Археалогія і нумізматыка Беларусі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 702с.
Мінск 1993
6—8 м. Выявіў у 1949 A. Р. Мітрафанаў, даследаваў 2 курганы ў 1974 і 1975 Г. В. Штыхаў. Пахавальныя абрады — трупаспаленне і трупапалажэнне на гарызонце. У кургане з трупапалажэннем 3 пахаванні: ніж няе на мацерыку галавой на Пн, 2 другія над ім галовамі на 3. Адзін касцяк памерам 1,75 м. Пахавальных рэчаў не было. У насыпе кургана знойдзены кавалак ляпнога гаршка 5—7 ст. і некалькі фрагментаў ганчарнай керамікі.
Могільнік-2. За 1,5 км на Пд
Жалезныя разак і наральнік з селішча Дворыцкая Слабада.
ад вёскі, на паўд. беразе воз. Вялікі Бялёнак. 17 курганоў выш. 0,5— 1,5 м, дыям. 8—10 м. Выявіў у 1949 Мітрафанаў. Г. В. Штыхаў.
ДВОРЫЦКАЯ СЛАБАДА, селішча каля в. Дворыцкая Слабада Мінскага р-на. На зах. ускраіне вёскі, за 150 м на Пн ад кальцавой дарогі. Пл. болып за 1 га. Даследаваў у 1986 Г. В. Штыхаў. На ўчастку 120x6 м выяўлены 11 ям глыб. 0,4—0,8 м, дыям. 1,6—4,2 м. Тры ямы, размешчаныя за 20—30 м адна ад адной, былі жытламі (у адной прасочаны сляды пажарышча).
Знойдзены жал. наральнік (даўж. 23,2 см, таўшч. 0,6 см), разак (даўж. 41,5 см, таўшч. 1,5 см), кавалак жал. абруча ад вядра, рэшткі бронзавых упрыгожанняў, жал. нажы, цвік, тачыльны камень, кераміка (некаторыя фрагменты з арнаментам і клеймамі ў выглядзе канцэнтрычных акружнасцей), шыфернае прасліца і інш. Некаторыя ямы з праслойкамі попелу і абпа ленай гліны. Датуецца канцом 10—12 ст.
ДВОРЫШЧА, археал. помнікі каля былой в. Дворышча (цяпер у межах г. Мінска).
С е л і ш ч а. За 50—100 м на 3 ад вёскі, на левым беразе рэчышча былой р. Лошыцы. Адкрыў у 1986 С. Л. Захараў, даследаваў у 1986 Ю. А. Заяц. Культурны пласт 0,6— 1 м. Знойдзены вырабы з жалеза, ганчарны посуд 10—12 cf.
Курганны могільнік. За 300 м на ПнЗ ад вёскі, каля могілак. Налічваў 77 насыпаў, размешчаных трыма групамі, захавалася 16 на сыпаў дыям. 6—12 м, выш. 1—2,2 м. Даследавалі ў 1977 Г. В. Штыхаў (4 курганы), у 1986 Ю. А. Заяц (4 курганы). Пахаванні адзіночныя і парныя. Пахавальны абрад — трупапалажэнне на мацерыку (у 2 курганах на падсыпцы) галавою на 3 (у 2 выпадках на Пн). У адным кургане пахавальны абрад — трупаспаленне.
Пахавальны інвентар — скроневыя пярсцёнкападобныя кольцы, пацеркі са шкла, сердаліку і металу; жал. крэсіва, нож, абручы і ручка ад вядра; бронзавыя ножны ад нажа, сярэбраная спражка і паясное кольца, ганчарны посуд. На дне аднаго гаршка кляймо ў выглядзе трызубца.
Належаў пераважна дрыгавічам, датуецца 2-й пал. 10—11 ст.
, Ю. А. Заяц.
ДВОЯК, беларуская, польская, укр. назва манеты наміналам у два грошы ў 16—17 ст.
