Арабінавая ноч
Васіль Жуковіч
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 192с.
Мінск 2015
Яшчэ далёка.
А іншамарка ляцела па роўным асфальце як самалёт. Гэта была яго смерць, якую толькі што бачыў на нейкай адлегласці. «Мерседэс» урэзаўся ў пярэднія дзверцы яго зялёнай машыны. «Жыгулі» не перакуліліся, і ён як сядзеў за рулём, так сядзець і застаўся, толькі мёртвая галава схілілася набок.
Адно б імгненне і ён праскочыў бы небяспеку.
ПАДЗЕННЕ
На міжгародні напорысты званок, што забарабаніў у зале, паэт з куханькі рынуў як на пажар, ледзь не перакуліў, зачапіўшы нагой, табурэтку.
Іванавіч, добры дзень! пачуўся знаёмы жаночы голас.
Тэлефанавала Зоя. 3 дому, з утульнага свайго мястэчка, піто размясцілася каля маляўнічага возера.
Паэт не любіў, калі галяком ужываюць імя па бацьку, і не толькі таму, што такі зваротак не ўласцівы беларусам, a й таму што ў ім чуецца нейкая рабалепнасць, тым не менш ласкава адказаў на вітанне.
Іванавіч, сваім запаволеным голасам не гаварыла, a ўмаляла жанчына, ну, прыедзьце! Такія грыбочкі пайшлі! I ягады саспелі! I вада ў возеры цёпленькая.
Дзякуй, вялікі дзякуй! Я падумаю, ён, чалавек тактоўны, не стаў катэгарычна адмаўляцца.
Іванавіч, павесялела Зоя і нават паскорыла тэмп гаворкі, прыедзьце ў гэтую суботу.
Пастараюся, калі змагу. Тады затэлефаную, няпэўна адказаў паэт. А тэлефон не змяніўся?
Той самы. Званіце і прыязджайце.
У яго было нямала довадаў, каб не ехаць.
Стаяла спёка трыццаць тры градусы, і прагноз на бліжэйшыя дні не абяцаў паслаблення прыпару. Гарачае надвор’е стамляла сталага чалавека, асабліва ў дарозе. А дарога з Менска, дзе ён жыў, да мястэчка, дзе жыла Зоя, не такая ўжо блізкая сто пяцьдзясят вёрстаў. Гэта раз. Што ж да грыбоў (а ён дужа любіў ціхае грыбное паляванне), то яны пракінуліся і каля самай сталіцы, у дваццаці-трыццаці хвілінах спакойнае хады ад самага ягонага жытла. А яшчэ (і гэта галоўнае!) ён шкадаваў часу.
Але Зоя запрашала ў госці не першы год. I не бачыў паэт яе цэлых дваццаць гадоў пасля таго як сустрэў на вечарыне
ў Доме літаратара. Тады яна, сімпатычная дзяўчына, пісала вершы, паступала ва ўніверсітэт і збіралася замуж.
Паэт сяды-тады натрапляў на Зоіны вершы ў газетах радаваўся; віншаваў, калі нарадзіла яна дачку, засмучаўся, калі развялася з мужам і калі памёр бацька.
Пасля доўгі час нідзе ў друку ён не сустракаў знаёмае імя. Апраўданні ў яе былі несур’ёзныя: маўляў, адна гадуе дзіця. Пазней ганарылася яна тым, што дачка занялася творчасцю.
Паэт вырашыў дзень-два пагасцяваць у Зоі. Сабраўся ў дарогу і суботнім ранкам рушыў на аўтавакзал. Калі падыходзіў да касы, свае паслугі прапанаваў кіроўца маршрутнага таксі, і, каб хутчэй даехаць да мястэчка, паэт сеў у маршрутку.
У машыне, максімальна запоўненай, было вельмі душна, нягледзячы на цалкам апушчанае ў кабіне шкло бліжніх ад кіроўцы дзверцаў. Толькі праз дзве гадзіны язды ў цеснай прасторы падарожны ўжо ўдыхнуў гаючага паветра азёрнага краю.
У кватэры, куды госць быў запрошаны, нікога, на яго здзіўленне, не аказалася: на званок і стук у дзверы ніхто не адказаў. Ён хвілінаў дваццаць пахадзіў туды-сюды, памаячыў, пасля вярнуўся да прыпынку, дзе Зоя павінна сустракаць аўтобус, як дамовіліся па тэлефоне перад ягоным ад’ездам.
