боку — ты са сваім авечым захапленнем і намерамі распытваць кожнага стрэчнага, ці ваяваў яго дзед у
Махна, і яны — стомленыя ад такога цырку, заклапочаныя сваім мірным выжываннем у рынкавых умовах, бо там, дзе для цябе існуюць гісторыя і ідэалагічныя перакананні, для большасці з іх крыецца крыніца прыватнага прадпрымальніцтва і не ўсвядомленых да канца дакораў сумлення. Таму яны і глядзяць на вас калі не па-варожаму, дык прынамсі без аніякага энтузіязму — і тыя два наглуха ўкоцаныя кныры з якімі вы пілі самагон на беразе рэчкі (ужо не было моста, якім пераязджалі паўстанцы, рэчка зусім змялела, кныры сядзелі на беразе і маркотна маўчалі, калі ім прапанавалі выпіць, адразу ж згадзіліся, адзін з іх узяў грошы і знік, мы думалі, назаўсёды, але не — ён вярнуўся, і потым мы хутка ўсё выпілі і палезлі ў ваду; кныры ў ваду ня лезлі, глядзелі на нас няўважна і адчужана: кожны бачыць у рэчцы сваіх тапельцаў, мы да ліку іхніх не належалі); і дырэктарка музея, якая нам нешта стомлена паясняла і выбачалася, што мусіць бегчы ў штаб, працаваць на выбары, нават не цікавячыся, за каго мы будзем галасаваць; і прадавачка ў газетным кіёску, якая спала ў ім да пятай гадзіны, потым замыкала на вісячы замок, — нават яна, нягледзячы на тое што мы куплялі ў яе прэсу (магчыма, мы ўвогуле былі адзінымі, хто купляў мясцовую прэсу); і нават той афіцыянт у прывакзальным рэстаране, які бачыў нас штодня, — штодня мы прыходзілі да яго, як да даўняга знаёмага, але нават ён глядзеў на нас абыякава. У маленькіх гарадках людзі спакайнейшыя, яны наперад ведаюць усё, што з табою адбудзецца, яны з першага погляду бачаць, што ты так нічога і ня знойдзеш на гэтых запыленых вулачках, пасярод гэтых старых расстраляных будынкаў, нічога ня знойдзеш і знайсці ня можаш, таму ты тут чужы, і пытанне толькі ў тым, колькі ты вытрываеш у сваім гатэлі,
на колькі ў цябе хопіць грошай, травы і кансерваў, каб выжыць у крывавай гатэльнай прасторы, напоўненай цяжкімі снамі і водарам адэкалону. У гэтым усё пытанне: ці зваліш ты проста сёння, вечаровым аўтобусам, падалей ад чорных дзір у вакольным паветры, у якім змясцілася ўся твая гісторыя, ці будзеш далей туляцца іх вуліцамі, сядзець у парку, фатаграфаваць фасады будынкаў, у якіх мясціліся адміністратыўныя ўстановы анархістаў, блукаць местачковымі могілкамі, разглядваючы прозвішчы на магілах і пазнаючы самыя вядомыя з іх.
Мне здаецца, я не магу зразумець у іх галоўнага — іх адчужанасці, іх калектыўнай памяці. Ясная рэч, я не разлічваў пабачыць тут ніякіх уваскрослых ценяў, праклятых і неадпетых, я быў гатовы да падобнай адпрэчанасці і татальнага недаверу. Як я мог разлічваць на нешта іншае? Каб разлічваць на нешта іншае, трэба было прынамсі нарадзіцца ў іх цёплым улетку і ветраным увосень горадзе, трэба было шкаляром класці кветкі да помніка вызваліцелям, ведаючы, на чыіх касцях збудаваны гэты помнік, трэба было штогод назіраць, як асыпаецца шаўкавіца і пакрываюцца вулічным пылам вішні, хадзіць зранку на местачковы базар або па канторах, мець свой бізнес, выхоўваць дзяцей, вітацца з мінакамі на вуліцы, выходзіць доўгім, як блюзы, летнім вечарам да рэчкі, моўчкі сядзець над ёю, глядзець на процілеглы бераг, на якім, так жа як і на тваім, няма нічога — ні мінуўшчыны, ні цяпершчыны, і разумець, што нават калі б той стары мост усё-ткі ацалеў, ты б наўрад ці захацеў перайсці ім на процілеглы бок, бо насамрэч — і гэтага я таксама ніколі не змагу зразумець — з гэтага берага, з гэтага горада, ад гэтай памяці проста няма куды йсці.
8.
Ты мог памерці і гэтым разам. У яго быў добры і мужны твар, твар трыццацігадовага мужчыны, якому хочацца даць усе сорак, бо ён ніколі не хаваўся ад сонца і не адмаўляўся ад алкаголю, сёння дык дакладна. Выглядаў ён стомлена і роспачна, яго роспач была горкай і нейкай пяшчотнай, інтымнай. Было бачна, што ў яго праблемы з бабай і што бабу гэтую ён, відаць, любіць. А яна, сука, раздзірае яму не загартаваную пяшчотай душу, душу трыццацігадовага мужчыны, звыклага ў гэтым жыцці да ўсяго — да крыві, да бруду, да працы, да спірту, да прыніжэнняў і помсты, але не да пяшчоты. Тут ён быў проста не гатовы штосьці проціпаставіць свету, апрача як зранку набухацца ды ездзіць знямелым ад лета горадам у пошуках разрадкі і далейшага алкаголю, ні першага, ні другога, вядома ж, не знаходзячы.