ДВУХГРЫВЕННЫ, папулярная назва манеты вартасцю дваццаць капеек.
ДВУХПОЛЛЕ , паселішча эпохі неаліту, ранняга бронзавага веку і банцараўскай культуры каля в. Двухполле Гарадоцкага р-на. За 500 м на ПдУ ад вёскі, на краі 1-й надпоймавай тэрасы р. Аўсянка. Пл. каля 0,5 га. Культурны пласт 0,4—0,6 м. Выявіў у 1972 Г. В. Штыхаў, даследаваў у 1982 Э. М. Зайкоўскі. У шурфе (2x2) знойдзена кераміка нарвенскай культуры, ранняга і найболып позняга этапаў паўночнабеларускай культуры.
Кераміка апошняй культуры з дамешкамі жарствы і пяску ў гліне, яе паверхня гладкая, арнаментавана грабеньчатымі ўзорамі, спалучэннямі рамбічнай сеткі і буйных круглых ямак, прамавугольнымі наколамі, насечкамі, скампанаванымі ў ялінкавыя ўзоры. Сустракаецца камбінаваны арнамент. Выяўлены крамянёвыя прылады працы: скрабкі на адшчэпах, скобля, 2 рэтушоры, пласцінка з рэтушаванай выемкай, свярдзёлак, загатоўка сякеры ці наканечніка дроціка, лістападобны наканечнік дзіды. У верхнім пласце трапляюцца фрагменты керамікі банцараўскай культуры.
Літ.: 393. Э. М. Зайкоўскі.
ДЗВЕ КАПЁЙКІ, намінал грашовых эмісій Расійскай імперыі, РСФСР і СССР. З’явіўся ў 2-й пал. 18 ст. як пераемнік гроша. Выпускаўся рознымі манетнымі дварамі Расійскай дзяржавы. 1) Расій-
ская імперыя. Медная манета з адзнакай наміналу две копейкн.
Выпускалі Кадашаўскі двор у 1727 (маса 8,19 г); Пецярбургскі двор — 1740, 1763, 1788 (маса 20,48 г); Ека цярынбургскі двор— 1763—79, 1789— 91, 1795—96 (маса 20,48 г); Красны двор — 1763—67, 1788—89, 1795 (маса 20,48 г); Таўрыцкі двор — 1787—88 (маса 20,48 г); Анінскі двор — 1789— 91, 1793—96 (маса 20,48 г); непазначаны двор — 1740, 1757—62 (маса 20,48 г). Адзнака наміналу — 2 — две копейкв і 2 пяціканцовыя зорачкі: непазначаны двор — 1760, 1762 (маса 10,24 г).
Адзнака наміналу — монета снбнрская — две копейкн, на рэвер се — герб кн. Сібірскага (2 собаля
Гаршчок 10—11 ст. з курганнага могільніка Дворышча.
Пацеркі 10—11 з курганнага могільніка Дворышча.
трымаюць геральдычны шчыт, увянчаны княжацкай каронай).
Выпускалі Калыванскі двор — 1764, 1766—80 (маса 13,1 г). Адзнака наміналу — две копейкн і 2 рэльефныя кропкі: непазначаны двор — 1796 (маса 10,24 г).
Адзнака наміналу—2 коп-Ьйкн.
Выпускалі Екацярынбургскі двор — 1797—1804, 1810 (маса 20,48 г), 1830— 31, 1833, 1837—39 (маса 9,1 г), 1849— 76 (маса 10,24 г); Калыванскі двор —
1797—1801 (маса 20,48 г); Сузунскі двор 1804—05, 1807, 1810—30 (маса 13,65 г); Анінскі двор — 1797—98 (маса 20,48 г); Колпінскі двор — 1810—14 (маса 13,65 г); Пецярбургскі двор — 1810—14, 1830 (маса 13,65 г), 1849 (маса 10,24 г), 1867—71, 1876— 1916 (маса 6,55 г); Сузунскі двор — 1831—39 (маса 9,10 г); Варшаўскі ма нетны двор — 1850—56, 1858—63 (маса 10,24 г).