На аўтобусным прыпынку стаялі каля клумбы дзве юныя дзяўчыны з кошыкамі, а на лаўцы сядзела жанчына, якая відаць было здаля дыміла цыгарэтай ды на ўсякае машыннае гудзенне гіаварочвала галаву ў бок дарогі. Калі паэт наблізіўся, то заўважыў у яе пышных цёмна-русых валасах лёгкую сівізну, але болып за ўсё яго ўразіў цёмны твар і брудная сукенка. «Чаму такі смуглы твар? Яна ж не азіятка, падумаў прыезджы. А можа, гэта і не яна?» Ен смутна пазнаваў, а больш здагадваўся, што гэта і ёсць Зоя, хоць у гэткім вобразе яму ніяк не хацелася пазнаваць колішнюю Зою. «Чаму ж яна так апусцілася? пранеслася думка. Няўжо не знайшлося хоць бы чыстае сукенкі?» Падышоў да дзяўчат, загаварыў з імі і цяпер ужо ўбачыў яе не ў профіль анфас. I зразумеў тут, што ў яе не смуглы, a
зямлісты твар. Яна па-ранейшаму пыхкала дымам, пазірала на дарогу і не звяртала ўвагі на яго. Падумалася, можа, не падысці, не аказацца да яе, а ціхенька павярнуць аглоблі ды змыцца адсюль хутчэй. Але пасля імгненнага вагання прыйшло акрэсленае рашэнне: «Не, гэтак было б неяк дзіка, не па-мужчынску дый не па-людску!»
Калі ён знячэўку зачапіў гаротніцу словам, яна паднялася з лаўкі, мігам ажывілася:
Іванавіч, калі ж вы прыехалі?.. Што ж мы стаім хадземце.
Трохі размаўлялі ідучы, але размова, як кажуць, не клеілася. Зоя апраўдвалася:
Гэта ж я начавала ў сяброўкі; яна хварэе на рак, дык я даглядаю.
Пра сябе, пра жыццё сваё гаварыла неахвотна. Сказала, што ўвесну прайшла агіерацыю: быў пералом нагі, калі падала. Прычына падзення галавакружэнне ад нізкага ціску. Яна прыкметна цягнула правую нагу, і госць ёй паспачуваў, хоць і адчуў: нешта яна не дагаворвае, утойвае. Ішоў ён поруч з ёю з пачуццём сораму, таму хацелася хутчэй зайсці ў дом, сысці з чужых вачэй.
Дома, у вітальні двухпакаёвай кватэры, іх сустрэла Зоіна пятнаццацігадовая дачка, на галаву вышэйшая за маці. Яна толькі што прыйшла з крамы, дзе купіла хлеба і таннай каўбасы. Было відаць: абедзве яны, і маці, і дачка, узрадаваліся, калі сталічны госць выставіў і выклаў з дыпламата правізію на кухонны стол. На кухні яго і запрасілі за стол.
Тым часам завітала з вёскі Зоіна матуля, шчырая, зычлівая і клапатлівая жанчына. Галава амаль белая, твар ружовы, вочы блакітныя. Сама даволі мажная, а гэта яе варыкозным венам, выпучаным на нагах,залішняя нагрузка. На кухню прыйшла задыханая, ды адразу пачала разгружаць напакаваную прадуктамі сумку.
Неўзабаве яны ўчацвярых ужо адзначалі сустрэчу. Паэт шчыра парадаваўся, што Зоіна дачка не ўзяла ні кроплі спіртнога, і, калі ў яе маці пачаў заплятацца язык ад трох ма-
ленькіх кілішкау гарэлкі, спрытненька закруціла пляшку і схавала ад прагавітых мамчыных вачэй.
Зоя прасіла выпіць яшчэ, а калі супраць выпіўкі паўсталі ўсе, то пакрыўдзілася і ўрэшце непрыкметна кудысьці сышла.
Калі прыбралі са стала, Зоіна дачка паказвала паэту фотаальбом, чытала свае вершы. Пасля яна сказала бабулі, што яе чакае сяброўка.
3 госцем засталася старая. Яна хваліла ўнучку і з болем распавядала пра дачку. Зоіна падзенне пачалося шаснаццаць год таму. Як толькі выйшла замуж, кінула і працу, і вучобу. Муж аддаваў ёй усю зарплату, а яна заводзіла сабе сумніўных сяброў і ўсё часцей заглядвала ў пляшку. Пайшла па руках... Пасля разводу ўсё мацней дно жыцця яе цягнула і засмоктвала, утрымаць ад бяды не ўдалося ні просьбамі, ні грозьбамі. Бацька быў жывы яшчэ, дык лупіў як сідараву казу. Зацятая такая, сказала: «Хоць забіце...»
