Антычнасць вачыма Сярэднявечча
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 187с.
Мінск 2016
Інтэрпаляцыя ў старажытнарускім перакладзе «Іўдзейскай вайны» выглядае кампіляцыяй звестак з «Іўдзейскіх старажытнасцей», «Іўдзейскай вайны» Іосіфа Флавія, кананічных Евангелляў у своеасаблівай іх інтэрпрэтацыі перакладчыкам, які не толькі свавольна абышоўся з фактамі, але і дадаў іншы матэрыял. Сама інтэрпаляцыя (у двух фрагментах) выглядае так: «Тогда же некнй муж ходнл по Нудее в чудных одеждах, облекшн тело свое во власяннцу, н нного ннчего не было на нем. А лнцом был как днкарь. й вот прндя к нудеям, прнзвал нх к свободе, говоря, что Бог послал меня, дабы показать вам путь закона, которым нзбавнтесь от многнх властнтелей. Н не будет ннкто владеть смертнымн, кроме Всевышнего, пославшего меня. й услышав то, людн возрадовалнсь. Прнходнла к нему вся Ііудея н окрестность Нерусалнма.
57
й ннчего нного не сотворнл нм, разве только в йорданскне воды погружал н, отпуская, наказывал нм, чтоб отреклнсь от злых дел свонх, н [тогда] дастся нм Царь, Который нзбавнт йх й покорнт всех непокорных, Сам же не будет ннкем покорен. Его же гласом йные возмуідалнсь, йные обреталй веру. й был прнведен к Архелаю й собравшймся законоучнтелям, п спрошен ймй, кто [он] есть й где был доселе? й он, отвечая, сказал: я человек, й был там, где воднл меня Дух Божйй, пйтаясь тростннковымй кореньямй н корой древесной. й грозллся, что постагнут йх мученйя, еслм не оставят свойх речей н дел н не прйлепятся к Господу Богу своему.
й тогда встав Сймон, родом ессеянйй, кнйжнйк, сказал с гневом: мы всякнй день члтаем божественные кнйгй, а ты ныне вышел нз леса, как зверь, й смеешь учнть нас й прелыцать народ непотребйымй своймй речамн? й бросйлйсь растерзать его. Он же, укоряя йх, говорйл: не откроется вам тайна, нбо вы не позналн ее. Тем прййдет на вас пагуба нейзреченная, а йз за вас й на всех людей.
й так говоря, отошел он на другую сторону йордана. й нйкто не смел воспрепятствовать ему творлть то, что й прежде...
После того, как была отнята власть у Архелая, Кесарь дал ее, ту власть, свойм наместннкам. Фйлйпп же м Антнпа, называемый йродом, держалй тетрархнн свой й много городов постронлн Кесарю: Юлнаду, н Тнвсрнаду, в честь Тйверйя.
й в те днй Фйлйпп, находясь еіце у власта, ввдел сой, как орел выклевал оба глаза его. й созвал всех мудрецов свомх, но ннкто не йстолковал ему сон, кроме мужа одного, о котором было напйсано прежде, что ходйл во власяннце й в йордансклх водах людей очйіцал. Он внезапно прншел к Фйлнппу незваным н сказал: слушай слово Господне! Сон, который ты ввдел, [вот что означает]: орел есть твоя кончлна, йбо та птйца наснльнйк й хйіцнйк. Также это н грех твой: йзымет очн твой, которые есть власть твоя й жена твоя! й так ему сказал, й до вечера преставнлся Фйлйпп, н власть его досталась Агрнппе. А жену его йродааду взял йрод, брат его. й нзза нее все законнйкй гнушалйсь его, но не смелй его в глаза о6лйчйть. Только одйн муж, которого называлй дйкйм, мы же называем его йоанном, Крестйтелем Господнйм, прйшел к нему с гневом й сказал: зачем жену брата взял, беззаконннк? Как брат твой умер жестокой смертью, так й ты пожат будешь серпом небесным. He премолкнет Божнй промысел, но уморнт тебя злымй печалямй в нных странах за то, что не семя восстэновйл брату своему, но похотью йсполнйлся плотскою й прелюбодействуешь с четырьмя детьмн, рожденнымй от него. йрод же, услышав это, разгневался н велел бнть его й выгнать вон. Он же не переставал преследовать йрода, так говоря й облйчая, пока [тот] не посадвл его в темнйцу. й был его нрав чуден н жйтае нечеловеческое; он был как дух бесплотный. Уста его нй хлеба не зналй, нн на Пасху опреснока не вкушалн,
58
говорят, радн славы Бога, нзбавнвшего людей от рабства, давшего нстнну ясную н утешенне: скорбный путь. Внна же н снкера не прнблнжал к себе, н всякого жнвотного гнушался есть. Н всякую неправду облнчал. II пшцей его былн древесная кора, акрнды н днкмй мед»1.