Адзнака наміналу — 2 копійкн серебром.
Выпускалі Екацярынбургскі двор — 1839—44 (маса 20,48 г); Пецярбургскі двор — 1840—43 (маса 20,48 г); Сузунскі двор — 1839—47 (маса 20,48 г); Варшаўскі двор — 1848 (маса 20,48 г.).
6,55 г), 1926—41, 1945—46, 1948—57 (бронза, маса 2 г), з 1961 (медна-цынка вы сплаў, маса 2 г).
Літ.: 1537, 1615. В. Н. Рабцэвіч.
ДЗВЕРЫ, створка ў праёме сцяны памяшкання, якая служыць для ўваходу і выхаду.
У будынках Стараж. Русі і на Беларусі перыяду сярэднявечча Дз. выраблялі з дошак, збітых 2 папярочнымі планкамі, якія накладвалі на дзвярное палатно ці ўстаўлялі ў пазы. Тарцовую стыкоўку рабілі ў асн. спосабам «у ігліцу» — трохвугольны выступ адной дошкі ўстаўляўся ў паз такой формы другой дошкі. Палатно Дз. рабілі з адной ці дзвюх-трох шырокіх дошак. Восевае вярчэнне і мацаванне Дз. забя-
дзвярнога праёма. Верхні і ніжні канты Дз. абразалі хвалепадобна, з плаўным выгінам або па прамой наўскасяк ад вуглоў дзвярнога палатна да асновы шыпоў. Цэлыя Дз. і іх рэшткі 12—14 ст. знойдзены ў час археал. раскопак у Мінску, Брэсце, Полацку, Віцебску. Аналіз тэхналогіі і матэматычныя разлікі сведчаць пра выкарыстанне стараж. цеслярамі прынцыпу залатога сячэння. Напачатку збівалі шчыт-загатоўку, які служыў асновай і вызначаў памеры і канфігурацыю Дз.; яго шырыня была роўнай палавіне вышыні або дыяганалі шчыта. Потым выраблялі шыпы, верхні і ніжні абрэзы кантаў.
Дзве капейкі. Р а с і я: 1. Лізавета Пятроўна, 1759; 2—6. Кацярына II, 1763, 1790, 1796, 1777, 1787; 7—8. Аляксандр I, 1811; 9—10. Мікалай I, 1830, 1850; 11—12. Аляксандр II, 1863, 1869; 13. Аляксандр III, 1886; 14. Мікалай II, 1916. СССР: 15—17. 1931, 1941, 1979.
2) С С С Р. 3 адзнакай наміналу — 2 копейкн.
Выпускаў Ленінградскі манетны двор (адзнакі двара гл. ў арт. Манетныя двары СССР) — 1924—25 (медзь, маса
спечваліся каванымі жал. завесамі або верхнім і ніжнім вертыкальнымі выступамі — шыпамі на адным з бакоў палатна верхняга і ніжняга кантаў, якія ўстаўлялі ў гнёзды адпаведных бярвён
Літ.: 385, 702, 1001, 1347.
П. А. Русаў. ДЗЕВАШЫЧЫ, археал. помнікі каля в. Дзевашычы Бялыніцкага р-на.
216 ДЗЕЛА
Паселішча. За 100 м на ПдУ ад вёскі, на правым беразе р. Аслік (Асліўка). Пл. каля 1,5 га. Адкрыў і абследаваў у 1975 Я. Р. Рыер. Культурны пласт 0,1 м. Знойдзены фрагменты ганчарнай керамікі 10— 17 ст.
Курганны могільнік. За 100 м на У ад паселішча. 31 насып выш. 0,5—3,5 м, дыям. 3—12 м. Вя домы з 1924, даследаваў 1 курган у 1975 Рыер. Пахавальны абрад — трупапалажэнне ў насыпе. Паха-
часць Дз. дзенежнымі дварамі іншых княстваў.