Во такое гора. Як пра безумоўна непапраўнае, працягвала старая гаворку. Сышлася з бамжом, з ім і жыве... Прынясу ўнучачцы малака, дык возьме й прадасць, купіць якой гары... He прасыхае. I нагу зламала п’яная.
Маці адзінай дачкі не плакала. Пэўна, усе свае слёзы выплакала.
Яна і праводзіла госця, якога не ўгаварыла ў іх пажыць, пахадзіць у лес ды на возера. Нічога яго тут не радавала.
Засмуціла чужая драма.
КЕМЛІВЫ СЕЛЯНІН
Мацвей, беларус-заходнік, у Першую сусветную вайну юным бежанцам апынуўся пад Масквою. Там ён стаў сведкам самай крывавай бальшавіцкай рэвалюцыі і ўдзельнікам бязлітаснай братазабойчай грамадзянскай вайны: яго прымусілі служыць у кавалерыі Будзённага. Амаль год над ягонаю галавою пасвіствалі кулі. Так званы будзёнавец ганяў па Украіне кулямётную тачанку, паганяў пару коней, якіх між баямі і даглядаў. А ў баях здаралася ўсялякае: даводзілася не толькі даганяць белых, але і драпаць ад іх.
Надышоў 1920 год. Заходнюю частку Беларусі бальшавікі аддалі палякам. Тут і прачуў Мацвей, што расейцы не могуць прымусіць замежнікаў ваяваць. I скеміў напісаць вайсковаму начальніку па-польску (ён, апроч свайго заходнебеларускага дыялекту, валодаў польскаю мовай): «Jestem polakem. Czekam powrotu do kraju, do domu. Bardzo si§ pana o to prosz^». Праз два месяцы яго адпусцілі.
Белапольская ўлада сустрэла варожа: «комуністычна морда!..» Але была ў хлопца свая прасторная бацькаўская хата, былі поле, луг і нават пару гектараў лесу; ён гаспадарку вёў спраўна. Гэта быў чалавек цягавіты, як вол, дужы, сапраўдны асілак: спілаваўшы тоўстую сасну ў лесе, мог сам яе пагрузіць на сані з прычэпам; і пабароць ніхто ў сяле яго не мог.
Мацвей ажаніўся. У сям’і нарадзілася ажно васьмёра дзяцей.
Яшчэ тройчы на яго радзіме мяняліся ўлады: саветы, немцы, зноў саветы, якіх тут называлі зневажальна галадранцы. А тыя галадранцы аказаліся самымі вераломнымі і жорсткімі. Гітлераўцы былі вераломныя гэта Мацвей мог зразумець: яны ваявалі з чужымі народамі. А гэтыя мардавалі і гнаілі сваіх жа.
Пасля вайны Мацвея сілком, як і яго аднавяскоўцаў, загналі ў калгас. Прымусілі быць конюхам у раённым цэнтры.
Вядома ж, за так. Працадні лічылі, ды нічога не налічвалі, ніяк не разлічваліся.
Мне зямлю араць трэба, сям’ю карміць, жаліўся чалавек.
Маўчы! яму сказалі. Цяпер твая сям’я на канюшні, яс мусова даглядаць.
Гэты гвалт ён трываў нядоўга, бо душа бунтавала ў бязмежным смутку па волі. Але не паспеў ён кінуць прыкрую прымусовую працу, як апынуўся ў страшэннай няволі: уначы яго схапіў «чорны воран» і закінуў у турму, што ўзвышалася над Мухаўцом у Берасці.
Камера, куды яго штурханулі, была бітком набітая асуджанымі без суда. Удзень людзі стаялі, а ўначы спалі, змучаныя, адзін на адным; калі ніжняму рабілася млосна, ён выбіраўся наверх. Слабыя паміралі. Мацвей дажыў да так званага судовага працэсу.
...За сталом, накрытым кумачом, сядзелі тры адкормленыя, гладкія асобы, а перад імі ляжаў стос папер. Жывыя ахвяры, што былі падобныя на цені, у зале стаялі. Гладкія іх выклікалі па спісе. Глядзелі ў паперы, называлі абвінавачанне і тут жа выносілі прысуд. Чалавек не выплаціў падаткі значыць, сабатажнік, шкоднік савецкай улады. Яму давалі 25 гадоў няволі, яго цягнулі пад канвой у адзін бок залы. Нехта нейкім чынам замешаны ў палітыцы, яму прысуджалі расстрэл і цягнулі ў другі бок залы.
Калі выклікалі Мацвея, ён ішоў ватнымі нагамі, бо яму пагражала Сібір.
Ну а ты что натворнл?! спытаў у яго вузкалобы, з прылізанымі валасамі начальнік.
КНІГІ ОНЛАЙН