Hi адна антычная першакрыніца не адносіць час пропаведзяў Іаана да часоў праўлення ва Іўдзеі Архелая. Як слушна адзначыў Б. Г. Дзеравенскі, «славянскнй ннтерполятор относнт начало деятельностн Ноанна к правленню Архелая (4 г. до н. э. 6 г. н. э.), не смуіцаясь тем, что, согласно Евангелням, Ноанн был старше Ннсуса всего на шесть месяцев, н прн Архелае онн оба былн еше младенцамн»2. Больш таго, Іаан, паводле старажытнарускага перакладу, быў дастаўлены на допыт да Архелая, дзе палка і гнеўна спрачаўся з «законоучнтелямн», нават пагражаў ім. Бадай што, найбольш цікавым выглядае выклад перакладчыкам сэнсу пропаведзяў Іаана: Іаан пасланы Усявышнім, каб паказаць людзям «путь закона», пераканаць «отречься от злых дел сволх», і тады яны пазбавяцца «от многнх властнтелей» і «дастся нм Царь, который нзбавнт нх». Відавочна, перакладчык спрабаваў звязаць гэта вучэнне Іаана аб Боскім Цару з яго ўласным сцвярджэннем, што частка прыхільнікаў Ісуса хацела зрабіць яго царом Іўдзеі, ад чаго Ісус адмовіўся, але гэта стала падставай для абвінавачвання Ісуса перад Пілатам. Перакладчык гаворыць аб царстве Усявышняга ў пропаведзях Іаана, але дае зразумець, што менавіта збаўленне ад тагачасных улад было галоўным матывам для павелічэння прыхільнікаў Іаана («прнходнлн к нему вся Нудея н окрестность Нерусалнма»). Такім чынам, у адрозненне ад кананічных Евангелляў у гэтым старажытнарускім тэксце месіянскія і тым больш эсхаталагічныя матывы хаваюцца за галоўным матывам чыста зя.многа характару. У аповедзе аб Іаану, як і аб Ісусе, ворагамі выступаюць «законоучнтеля», «кннжннкн», незадавальненне якіх выклікае тое, што Іаан «прельшает народ».
Нягледзячы на жаданне ворагаў «растерзать его», перакладчык «дазваляе» Іаану пазбегнуць расправы на допыце ў Архелая. I наогул, самага галоўнага элемента апавядання Флавія аб смяротным пакаранні Іаана ў старажытнарускім перакладзе няма. Чаму? Гэты ж сюжэт з’яўляецца вельмі важным у кананічных Евангеллях, і перакладчык, зразумела, яго ведаў. Можа, яго збянтэжыла неадпаведнасць евангельскай версіі і версіі Іосіфа? Такую думку выказаў Б. Г. Дзеравенскі3, і яна мае падставы.
Галоўным ворагам Іаана на допыце яго ў Архелая, паводле фантазіі старажытнарускага перакладчыка, выступае Сімон, «родом ессеяннн, кннжннк». Нічога падобнага ў Новым Запавеце няма. Ясей Сімон сустракаецца толькі ў
' Меіцерскйй Н. А. йсторня йудейской войны йоснфа Флавня в древнерусском переводе. С. 256257; Деревенскйй Б. Г. йнсус Хрнстос в документах нсторнн. С. 112113.
2Деревенскйй Б. Г. ймсус Хрнстос в документах нсторнн. С. 112.
3Там жа. С. 104.
59
абедзвюх галоўных працах Іосіфа Флавія, дзе ніяк не звязаны з пустмьнікам Іаанам, а выступае ў ролі тлумачальніка злавеснага сну Архелая, а не Філіпа (Іўдз. вайна, II, 7, 3; Іўдз. стараж., XVIII, 13,3). Паводле Іосіфа, менавіта Сімон правільна растлумачыў колькасць каласоў і валоў, якіх пабачыў Архелай у сне, як знак яго праўлення на працягу дзесяці гадоў. I, як падкрэслівае рымскі гісторык, праз пяць дзён Архелая выклікаў на суд у Рым імператар Актавіян Аўгуст і этнарх Іўдзеі быў пазбаўлены ўлады і адпраўлены ў ссылку. Уяўляецца вельмі верагодным, што старажытнарускі перакладчык палічыў слушным прыпісаць лаўры выдатнага тлумачальніка сноў Ясея Сімона Іаану, які абвяшчаў аб скорым прыходзе Хрыста. Адпаведна Сімон, які, паводле Іосіфа Флавія, валодаў звышнатуральнымі здольнасцямі, але не падзяляў погляды Іаана, ператварыўся ў канкурэнтаворага Папярэдніка, звышнатуральныя здольнасці якога перакладчык і палічыў патрэбным прадэманстраваць на тлумачэнні ім сноў.