Чаканка рабілася на сплюшчаных абрэзках сярэбранага дроту і таму мела форму няправільнага авала. Да сярэдзі ны 1530-х г. Дз. чаканілася па crane манетнай наўгародска-пскоўскай масай 0,78—0,79 г (260 штук з грывенкі серабра), роўнай '/юо лікавага рубля, і маскоўска цвярской стапе масай 0,39—0,40 г (520 штук з грывенкі), роўная '/ыо рубля. Грашовай рэформай 1533—35 утворана агульнарус. грашо вая сістэма, паводле якой манетная ста па паменшана: Дз.-наўгародка, якая стала першай капейкай, чаканілася масай 0,68 г (300 штук з грывенкі), роўнай '/іоо лікавага рубля; Дз,маскоўка (шабляніца) масай 0,34 г
лася з 1655 штэмпелем сярэбранай Дз. з прымусовым курсам, роўным сярэбранай. Знята з абарачэння ў 1663.
2) Медная манета, парытэтная паўкапейцы або '/2оо рубля, уведзена ў Расіі ірашовай рэформай Пятра I. Чаканілі манетныя двары Расійскай дзяржавы. Адзнака наміналу — денга (з 1/9/ —деньга).
Выпускалі: Набярэжны медны лвпр — 1700—01 (маса 6,40 г), 1701—04 (5,30 г), 1704—12 (4,27 і 4,10 г); Кадашаўскі двор — 1704—05, 1707—18 (4,10 г.; у выпусках 1708—09 ёсць экземпляры без пазначэння наміналу); Набярэжны медны або Красны двары — 1713, 1716—18 (4,10 г); невядомыя манетныя двары — 1713—39, 1741, 1743—54 (8,19 г); Пе цярбургскі двор — 1740 (8,19 г), 1763,
Дзенга. 1. Г а л і ц к а в алынскае княства, Юрый Дзмітрыевіч [1389—1434]; 2. Дзмітраўскае княства, Пётр Дзмітрыевіч [1389—1428]; 3. Мажайскае княства, Андрэй Дзмітрыевіч [1389—1432]; 4. Растоўскае княства, Андрэй Фёдаравіч [1331—1409]; 5. Цвярское княства (15 ст.); 6. Наўгародскае княства (15 ст.); 7. М а с к о ўскае княства, Васіль I [1389—1425]; Расія. 8—10 (10—залатая). Іван IV Грозны [1533—84]; 11. Фёдар Іванавіч [1584—98]; 12. Барыс Гадуноў [1598—1605]; 13 (залатая), Васіль IV Шуйскі [1606—10]; 14. Міхаіл Фёдаравіч [1613—45]; 15—16 (16—залатая). Аляксей Міхайлавіч [1645—76]; 17. Іван V Аляксеевіч [1682—96]; 18—19. Пётр I, неда таваная і 1700; 20—21. Кацярына II, 1790, 1777; 22. Аляксандр I, 1811; 23. Мікалай I, 1850; 24. Аляксандр II, 1863.
вальны інвентар — фрагмент ганчарнай пасудзіны.
Літ.-. 968.
ДЗЕЛА, старажытна-бел. назва гарматы.
ДЗЁНГА (ад татар. ценга — сярэбраная манета, дырхем), 1) руская грашовая адзінка без адзнакі наміналу, эмісія якой пачата вял. кн. маскоўскім Дзмітрыем Іванавічам Данскім [1359—89] у 1360-я г. або 1370 я г. Паміж 1425 і 1446 у маскоўскай чаканцы з’явілася выява конніка з шабляй, які пазней даў назву манеце Дз.— шабляніца. У 1380—1420-я г. пачалася вытвор-
КНІГІ ОНЛАЙН