Пры гэтым трэба ўлічваць, што з інфармацыі Іосіфа Флавія аб ясеях перакладчык, апроч ведаў аб іх ладзе ў абшчынах і выкананні іўдзейскіх рытуальных прадпісанняў, а таксама аб тым, што ясеі вывучаюць «старажытныя кнігі» (менавіта гэта прысутнічае ў «створанай» ім прамове Сімона), не мог ведаць аб іх месіянскіх вераваннях. Гэтыя вераваннні сталі ўважліва вывучаццатолькі пасля адкрыцця ў 1947 г. кумранскіх рукапісаў ясеяў. Высветлілася, што кумраніты верылі ў прыход трох месіянскіх асоб двух месій (з царскага роду Давіда і з жрэчаскага роду Арона) і яшчэ прарока ці «праведнага настаўніка» (якога пакараў смерцю паганы жрэц)1. Зыходзячы з дуалістычных поглядаў на свет (самі ясеі «сыны Праўды», а тыя, хто не падзяляе іх вучэння, — «сыны Крыўды»), кумраніты верылі ў хуткі надыход канца свету, Божага Суда, падчас якіх ацалеюць толькі яны і будуць «мець асалоду ад усіх дабротаў зямлі»2. Іх эсхаталогія была вельмі блізкай да Іаанавай. Больш за тое, важным элементам рытуальнай практыкі кумранітаў былі абмыванні. Рытуальнае абмыванне трактавалася як ачышчэнне ад грахоў з неабходным папярэднім пакаяннем у грахах’. Гэта яшчэ адна агульная рыса з вучэннем і дзейнасцю Іаана, хоць у сімвалічным змесце самога абраду амавення ў іх не выяўляюцца такія акцэнтаваныя эсхаталагічныя і месіянскія матывы, як
'Амусйн Н. Д. Рукопнсн Мертвого моря. М. : Нздагельство AH СССР, 1960. С. 189196 ; Кубланов М. М. Возннкновенне хрнстаанства. С. 76, 91 ; Лйвшйц Г. М. Пронсхожденне хрнстаанства в свете рукопнсей Мертвого моря. Мннск : Выш. шк., 1967. С. 101 ; Старкова К. Б. Лнтературные памятпнкп Кумранской обіцнны. Палесганскнй сборннк. Л. : Наука, 1973. Вып. 24 (87). С. 121 ; Chylinski Н. Wykopaliska z Qumran a pochodzenie chrzescijanstwa. Warszawa : Wyd. Min obzoru nazodowej, 1961. S. 110119.
2Амусйн H. Д. Находкн y Мертвого моря. M.: Наука, 1965. С. 2021; Лйвшйц Г. М. Пронсхожденне хрнстнанства в свете рукопнсей Мертвого моря. С. 103106.
3 Федосйк В. А. Таннства без тайн. Мннск : Наука н техннка, 1979. С. 2930.
60
у Іаана. Усяго гэтага старажытнарускі перакладчык не ведаў, а Іосіф Флавій (які сам жыў сярод ясеяў на працягу трох гадоў, але, відаць, не вытрымаў іх выпрабавальнага тэрміну) з яго ўважлівымі адносінамі да ясеяў не раскрыў іх эзатэрычнаіа вучэння. Перакладчык жа галоўны сэнс палемікі Іаана з Сімонам зводзіць якраз да неразумення ясеямі месіянскага вучэння. Аўтар інтэрпаляцыі не прыпісвае Іаану тлумачэнне сну Архелая (самога сну Архелая ён і не дае): для яго, відавочна, дастаткова прадказання Іаана яіо апанентам (у тым ліку і Архелаю) хуткай згубы на іх зза няведання «тайны». Тлумачэнне сну пераносіцца з асобы Архелая на ІрадаФіліпа.
КНІГІ ОНЛАЙН
